دیدار علی اکبر صالحی وزیر خارجه ایران از دمشق و امان آشکار کرده است که سوریه برای ایران نیز از اولویت برخوردار است.
صالحی در راه سفر خود به دمشق که به منظور دیدار با مقامات رسمی این کشور از جمله بشار الاسد ریاست جمهوری سوریه و عبدالله دوم پادشاه اردن نیز دیدار کرد و در این دیدارها بر ضرورت گفتگویی ملی میان سوری ها بایکدیگر به منظور خاتمه بخشیدن به یک جنگ داخلی که این کشور مسلمان را به ویرانی کشیده است تاکید ورزید.
از سوی دیگر، سفر جان کری وزیر خارجه آمریکا به روسیه با این امید که بتواند به حمایت روسیه از بشارالاسد خاتمه ببخشد با استقبالی سرد روبرو شده است.ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه قبل از دیدار با کری در کاخ کرملین مدت سه ساعت او را منتظر نگه میداردو در حالی که دیپلمات بلند پایه آمریکایی از ادامه بحران در سوریه داد سخن می گفت، یکسره خود را به بازی کردن با خودنویس خود مشغول کرده بود.
بحران سوریه درواقع حاصل پنج تحول عمده است و بگونه ای آشکار امکان دستیابی به یک راه حل دوستانه را کاهش داده و درجهت گسترش یک جنگ منطقه ای در خاور میانه پیش میرود که پی آمد های عمده ای را برای کشور های منطقه ، آمریکا و اسرائیل در بر خواهد داشت.
نخستین مسئله، مقوله استفاده ازسلاح های شیمیائی در سوریه است. در ماه اوت 2012 اوباما به رییس جمهور سوریه اخطار میکند که استفاده از مواد شیمیایی درارتباط با دخالت آمریکا در این درگیری ها به منزله یک خط قرمز محسوب می شود وبعد هم تاکید می کند که این امر"مسیر بازی را دگرگون خواهد کرد" . یکی از اعضای برجسته هیئت بررسی سازمان ملل استفاده شورشیان سوری ازیک ماده شیمیائی موسوم به سرین را تایید کرده است. کارلا دل پونته دادستان سابق دیوان محاکمات جنایی سازمان ملل که زمانی بر رسی جرائم جنگی یوگوسلاوی سابق و رواندا را به عهده داشت گفته است که مدارک بدست آمده حاصل گفتگوهایی است که بازرسان این هیئت با قربانیان، پزشکان و سایر افراد در کشور های همسایه داشته اند . جی کارنی سخنگوی کاخ سفید اما ضمن تایید استفاده از سلاح های شیمیایی در سوریه ، با ردگزارش سازمان ملل می گوید آمریکا شدیدا در مورد این ادعا که پای شورشیان را به میان می کشد، تردید دارد
نکته دوم مسئله ارتباط شورشیان سوری با نیروهای القاعده است. گروه های شورشی سوری از ابتدای این نا آرامی ها روابط نیرومندی با القاعده بر قرار کرده بودند. القاعده در اوائل، بویژه در زمان استقرار شبکه هایی از جهاد گرایان سلفی که از خارج به سوریه آورده می شدند ،کمک های فنی ، نظامی و مالی در اختیار شورشیان سوری قرار می داد. یکی از رهبران سلفی آشکاراگفته است" یقینا در آینده همآهنگی های بزرگتری میان این دوگروه صورت خواهد گرفت.
سوم مسئله مواضع استراتژیک آمریکا در حمایت ازتند رو ها و شورشیان سوری است. چاک هیگل وزیر دفاع آمریکا اخیرا تایید کرده است که واشنگتن مسلح ساختن شورشیان سوری را امری غیر محتمل نمی داند. اوباما نیزهمزمان اعضای تیم امنیت ملی خود را به یافتن راه هایی برای گسترش حمایت های آمریکا از نیروهای مخالف بشار الاسد گمارده است. کیتلین هیدن سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا گفته است" تجهیزات مخابراتی بیشتر، تسلیحات، عینک های ویژه تاریکی و خودرو ها از جمله اقلامی هستند که موضوع بحث و بر رسی خواهند بود". علاوه بر این ، مقامات بلندپایه دولتی نیز فاش کرده اند که کاخ سفید به طور جدی در صدد مسلح ساختن شورشیان است.
