طولانی شدن جنگ در سوریه، برخلاف انتظار سران سعودی و دیگر تاجران جنگ؛ و ناتوان ماندن گروه‌های مسلح در شکست دادن ارتش سوریه با وجود برخورداری آنها از حمایتهای گسترده مالی، لجستیکی و آموزشی عربستان و دیگر حامیانشان، معادلات بسیاری را در منطقه به وجود آورد که نه تنها برای دولتهای مخالف سوریه خوش آیند نیست، بلکه این روزها تهدیدی برای وجود خود این دولتها به شمار می‌آید.
پشیمانی از جنگ
تاریخ دوباره تکرار شد و عربستان این روزها به عنوان یکی از حامیان اصلی گروه‌های مسلح و تروریستی در سوریه به شمار می‌آید. درست همانطور که قبلا به حمایت از گروه‌های افراطی در افغانستان، عراق، لبنان، یمن و دیگر مناطق دنیا متهم شده بود. اما اینبار عناصری از کشورهای غربی و اروپایی به سوریه رفته‌اند و خطر بازگشت آنان به کشورهایشان پس از گذراندن دوره‌هایی برای انجام عملیات تروریستی، خواب دولتها و نهادهای امنیتی غربی را آشفته کرده است.
در همین راستا مسئولان اطلاعاتی آمریکایی و کارشناسان امور مبارزه با تروریسم هشدار داده اند که، گروه‌های افراطی مرتبط با القاعده تلاش می‌کنند پس از ارتباط با آمریکایی‌ها و دیگر اتباع غربی که در سوریه می‌جنگند، آنان را در صورت بازگشت به کشورهایشان برای اجرای حملات به خدمت بگیرند. این تلاش ها که به گفته مسئولان آمریکایی هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد، چالشی جدید ناشی از جنگ در سوریه به شمار می رود؛ که نه فقط کشورهای اروپایی بلکه آمریکا را نیز تهدید می کند.
زمانی که عربستان منزوی شد
این نگرانی‌ها و فشار افکار عمومی در سطح جهان موجب شد بیشتر کشورهای غربی با وجود حمایت از مخالفان سوریه که زیرشاخه‌های بیشتر آنان را گروه‌های مسلح و تروریستی تشکیل می‌دهند، حتی برای حفظ ظاهر هم که شده به راهکار سیاسی برای متوقف کردن بحران و جنگ در سوریه تن دهند. این مسأله موجب شد عربستان در حمایت از جنگ و تروریسم در سوریه خود را تنها ببیند. سران سعودی احساس می‌کنند که اینبار بهای بسیار سنگینتری را به دلیل حمایت از تروریسم پرداخته‌اند. زیر علاوه بر تنها ماندن در عرصه جنگ طلبی در سوریه و تحت فشار گرفتن از سوی افکار عمومی در داخل، موضوع حمایت از جنگجویان و تروریستها به اختلافات بین مسئولان و شاهزادگان دامن زده است.
علنی شدن اختلافات در برنامه زنده
اخیرا در رویدادی بی‌سابقه، "داود الشریان" مجری سرشناس عربستانی برنامه "الثامنه" در شبکه "ام بی سی" برخلاف رویکرد همیشگی رسانه‌های این کشور در یک برنامه زنده تلویزیونی به شدت از مبلغان وهابی به دلیل تشویق و اعزام جوانان سعودی به سوریه انتقاد کرد. موضوعی که به عقیده کارشناسان، از شدت گرفتن اختلافات بین سران این کشور حکایت دارد.
مسئولان این برنامه پرمخاطب عربستانی، برای نشان دادن شدت نارضایتی مردم این کشور از سوء استفاده از جوانان عربستانی در جنگ سوریه، یک زن عربستانی را دعوت کردند تا به صورت تلفنی درباره موضوع اعزام پسر نوجوانش به سوریه سخن بگوید.
این زن عربستانی با معرفی خود با نام "مادر محمد ذهب" گفت که پسر 17 ساله اش به بهانه "جهاد" به سوریه فرستاده شده است.
این زن عربستانی خاطرنشان کرد که فرزندش درحالی برای "جهاد" به سوریه اعزام شده که معنی این واژه را نمی داند.
وی گفت که می خواهد با "محمد بن نایف" وزیر کشور عربستان دیدار کند تا برخی مسائل را که در تلویزیون گفته نمی شود، به او بگوید.
"داود الشریان" به شدت از مطالب مطرح شده از سوی مبلغان در شبکه‌های اجتماعی "توییتر" انتقاد کرد و گفت که مبلغان سعودی مانند "سلمان العوده"، "محمد العواجی" و "محمد العریفی" جوانان عربستانی را به افغانستان، عراق و سوریه می فرستند درحالیکه فرزندان خود آنان در رفاه زندگی می کنند.
