العالم - ایران
دکتر ابتکار در گفتگو با شبکۀ العالم، بات اشاره به اینکه مهمترین مسائل محیط زیست ایران تقریبا با مسائل جهانی در این زمینه همخوانی دارد، گفت: «ما الان در سطح جهان یکی از مهمترین مسائلی که با آن مواجهیم بحث آلودگی کلان شهرهاست و همان طور که می دانید ایران 8 کلان شهر دارد و تهران یکی از بزرگ ترین شهرهای منطقه است و در این کلان شهرها با آلودگی هوا روبرو هستیم».
برنامۀ ویژۀ دولت برای کاهش آلودگی کلان شهرها
وی افزود: «دولت برای کاهش این آلودگی برنامه ویژه ای طی سه سال و نیم گذاشته است. در حال حاضر شاهد بهبود این وضعیت در شهرهای مذکور هستیم و به طور تدریجی وضعیت آلاینده های هوا در پارامترهای مختلف رو به بهبود بوده است».
راهکارهای حفاظت از منابع آبی
رئیس سازمان محیط زیست با اشاره به اینکه حفاظت از منابع آب از جمله رودخانه ها و آب های زیرزمینی در برابر آلاینده ها هم از موضوعات بسیار مهم است، گفت: «موضوع تالاب ها از دیگر مسائل مهم است که در سطح جهان هم بسیار مورد توجه است. اولین کنوانسیون در این زمینه در سال 1972 در ایران و با نام کنوانسیون رامسر شکل گرفت. دولت اهمیت ویژه ای برای تالاب ها قائل است زیرا آنها تحت تاثیر تغییر اقلیم و کاهش بارندگی قرار دارند چون طی 30 سال گذشته حدود 20 درصد کاهش بارندگی داشتیم و افزایش دما هم باعث شده که تالاب ها و رودخانه ها دچار خشکی بشوند و دولت برای آنها برنامه ریزی کرده است».
دکتر ابتکار دربارۀ دیگر برنامه های دولت در زمینۀ محیط زیست هم گفت: «اصلاح الگوی کشاورزی، توقف برداشت بی رویه از منابع جاری و آب های زیرزمینی و رسیدگی به وضع دریاچه ارومیه که نمادی برای کل منطقه بود و الان هم شرایطش رو به بهبود است».
وی خاطرنشان کرد: «مشکلات و چالش های ما شبیه مشکلات بقیه نقاط جهان است. تنوع زیستی برای ما بسیار مهم است. گونه های ارزشمند جانوری و گیاهی در ایران داریم که برنامه هایی برای پارک های ملی و مناطق حفاظت شده نیز در حال اجراست».
دلایل ظهور پدیدۀ گرد و غبار
رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست تأکید کرد: «موضوع غبار یکی از تبعات تغییر اقلیم و کاهش بارندگی و بعضا بحث مدیریت نادرست و یکجانبه منابع آب است و بین 20 تا 30 درصد کانون های داخلی که ناشی از همین خشکسالی یا ناشی از تغییر کاربری اراضی کشاورزی یا اراضی دامی بوده است ولی حدود بیش از 70 درصد این کانون ها خارج از ایران و کشورهای همسایه مانند عراق و عربستان قرار دارند که غبار را وارد ایران می کنند. در شرق هم از افغانستان گرد و غبار می آید. ایران فعلا ازهمسایگان خود به خاطر این مساله آسیب های بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی می بیند و مخصوصا از عراق و کانون های داخلی عراق خیلی تاثیر پذیرفته ایم».
وی افزود: «این مشکل ابعاد داخلی هم دارد. کانون های گرد و غبار داخلی شناسایی شده که به خاطربیابان زایی و چرای بیش از اندازه دام ها و یا حتی خشک شدن تالاب ها این مشکل را به وجود آورده اند.
سدسازی و مداخله در بحث رودخانه ها می تواند در استان های مختلف تاثیر گذار باشد برای همین ما قانون ارزیابی زیست محیطی را داریم. اولا همه فعالیت های بزرگ توسعه ای باید قبل از اجرا در مرحله امکان سنجی، ارزیابی زیست محیطی داشته باشد و ارزیابی زیست محیطی مجوزی را صادر می کند که اگر این کار لطمه خیلی زیادی به محیط زیست نمی زند ما اجازه انجام کار را صادر می کنیم. به عنوان نمونه موضوع سدهاست که یا قبلا ارزیابی نداشته یا دارای ارزیابی ضعیفی بوده و این مشکلات را ایجاد کرده و سبب خشک شدن رودخانه ها و تالاب ها شده است».