خط مشی سیاسی کنونی آمریکا و تل آویو یک اشتباه سهمگین وکوته بینانه است وبه نیرومند تر شدن افرطگریان که در مقایسه با دولت غیر مذهبی اسد در مقابل آمریکا و اسرائیل موضعی خصمانه تر دارند، خواهد انجامید.
افراط گرایان نیزبا آن هایی که حملات تروریستی یازدهم سپتامبر نیویورک و عملیات لندن و مادرید را برنامه ریزی کرده بودند وهم اکنون نیز به طرح وتنظیم درگیری های قومی مشغولند در یک اردوگاه قرار می گیرند. گروه های افرطگرای سلفی- جهاد گرا بیش از ایران، به آمریکا، ترکیه و اسرائیل آسیب خواهند رساند. تردیدی نیست که ایران بخشی ازنفوذ خود در منطقه راازدست خواهدداد اما قدرتمند باقی خواهد بود.
نکته چهارم حمله اسرائیل به سوریه و استفاده نوع جدیدی از سلاح محتوی اورانیوم تخیله شده(فضولات هسته ای) است. اسرائیل با این حمله دوهدف عمده را دنبال کرده است. اول ایجاد تعادل قدرت به نفع شورشیان که در ماه های اخیر در حال از دست دادن پایگاه خود در مقابل نیروهای اسد بودند، ودوم به درازا کشاندن جنگ های داخلی در سوریه واطمینان از ضعیف ماندن کشور در سال های آینده است. وزارت خارجه سوریه طی نامه ای به سازمان ملل وشورای امنیت اظهار کرده است که حمله اسرائیل نشانگر رابطه میان تل آویو وگروه های تروریستی فعال در سوریه و از جمله جبهه النصرت که با القاعده پیوند دارد، است. بیش از یکصد و بیست کشور از کشورهای نهضت غیر متعهدها از شورای امنیت خواسته اند تا با مسئول شناختن اسرائیل در این حمله و عواقب آن ، حمله اسرائیل را محکوم کرده و برای اجتناب از وخیم تر شدن اوضاع درمنطقه که میتواند منجر به یک جنگ منطقه ای دامنه دار تر شده و صلح و امنیت منطقه و جهان را به خطر بیاندازد، تدابیر لازمی را برای جلوگیری از تکرار آن اتخاذ کند.
در حالی که رییس جمهور آمریکا از این تهاجم حمایت کرده و گفته است" رژیم اسرائیل حق یک حمله هوایی به سوریه را دارد". پوتین رییس جمهور سوریه به نتانیاهو و اوباما هشدار داده است که روسیه حملات بیشتری از سوی اسرائیل به دمشق را تحمل نخواهد کرد و به تجهیز سوریه با سلاح های پیشرفته روسی خواهدافزود.
تجاوز اسرائیل به حریم حاکمیت سوریه که با حمایت آمریکا صورت می گیرد تخلفی جدی از قوانین بین المللی است. اصول وهنجار های نهفته در منشور سازمان ملل متحد از جمله ماده دوم بند چهارم" تهدید ویا استفاده از زور بر علیه تمامیت ارضی ویا استقلال سیاسی یک دولت " را ممنوع کرده است.