وی خطاب به مفتی های وهابی سعودی افزود: "اگر بهشت را می خواهید خودتان به سوی آن بروید ما نیز به دنبال شما می آییم".
سرخوردگی از توافق ایران و 1+5
توافق هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و کشورهای گروه 1+5 طبق اذعان همه محافل بین المللی پیروزی و موفقیت بسیار بزرگی بود. البته این توافق برای عربستان خوشایند نبود. با مطالعه رسانه‌های سعودی، نارضایتی سران سعودی از این توافق حتی پیش از آغاز گفتگوهای ژنو کاملا مشخص است.
اما پس از اعلام این توافق، این نارضایتی‌ها و عصبانیت سران سعودی به حدی بود که حتی برخی رسانه‌ها و مسئولان صهیونیستی مواضع خود را با عربستان در قبال ایران همسو عنوان کردند.
این درحالی است که علاوه بر کشورهای غربی، بیشتر کشورهای عربی و غیر عربی منطقه بلافاصله این توافقنامه را به فال نیک گرفته و آن را به جمهوری اسلامی ایران تبریک گفتند.
رسوایی تروریسم سعودی در عراق
استان الانبار عراق به دلیل موقعیت راهبردی آن همواره محل جولان گروه های تروریستی و به ویژه عناصر گروه "داعش" بوده است. گروهی که ابتدا با نام "دولت اسلامی در عراق" به عنوان شاخه القاعده در این کشور با حمایت عربستان سعودی تشکیل شد، با آغاز بحران و جنگ در سوریه فعالیتهای خود را گسترش و نام خود را به "دولت اسلامی در عراق و شام" تغییر داد.
مسئولان عراقی بارها عربستان سعودی را به حمایت از تروریسم متهم کرده‌اند. در همین راستا "علی شلاه" نماینده مجلس عراق اخیرا فاش کرد که دولت عراق مدارک دست داشتن رژیم عربستان و چند طرف دیگر در جنایتهای تروریستی را در اختیار کشورهای عربی و اسلامی قرار داده است.
با آغاز عملیات ارتش عراق برای پایان دادن به حضور تروریستها در این کشور رسانه‌های سعودی جنگ تبلیغاتی گسترده‌ای را به هدف تحریک افکار عمومی علیه دولت عراق به راه انداختند، به صورتیکه ارتش عراق را با عنوان "ارتش مالکی" (نخست وزیر عراق) معرفی کرده و عملیات ارتش برای نابودسازی القاعده در عراق را "جنگ دولت عراق با اهل تسنن" توصیف کردند. نمایندگان و جریانهای وابسته به عربستان در عراق نیز تلاش کردند تا به این مسأله دامن بزنند.
اما بر خلاف انتظار سران سعودی، عملیات ارتش عراق در استان الانبار در داخل این کشور با حمایت عشایر و مردم و در خارج هم با حمایت قاطع مجامع بین المللی و بیشتر کشورهای دنیا همراه شد، درنتیجه عربستان برای جبران این رسوایی مجبور شد از شدت خبرسازی و جریان سازی‌ها ضد دولت و ارتش عراق بکاهد تا جاییکه شبکه سعودی "العربیه" در اوایل همین هفته برای نخستین بار از واژه "ارتش عراق" به جای "ارتش مالکی" استفاده و اذعان کرد که عراق درحال جنگ با "القاعده" است.
فتنه ناکام در لبنان
اوایل ماه گذشته پادشاه عربستان فرمانی را به هدف فتنه انگیزی در لبنان صادر کرد. وی با اعطای رشوه‌ای 3 میلیارد دلاری به رئیس جمهور فرانسه، پروژه تشکیل دولت جدید و کنار گذاشتن حزب الله و آغاز جنگ با مقاومت لبنان را کلید زد.
"عبدالله بن عبدالعزیز" و فرانسوا اولاند (که در ریاض با سعد الحریری نیز دیدار کرد) در عربستان تصمیم گرفتند تا 3 میلیارد دلار به صورت مستقیم از سوی پادشاه به فرانسه پرداخت شود، به این هدف که سلاح و تجهیزات نظامی در اختیار ارتش لبنان قرار گیرد. این "حاتم بخشی" مشروط به تشکیل دولت بدون حضور حزب الله بود. اعلام این خبر با واکنش و اعتراض بسیاری از گروه‌ها و جریانهای لبنانی همراه شد و رسانه‌های مستقل این کشور این اقدام عربستان را به هدف شعله‌ور کردن آتش فتنه در لبنان توصیف کردند.
