العالم ـ آمریکا
دکتر محمد شهاب‌الدین درخصوص سیاست خارجی دولت آمریکا به ایرنا گفت: به نظر من چنین انزوای شدیدی که دونالد ترامپ اتخاذ کرده، روابط بین‌الملل را تضعیف کرده است. اما نکته‌ای که مرا بیش از هر چیز شگفت‌زده می‌کند این است که آمریکا در بیان این رویکرد صریح و بی‌پرده سخن می‌گوید.
وی افزود: به‌عنوان‌مثال در مورد رد کردن پیمان مودت (با ایران) خیلی صریح گفتند که فقط به دنبال منافع آمریکا هستند. حتی مشاور امنیتی ترامپ گفت آمریکا در حال تجدیدنظر درباره همه معاهدات بین‌المللی است که می‌توان از آن‌ها علیه آمریکا در دیوان لاهه استفاده کرد.
دیوان دادگستری بین‌المللی لاهه چهارشنبه گذشته نتیجه رسیدگی به شکایت ایران از آمریکا را اعلام کرد و گفت که تحریمهای آمریکا خسارت اقتصادی، بهخصوص در صنعت هوانوردی به ایران وارد کرده و به دلیل تحریم‌ها، تهیه غذا و دارو دشوارتر شده و بانکها مشغول خارج کردن دارایی خود از کسب‌وکارهای ایران هستند.
دیوان لاهه رأی داد که آمریکا باید طبق معاهده مودت بین ایران و آمریکا در سال 1955 (1334) تمامی موانع ناشی از تحریمهای 15 مرداد در مورد صدور دارو، وسایل پزشکی، مواد غذایی و هواپیما به ایران را برداشته و تضمین دهد تا تراکنشهای مالی مربوطه به این رأی امکان‌پذیر باشد. بااین‌حال آمریکا گفته است که از پیمان مودت با ایران خارج می شود.
شهاب‌الدین این موضوع را ادامه روندی دانست که آمریکا با خروج از توافق تغییرات اقلیمی پاریس و سپس با آغاز نبرد تجاری با چین و سایر کشور آغاز کرده است. وی تصریح کرد: سیاست خارجی آمریکا در چند سال گذشته به‌شدت تغییر کرده و انزواطلب شده است. این رویکرد موجب تنگ شدن فضای همکاری بین‌المللی شده است.
وی در پاسخ به این سؤال که پایان روند خروج از معاهدات بین‌المللی آمریکا راه به کجا می‌برد؟ گفت: پیش‌بینی دراین‌باره خیلی آسان نیست، به‌ویژه برای من که تخصصم حقوق بین‌الملل است نه علوم سیاسی. بااین‌حال اگر بخواهم درباره عواقب این رفتار از دید حقوقی نظر بدهم به‌طور یقین باید گفت که رفتاری بسیار آزاردهنده است.
این استاد دانشگاه در ادامه توضیح داد: نظام بین‌الملل در شکل کنونی آن، اگرچه درکش برای افراد عادی ممکن است ترسناک باشد، ولی در مسائل حقوقی فقط وابسته به حسن نیت بازیگران قدرتمند است.
وی از مثال‌های گوناگون تاریخی نام برد که در آن قدرت‌های بزرگ پس از مواجهه با محکومیت توسط دیوان دادگستری بین‌المللی لاهه، بلافاصله 'اعلام به رسمیت شناختن صلاحیت قضایی' دادگاه را پس گرفته‌اند.
گفتنی است ازآنجایی‌که احکام دیوان لاهه ضمانت اجرایی ندارند، تنها از طریق «اعلام به رسمیت شناختن صلاحیت قضایی» است که کشورها صلاحیت دادرسی را به دادگاه اعطا می‌کنند.
شهاب‌الدین با بیان اینکه قدرت‌های بزرگ در مواجهه با احکام نامطلوب، اعلامیه‌های خود را پس گرفته‌اند به مواردی همچون شکایت نیکاراگوئه از آمریکا در 1984 اشاره کرد که در آن آمریکا به جنایت جنگی علیه این کشور محکوم شد. وی گفت: 'نتیجه آن حکم این بود که آمریکا بلافاصله «اعلام به رسمیت شناختن صلاحیت قضایی» دادگاه را پس گرفت.'