نکته پنجم مربوط به "جنگ مقابرمقدس" است. اخیرا فرقه گرایان سنی ، تروریست ها و شورشیان سوری با تخریب مقبره حجر ابن عدی ( ر.ع) و بیرون کشیدن بقایای جسد او مرتکب حک حرمت شده اند. حجراز صحابه نزدیک حضرت محمد (ص) واز حامیان وفادارد حضرت علی(ع) امام اول شیعیان بود که فرماندهی سپاه مسلمانان و پیروزی در نبرد های حساس زیادی را بعهده داشت. حجر و پسران او درنهایت بواسطه بیعت باحضرت علی(ع) به فرمان معاویه خلیفه بنی امیه، فرد محبوب سنی های سلفی و منفورشیعیان، در سال 660 میلادی به قتل رسیدند. همینطور درماه مارس 2013 نظامیان با برخورداری از حمایت خارجی، مقبره امرابن یاسر از یاران پیامبر(ص) اسلام را منفجر کردند. شورشیان از ابتدای نا آرامی ها در سوریه تاکنون تعداد زیادی از اماکن مقدسه، از جمله مساجد شیعیان را مورد حمله قرارداده و آنها را تخریب کرده اند. به احتمال زیاد تندروهای سلفی " جنگ مقابر مقدس " را با تخریب مقبره های مقدس شیعه در منطقه و بویژه در عراق وسوریه بسط خواهندداد وموجب گسترش جنگ های داخلی وفرقه ای در بیرون مرز های سوریه خواهند شد. اذهان عمومی مسلمانان که از "جنگ مقابر مقدس " نفرت دارند سیاستهای اخیر آمریکایی اسرائیلی را سند اشکاری از جهت گیری آن ها در این جنگ داخلی وفرقه ای خواهند دانست. این حمله اسرائیل یقینا موجب تضعیف موضع ترکیه ، عربستان سعودی و سایر رهبران مسلمان منطقه، که از شورشیان حمایت می کنند ،خواهد شد. بعلاوه برای اسد، روسیه وایران این فرصت را فراهم خواهد کرد تا این باور را در منطقه تقویت کنند که اسرائیل و آمریکا دراین جنگ با تروریستها همدست وهمگام هستند.
مشکل سوریه با پی گیری یک سیاست جدی که درآن همه طرفین درمورد تقسیم قدرت از طریق یک انتخابات آزاد وتحت نظارت سازمان ملل به توافق برسند، قابل حل است.
حمایت آمریکا از دیکتاتور های فاسد خاور میانه مثل حسنی مبارک در مصر و یا بن علی در تونس امروزه ریشه اصلی احساسات ضد آمریکایی در میان مسلمانان جهان و بویژه در خیابان های کشورهای عربی است. در رابطه با ایران، سیاست های غلط خارجی از جمله کودتای تحت حمایت سازمان سیا در سال 1953 که به سرنگونی دکتر مصدق نخست وزیر برگزیده دموکراتیک ایران و جایگزینی شاه دیکتاتور برای 25 سال ، حمایت از صدام حسین در حمله به ایران در سال های 1980-1988 و تدارک مواد وفنآوری های لازم برای استفاده از سلاح های شیمیائی بر علیه مردم ایران وکرد های عراقی سابقه ای تاریخی دارد.
تحولات اخیر سوریه ومنطقه زمینه روشنی در این رابطه را که آیا آمریکا در سیاست های بی اثر خود درمنطقه تغییری داده است یانه ارائه می دهد .
متاسفانه ، آمریکا با طرفداری از افراط گرایان سوری، حمایت از تهاجم اسرائیل به یک کشور مسلمان دیگر، سکوت درمورد بکار گیری سلاح های شیمیایی توسط تروریست های سوری و در سطحی وسیع تر چشم فرو بستن بروی خواسته های بحق اکثریت وسیعی از مردم بحرین در تلاش برای بدست آوردن دموکراسی ، ثابت می کند که آمریکا همچنان سیاست های سنتی خود در خاور میانه را حفظ کرده است.
صرف هزاران میلیارد دلار در جنگ های عراق وافغانستان و تلفات و خرابی های دلخراش ناشی از آنها که آمریکا را به سمت یک بحران اقتصادی سوق داد، بایستی درسی موثر به واشنگتن داده باشد تا خط مشی خود در خاور میانه را تغییر دهد. این درس این است که مشکل جنگ سوریه با ماجراجویی دیگری از سوی آمریکا حل شدنی نیست، بویژه آنکه این ماجراجویی به نیرومند تر شدن یکی از بد ترین دشمنان آمریکا ،سلفی های افرط گرا،خواهد انجامید. در عوض پاسخ این مسئله در یک راه حل سیاسی نهفته است که منافع مشروع ایران وهمه متحدان منطقه ای آن را در نخستین قدم به رسمیت بشناسد، یعنی یک آتش بس. پاسخ در واقع در کشتار کمتر است ونه بیشتر.
سید حسین موسویان
سید حسین موسویان پژوهشگر تحیقاتی مدرسه وودروویلسون در پرینستون نیوجرسی که ریاست سابق کمیته روابط خارجی شورای امنیت ملی ایران را بعهده داشت.کتاب اخیر او تحط عنوان " بحران هسته ای ایران:خاطرات" اخیرا توسط موسسه صلح بین المللی کارنگی به چاپ رسیده است .