رئیس سازمان محیط زیست ایران گفت: برای همین منظور در این دوره چندین اقدام را انجام دادیم یکی ارزیابی را جدی گرفتیم و اعتقاد داریم ارزیابی زیست محیطی یکی از ابزارهای مهم کاهش عوارض توسعه وعوارض فعالیت ها مختلف زیر ساختی یا فعالیت ها ی عمرانی بر روی طبیعت است. با ارزیابی می تونیم این آثار را کم کنیم و تدابیری پیش بینی کنیم که طبیعت لطمه نخورد. علاوه بر این، برای کانون های شناسایی شده، برنامه ریزی ملی انجام دادیم که آن کانون ها دوباره با کاشت نهال یا با برنامه های مراقبت و محافظت صحیح تثبیت شود جلوی تبدیل شدن آن به کانون های بحرانی گرد و غبار گرفته شود. البته این کار نیازمند اعتبار و منابع مالی است ولی ما با همکاری دستگاه های مختلف دولتی در بسیاری از نقاط کشور و خوش بختانه سازمان جنگل ها و مراتع ایران تجربه خوبی در این زمینه داریم. ما با این سازمان در حال همکاری هستیم که در نقاطی که این کانون ها هست طرح های تثبیت بیولوژیک اجرا بشود و این کانونها تبدیل به کانون های بحرانی و کانون های طوفان و گرد و غبار نشود».
نقش مخرب سیاست های زیست محیطی ترکیه در بروز گرد و غبار
وی با اشاره به سیاست های آبی ترکیه گفت: «برنامه های ترکیه برای ذخیره سازی آب رودخانه های دجله وفرات می تواند تاثیر گذاری بسیار زیادی روی آورد رودخانه ها و همینطور تالاب ها به ویژه تالاب های پایین دست داشته باشد. تالاب های داخل عراق یکی از کانون های گرد و غبار است اما همه مشکل این نیست و بخشی از آن به کانال ها بازمی گردد کانال هایی که دوره صدام زده شده و آب این تالاب ها را زه کشی کرده اند و بسیاری از بخش های هورالهویزه و تالاب های جنوب عراق را طی این عملیات زه کش و خشک کردند اما طرح های ترکیه تاثیرات زیست محیطی بر روی پایین دست دارد».
وی افزود: من نمی دانم آیا طرح های ترکیه برای ذخیرۀ آب ارزیابی زیست محیطی داشته است یا خیر، اما قاعدتا باید چنین ارزیابی قاطعی داشته باشد و در آنجا حق آب دجله و فرات و حق آب این تالاب ها و حق آب منابع آبی عراق پیش بینی شده باشد؛ زیرا خشک شدن عراق برای ما تبعاتی دارد و به کانون های گرد و غبار تبدیل می شود».
خانم ابتکار در ادامه افزود: «ما روی این موضوع حساسیت زیادی داریم و فکر می کنیم تعاملات دوجانبه بسیار موثر است. خوشبختانه مذاکرات زیادی داشتیم. بحث آب در سطح منطقه باید به شکل منطقی و علمی و مبتنی بر ارزیابی زیست محیطی انجام شود. اگر هر کشوری سدی روی منابع آبی کشوری می زند که تاثیر گذار است حداقل باید دارای مطالعات کاملی باشد و پیش بینی های لازم را کرده باشد و حق آب رودخانه های زیر دستش را دیده باشد. ما درباره ایران در این مورد بسیار جدی هستیم و اعتقاد داریم این مطالعات به دقت مورد توجه قرار می گیرد و داخل کشور رعایت می شود و امیدواریم درباره این موضوع حساس بتوانیم با عراق مخصوصا برای کانون های داخلی عراق، به تفاهم خوبی برسیم».
مشکلات داخلی عراق؛ مانعی بر سر راه حل بحران گرد و غبار
وی ادامه داد: «سال 92 به بغداد رفتم و مذاکرات مفصلی با دولت عراق در ادامه تفاهامت قبلی داشتم آنها هم خیلی استقبال می کنند و نظرشان مثبت است منتها شرایط این کشور، ناامنی ها و اتفاقاتی که بعدا افتاد عملا مانع از این شد که عراق بتواند به تعهدات و برنامه های خودش برای مدیریت کانون های گرد و غبار داخلی عمل ».
ابتکار افزود: «بنده با آقای فواد معصوم رئیس جمهوری عراق اخیرا در اجلاس مراکش حدود دو ماه و نیم پیش دیدار داشتم و آنجا پیرامون این مساله با هم صحبت کردیم و ایشان قول داد موضوع را پیگیری کند».
رئیس سازمام محیط زیست دبارۀ جزئیات مذاکره با عراق گفت: «ما یک تفاهم اولیه ای با هم داشتیم. به این ترتیب که منطقه کوچکی را به عنوان نمونه برای انتقال تجربیات خود درعراق انتخاب کردیم تا بتوانیم مشاوره بدهیم و تجارب خود را به کارشناسان عراقی منتقل کنیم. البته کارشناسان عراقی قبلا هم به ایران آمده و آموزش دیده اند. تجارب ایران را دیده اند. اخیرا نیز به ما گفته اند این امکان فراهم شده و شرایط امنیتی مساعد است و ماهم اعلام آمادگی کرده ایم».
