به گزارش پایگاه اطلاع رسانی شبکه العالم، در كشور ما تقویم هجری قمری در كنار تقویم هجری خورشیدی معتبر دانسته شده و مناسك مذهبی به این تقویم وابسته است. مرجع رسمی استخراج تقویم در كشورمان، شورای مركز تقویم موسسه ژئوفیزیك دانشگاه تهران است و این شورا برای استخراج تقویم هجری قمری از نظر فقهی رهبر انقلاب بهره می‌برد. از نظر ایشان، رویت هلال با چشم شرط است و استفاده از ابزار اپتیکی همانند دوربین دوچشمی و تلسکوپ مانعی ندارد. در سال‌های اخیر، معظم‌له رویت هلال در روز (قبل از غروب خورشید) را نیز پذیرفته‌اند كه این مسئله موجب ایجاد حوزه جدیدی در رویت هلال شده است.
اختلاف در شروع ماه در تقویم قمری
اختلاف در شروع ماه در تقویم قمری كشورهای مختلف از سه مقوله نجومی، خطای انسانی و فقهی قابل بررسی است.
امروزه با وجود نرم‌افزارهای نجومی مختلف، محاسبه موقعیت و مشخصات ماه كار ساده‌ای است و البته به دلیل اختلاف موقعیت جغرافیایی كشورها با یكدیگر، در برخی موارد طبیعی است كه رویت و شروع ماه آنها متفاوت باشد.
علاوه بر این رویت هلال یك امر انسانی است و با توجه به افراد و شرایط مختلف متغیر است. تجربه نشان داده بسیاری از مردم از شکل هلال اطلاعی ندارند و گاه، ابر یا دود هواپیما را با هلال اشتباه می‌گیرند. برخی از افراد غیر متخصص که به استهلال می‌پردازند، دچار توهم رویت می‌شوند، یعنی هلالی وجود ندارد، ولی مغز تصور می‌کند هلال را می‌بیند. مطالعات نشان می‌دهد كه ۱۵ رصدگران عادل دچار توهم می‌شوند. این توهم رویت می‌تواند مشکلاتی را در آغاز ماه قمری به وجود آورد. در سال‌های گذشته در برخی موارد همین عامل در كشورهای همسایه باعث اشتباه در شروع ماه شده است. خوشبختانه در كشورمان بهره گیری از نظر كارشناسان علمی توانسته است این مشكل را حل کند.
اما مهم‌ترین عامل در اختلاف آغاز ماه قمری، تفاوت معیارهای شرعی شروع ماه در كشورهای اسلامی است. برخی معتقدند گواهی دو نفر مرد مسلمان عادل برای آغاز ماه قمری کافی است حتی اگر نظر آنها با محاسبات نجومی تطابق نداشته باشد (مانند عربستان)، برخی فقط رویت هلال را با چشم غیرمسلح قبول دارند و برخی دیگر، استفاده از ابزار اپتیکی را بلامانع دانسته‌اند (مانند ایران) و ... .
اعتبار تقویم عربستان چقدر است؟
برخی از مردم در کشورهای اسلامی تصور می‌كنند كه تقویم عربستان صحیح و همیشه با رویت واقعی هلال ماه منطبق است و در بسیاری از مواقع از آن برای اثبات یا رد شروع ماه قمری در كشورهای دیگر استفاده می‌كنند، اما این تصور نادرستی است.
معیار شروع ماه قمری در تقویم عربستان که به تقویم ام‌القری مشهور شده، به این صورت است كه باید مقارنه ماه و خورشید اتفاق افتاده باشد و در شهر مكّه، ماه پس از خورشید غروب كند. در این صورت فردای آن روز اول ماه در تقویم ام‌القری خواهد بود. هرچند در سال جاری، دادگاه عالی عربستان در اقدامی تعجب آور و کاملا مغایر با بدیهیات علمی، حکم داد که عده ای از "شاهدان عادل" هلال ماه را در عربستان مشاهده کرده اند و بر این اساس روز دوشنبه عید فطر است!