این استاد دانشگاه همچنین به شکایت نیوزیلند و استرالیا از فرانسه به دلیل آزمایش‌های اتمی در اقیانوس آرام در سال 1973 اشاره کرد که در جریان آن نیز فرانسه پس از محکومیت، اعلام صلاحیت دادگاه را پس گرفت. وی این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که تضعیف دادگاه بین‌المللی سابقه‌ای طولانی دارد.
شهاب‌الدین در پاسخ به این سؤال که عواقب سیاست جدید تحریم‌ها از طرف آمریکا برای خود آمریکا چه می‌تواند باشد؟ گفت: 'این‌یک رژیم جدیدی است که دولت ترامپ آغاز کرده و سعی دارد به‌جای رویارویی نظامی از ابزار تحریم استفاده کند. این خود نشان‌دهنده عدم تمایل آن‌ها برای رویارویی نظامی است.'
وی عواقب سیاست تحریم را برای آمریکا فاجعه‌بار توصیف کرد و اظهار داشت: در قضیه ایران و با توجه به اینکه تمام امضاکنندگان برجام، بر پایبندی ایران به آن صحه گذاشته و یک‌صدا طرف ایران را گرفتند، این مساله امریکا را در موضع انزوا قرار داده است.
این استاد دانشگاه بابیان اینکه نمی‌تواند درک کند چرا آمریکا چنین کاری می‌کند؟ اظهار داشت که به‌هرحال این رفتار نشانه این است که آمریکا تصمیم به تک‌روی و رها کردن همکاری‌های بین‌المللی گرفته است.
شهاب‌الدین در پاسخ به این سؤال که آیا آمریکا از به هم زدن برجام دستاوردی داشته است یا نه؟ تصریح کرد: از دید حقوقی بهترین دستاورد این است که مناقشات بین‌المللی را بتوان از طریق گفتگو و مذاکره و تعهدات بین‌المللی فیصله داد و با این منطق آمریکا چیزی به دست نیاورده است.
در ادامه‌ی این گفت‌وگو، ایرنا بحث را به پیمان مودت و دستپاچگی طرف آمریکایی کشاند و این سؤال را مطرح کرد که آیا اگر آمریکا از این پیمان خارج شود، بازهم مجبور به اجرای حکم دادگاه خواهد بود؟
این حقوقدان بین‌الملل تأکید کرد که ازنظر حقوقی، آمریکا همچنان متعهد به اجرای حکم دادگاه خواهد بود؛ هرچند در عرصه عمل موضوع متفاوت است و آمریکا به رأی دادگاه تمکین نخواهد کرد.
وی گفت: بر اساس ماده 23 همان معاهده، طرفین می‌توانند یک سال پس از اعلام کتبی به‌طرف مقابل از معاهده خارج شوند. اما نکته اینجاست که ایران قبل از خروج آمریکا از عهدنامه و در زمان اعتبار آن شکایت کرده است و دادرسی نیز در زمان اعتبار آن انجام‌شده و با توجه به‌فوریت اجرای حکم، خروج آمریکا از این پیمان، نمی‌تواند مانع از اجرای حکم شود.
شهاب‌الدین بابیان اینکه آمریکا در 'اقدامی بی‌شرمانه' گفته است که به رأی دادگاه متعهد نخواهد بود، تأکید کرد: اگر همه این کار را بکنند دیگر اعتباری برای دیوان لاهه باقی نخواهد ماند.
وی در ادامه اظهار داشت: البته من فکر نمی‌کنم که ایرانی‌ها واقعاً تصور می‌کردند آمریکا به‌حکم دادگاه عمل خواهد کرد. هدف ایران افشاگری بود و آمریکا هم نشان داد پیام را دریافت کرده است.
این استاد دانشگاه همچنین خاطرنشان کرد که باوجود عدم تمکین آمریکا به‌حکم دادگاه، جالب این است که مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا در اظهارنظری گفته است که آمریکا به حمایت بشردوستانه از مردم ایران ادامه خواهد داد.
وی با بیان اینکه حمایت بشردوستانه در واقع مضمون اصلی حکم دادگاه بوده است، این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که آمریکایی‌ها با یکدست حکم را رد کرده ولی در همان حال اذعان می‌کنند که باید از مردم ایران حمایت بشردوستانه کنند.