دکتر ابتکار از آماده شدن برنامه ای منطقه ای و جهانی برای مقابله با گرد و غبار خبر داد و افزود: ما برای مقابله با گرد و غبار یک برنامه منطقه ای آماده کردیم و با عراق در این زمینه همکاری خواهیم کرد تا این برنامه را پیش ببریم. ما از طریق سازمان ملل متحد نیز اقدام کرده ایم. مجمع عمومی سازمان ملل سال گذشته چند قطعنامه صادر کرد که یکی از این قطعنامه ها با پیشنهاد ایران صادر شد که مجمع عمومی در این قطعنامه خواستار تدوین گزارشی جهانی درباره گرد و غبار شده است.
گرد و غبار معضلی جهانی
دکتر ابتکار گرد و غبار را معضلی جهانی خواند و گفت: «مساله گرد و غبار فقط مختصاص غرب آسیا نیست. چین و مغولستان با معضل گرد و غبار مواجه هستند. اثرات گرد و غبار در آفریقا و شهرهای اروپایی دیده شده است و به طور عمومی معضل گرد و غبار در قاره های مختلف وجود دارد و این معضل برای همگان به یک معضل مهم تبدیل شده است».
درخواست سازمان ملل از کشورها برای همکاری
رئیس سازمان محیط زیست افزود: «مجمع عمومی سازمان ملل در قطعنامۀ دیگری بر همکاری کشورها و مبادلات فنی بین آنها برای مقابله با معضل گرد و غبار تأکید کرده است و در همین قطعنامه تصریح کرده است که کنفرانس جهانی مقابله با گرد و غبار ، در ایران برگزار خواهد شد».
لزوم همکاری کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس با ایران
رئیس سازمان محیط زیست بر لزوم همکاری کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس با ایران تأکید کرد و گفت: «مقابله با گرد و غبار مستلزم همکاری بین کشورهاست. ما با کشور عربستان سعودی به علت حوادثی که افتاده است، روابط دیپلماتیک نداریم. کشورهای همسایه و حاشیه خلیج فارس باید برای حل مشکلات زیست محیطی که گرد و غبار یکی از این مشکلات است، باید اختلاف نظرهای سیاسی را کنار بگذارند.
مساله محیط زیست مساله ای حیاتی است و با زندگی مردم ارتباط دارد. ما الآن در دریای خلیج فارس شاهد آلودگی، تردد فراوان نفتکش ها و اثرات زیاد تغییرات آب و هوایی هستیم. ما در منطقه خلیج فارس شاهد کشند قرمز بودیم که این امر می تواند ناشی از تغییرات فیزیکی و شیمیایی آب باشد و احداث جزایر و سواحل جدید نیز می تواند تأثیرات منفی در خلیج فارس داشته باشد. منطقه خلیج فارس در گذشته شاهد جنگ بود و نفت در آب های آن نشت کرده است».
ناکارآیی سازمان منطقه ای راپمی
دکتر ابتکار سازمان منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریایی (راپمی) را ناکارآمد توصیف کرد و افزود: «متأسفانه سازمان منطقه ای راپمی از مدتی پیش به علت اختلاف نظرهای سیاسی کارآیی لازم را از خود نشان نمی دهد و جلسات عالی رتبه خود را برگزار نکرده است».
او افزود: «اختلاف نظرهای سیاسی باعث ضرر دیدن مردم کشورهای منطقه و نسل های آینده می شود. به نظر من محیط زیست یک دریچه ای برای همکاری بین کشورهاست زیرا تا ابد نمی شود به منازعات ادامه داد. کشورها باید در مسائلی که به مردم و نسل های آینده ارتباط دارد، با همدیگر مذاکره کنند و اگر در مسائلی با همدیگر اختلاف دارند، در مساله محیط زیست شاید با یکدیگر اختلافی نداشته باشند.
ما در سال های قبل با کشورهای حاشیه خلیج فارس همکاری زیادی داشتیم و آنها به اهمیت موضوع محیط زیست حتماً واقف هستند و تحت تأثیر این شرایط زیست محیطی می باشند و مردمشان نگران هستند».
حل معضل گرد و غبار با همکاری کشورها ممکن است
دکتر ابتکار حل معضل گرد و غبار را مستلزم همکاری کشورها دانست و گفت: «یک کشور به تنهایی نمی تواند با مشکل زیست محیطی مقابله کند زیرا این مشکل حتماً یک مشکل منطقه ای و جهانی است و نیاز به تعامل و همکاری دارد. مشکلات زیست محیطی منطقه ای مثل مشکل گرد و غبار حتماً کشورهای دیگری را هم مانند قطر، امارات و کویت تحت تأثیر قرار داده است. به من در عراق گفتند که کویتی ها هم از مشکل گرد و غبار بسیار ناراحت هستند».
او افزود: «محیط زیست یک مساله مشترک است و باید برادرانه برای حل مشکلات زیست محیطی با یکدیگر همکاری کنیم. سازمان منطقه ای راپمی که ایران رسماً عضوش است ، از ظرفیت لازم برای حل چنین مشکلاتی برخوردار است».