با بررسی وضعیت یاد شده در ماه‌های مختلف مشخص می‌شود كه این معیار در بسیاری از موارد دلیلی بر رویت پذیر بودن هلال نیست، به همین دلیل در ماه‌های مهم (رمضان، شوال، ذی‌الحجه) گزارش‌های رویت هلال نیز بررسی و اول ماه بر اساس آن اعلام می‌شود. در این كشور، شورای عالی قضایی گزارش‌های رویت هلال را بررسی و برای شروع ماه اطلاعیه صادر می‌كند. با این وجود هم به دلیل گزارش‌های غیرعلمی كه توسط افراد غیر متخصص ارائه می‌شود، شواهدی وجود دارد كه اعلام اول ماه با هیچ معیارعلمی قابل توجیه نیست.
یکی دیگر از مسائلی که باعث سردرگمی می‌شود اعلام شروع ماه در کشورهای غربی ما (مانند عربستان) و کشورهای شرقی(مانند افغانستان و پاکستان و حتی مالزی و اندونزی) است، در حالی که هنوز در ایران اعلام رویت نشده است! منطقی است که اگر ملاک نجومی مبنا باشد چنین چیزی غیرممکن است. این اشکال به این دلیل به وجود می‌آید که برخی کشورهای شرقی به تبعیت از عربستان آغاز ماه را اعلام می‌کنند، در حالی که رویت هلال در آنجا میسر نبوده است.
وضعیت رویت پذیری هلال شوال ۱۴۳۵ در ایران
بر اساس محاسبات، مقارنه ماه و خورشید در ساعت ۳:۱۲ بامداد یکشنبه ۵ مرداد ۱۳۹۳ به وقت تابستانی ایران (مقارن با ساعت ۲۲:۴۲ شامگاه شنبه ۲۶ جولای ۲۰۱۴ به وقت جهانی) رخ می‌دهد.
جدایی زاویه‌ای ماه از خورشید در غروب همان روز (یکشنبه ۵ مرداد) حدود ۹ درجه است اما در بخش شمالی كشورمان، ماه زودتر از خورشید غروب می‌كند؛ در تهران هلال باریک ماه همزمان با خورشید غروب می‌کند و در جنوب كشور که هلال ماه بعد از خورشید غروب می‌كند، در بهترین شرایط که در جزیره سیری است، ارتفاع ماه در زمان غروب خورشید حدود ۱ درجه و مدت مكث حدود ۷ دقیقه است (جدول ۱ را ملاحظه کنید). این وضعیت به گونه‌ای است كه حتی با تلسكوپ‌های مجهز نجومی نیز امكان رویت مستقیم چنین هلالی پس از غروب آفتاب وجود ندارد.
جدول 1 : مشخصات هلال در شهرهاي مختلف ايران در شامگاه يكشنبه 5 مرداد 93
هم‌چنین شرایط هلال برای رصد در روشنایی روز نیز مناسب نیست. زمانی که ماه و خورشید در ارتفاع بالایی از افق قرار دارند، جدایی زاویه‌ای ماه و خورشید حدود ۸ درجه است که این مقدار از بهترین رکوردهای رویت هلال با تلسکوپ در روز نیز کمتر است. هلال شوال سال گذشته (۱۶ امرداد ۱۳۹۲) نیز وضعیت مشابهی داشت که رویت آن به اثبات نرسید و ماه رمضان سال گذشته ۳۰ روزه شد. مقایسه پارامترهای هلال شوال امسال با آن نشان می‌دهد که وضعیت رصدی هلال امسال حتی از هلال سال گذشته نامناسب‌تر است.
بنابراین رویت هلال ماه شوال در روز یکشنبه ۵ مرداد ۱۳۹۳ بعید به نظر می‌رسد و بر این اساس ماه رمضان امسال در ایران، ۳۰ روزه است.