اما مدت کوتاهی پس از این ماجرا "سعد حریری" رئیس جریان "المستقبل" لبنان در حاشیه دادگاه ویژه ترور پدرش "رفیق حریری"، در پاسخ به سئوالی درخصوص مشارکت در دولت ائتلافی با "حزب الله" تأکید کرد که نظر مثبتی درباره این مسأله دارد و این امر را برای کشور و ثبات آن خوب می داند.
حریری خاطرنشان کرد که حزب الله به عنوان یک حزب سیاسی ائتلاف بزرگی با همپیمانان و دیگران دارد، و المستقبل سعی دارد با مشارکت همه در کشور حکومت کند و نمی‌خواهد هیچ طرفی خارج از صحنه باشد.
البته عربستان علاوه بر دخالت در امور لبنان از طریق تحریک جریانهای سیاسی، عناصر مسلحی را نیز در لبنان دارد که هر از گاهی تلاش می‌کنند با اقدامات تروریستی لبنان را به آشوب بکشند. در این بین دستگیری "ماجد الماجد" سرکرده سعودی گروه تروریستی "عبدالله عزام" و مسئول انفجار مرگبار نزدیک سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت، و مرگ ناگهانی و مشکوک او چند روز پس از دستگیری، رسوایی دیگری را برای سران سعودی رقم زد.
کپی برداری کمرنگ از قطر
قطر که تا همین اواخر به دلیل حمایت از مخالفان مسلح یکی از بازیگران اصلی جنگ در سوریه بود، ناگهان با تغییر عالیترین مقامات و مسئولان، بسیاری از همپیمانان خود را شگفت زده کرد.
به نظر می‌آید، آل سعود هم که اکنون به دلیل در پیش گرفتن سیاستهای افراطی در منطقه، خود را بیش از پیش منزوی می‌بیند، تلاش می کند با ایجاد تغییراتی در سطح مسئولان حکومتی جایگاه خود را در داخل و خارج حفظ کند. خبرهای درز کرده از دیدار اخیر "رابرت فورد" سفیر سابق آمریکا در سوریه با سران مخالفان این کشور، این موضوع را تقویت می‌کند. فورد در آن دیدار به مخالفان سوریه گفت: "از این پس طرف شما به جای بندر بن سلطان رئیس دستگاه اطلاعاتی عربستان، من هستم."
وی خاطرنشان کرد که عربستان سعودی در ماه مارس آینده شاهد تغییراتی (سیاسی) خواهد بود که این تغییرات برخی مسئولان از جمله بندر بن سلطان رئیس سازمان اطلاعات این کشور را شامل خواهد شد.
پیش از این نیز منابع رسانه ای با اشاره به سفر ناگهانی رئیس دستگاه اطلاعاتی عربستان به آمریکا، بهانه پزشکی برای این سفر را به اندازه کافی قانع کننده ندانسته و تأکید کردند که احتمال دارد خروج بندر بن سلطان از عربستان مقدمه‌ای برای کنار گذاشتن او تحت پوشش عمل جراحی باشد.
اطلاعات درز کرده بیانگر آن است که انتقادها و توصیه‌هایی که به ریاض رسیده، باعث شود سران سعودی به دنبال ایجاد تغییراتی فوری در دستگاه دیپلماسی و امنیتی باشند؛ تغییراتی که احتمالا شامل بندر بن سلطان رئیس سازمان اطلاعات، سعود الفیصل وزیر امور خارجه، شاهزاده سلمان بن سلطان معاون وزیر دفاع و چند مسئول دیگر شود.
کشیده شدن اختلافات سران و مسئولان سعودی به رسانه ها
مواضع دوگانه‌ای که این روزها از داخل عربستان در خصوص مسائل منطقه به گوش می‌رسد، از اختلافات شدید تصمیم گیرندگان و بازیگران اصلی در عرصه سیاست خارجی و داخلی این کشور حکایت دارد. تبادل اتهام بین جریانهای داخلی در عربستان، و مواضع متناقض مطرح شده در رسانه‌های رسمی و غیر رسمی عربستان بیانگر آن است که جریانهای به اصطلاح میانه رو در این کشور، موقعیت خود را به دلیل شکست‌های پی در پی سیاستهای کشورشان در خطر می بینند؛ و این امر موجب تشدید اختلافات آنان با مسئولانی شده است که همچنان بر ادامه حمایت از تروریسم و جنگ و فتنه انگیزی در منطقه پافشاری می‌کنند.
HB