عکس پردازش‌شده از هلال ماه، معیار نیست
در سال‌های اخیر، برخی عکاسان حرفه‌ای نجومی توانسته‌اند با استفاده از تلسکوپ از هلال باریک ماه در جدایی زاویه‌ای کم (حدود ۵ درجه) عکس‌برداری و آن را با پردازش رایانه‌ای آشکار کنند. در این روش از تلسکوپ‌های مجهز به فیلتر و دوربین‌های عکاسی حرفه‌ای استفاده می‌شود.
برای مثال، در ۸ جولای ۲۰۱۳ یک عکاس فرانسوی به نام تیری لگو در لحظه مقارنه از هلال رمضان ۱۴۳۴ تصویربرداری کرد. این هلال از پشت تلسکوپ قابل رویت نبود و حتی در تصاویر تهیه شده نیز دیده نمی‌شد؛ اما لگو توانست به کمک تکنیک پردازش تصویر، هلال بسیار باریک و محو را در عکس‌های گرفته شده آشکار کند.
8 جولاي ۲۰۱۳ يك عكاس فرانسوي به نام تيري لگو در لحظه مقارنه از هلال رمضان ۱۴۳۴ تصويربرداري؛ و با پردازش آن را آشكار كرد
بدیهی است که این روش یعنی پردازش رایانه‌ای عکس‌های هلال در کشورهای اسلامی کاربرد عملی و شرعی ندارد.
وضعیت رویت‌پذیری هلال شوال در دیگر نقاط جهان
نقشه زیر وضعیت رویت‌پذیری هلال را در غروب روز یکشنبه 5 مرداد 93 (۲۷ جولای ۲۰۱۴) در سراسر جهان نشان می‌دهد. همان‌طور که مي‌بینید، نخستین محل رویت‌پذیری این هلال در جنوب آفریقا است و به دنبال آن کشورهای آمریکای جنوبی و جنوب اقیانوس آرام و حتی برخی از کشورهای آمریکای مرکزی می‌توانند این هلال را با چشم غیرمسلح مشاهده کنند.
اما در کشور عربستان و شهر مکه، جدایی زاویه‌ای ماه و خورشید در زمان غروب آفتاب کمتر از ۹ درجه و ارتفاع ماه ۲ درجه است. هلال باریک ماه حدود ۱۱ دقیقه بعد از خورشید غروب می‌كند و به همین دلیل در تقویم ام‌القری، روز دوشنبه ۶ امرداد مقارن با اول ماه شوال اعلام شده است. هر چند امكان رویت این هلال عملا وجود نداشت، اما چنان که گفتیم كشورهای حاشیه خیلج فارس و جهان عرب و برخی كشورهای دیگر (مانند افغانستان و آذربایجان و...) به تبعیت از عربستان، روز دوشنبه ۶ مرداد را عید فطر اعلام خواهند كرد.
راهنمای نقشه رویت‌پذیری هلال ماه در شامگاه یکشنبه ۵ امرداد ۱۳۹۳ / ۲۷ جولای ۲۰۱۴
وضعيت رويت پذيري هلال شوال در شامگاه يكشنبه در مقاط مختلف جهان
A : هلال به راحتی با چشم غیرمسلح دیده می‌شود
B : هلال در شرایط جوی ایده‌آل با چشم دیده می‌شود
C: برای یافتن هلال به ابزار اپتیکی نیاز است و پس از پیدا کردن جای هلال می‌توان آن را با چشم هم تشخیص داد
D: هلال فقط با تلسکوپ یا دوربین دوچشمی دیده می‌شود
E: هلال با تلسکوپ‌های معمولی دیده نمی‌شود
F: هلال زیر حد "دانژون" است و دیده نمی‌شود
G: هلال ماه قبل از خورشید غروب می‌کند