العالم ـ ایران ـ علمی
آخرین اطلاعات منتشر شده در خصوص ادامه سریال مرگ و میر گسترده پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله حاکی است که شمار تلفات پرندگان در این تالاب امسال به حدود ۱۵ هزار قطعه رسیده است. گفته می شود علت مرگ پرندگان تالاب میانکاله «سم بوتولیسم» است همان سمی که سال گذشته سبب مرگ ۴۰ هزار قطعه پرنده مهاجر در این تالاب شد.
بنابر نظر کارشناسان وضعیت کنونی میانکاله حاصل چندین دهه بی‌توجهی به شرایط تالاب است و چندین سال طول خواهد کشید تا به وضعیت طبیعی بازگردد. کارشناسان می گویند مجموعه‌ای از عوامل ازجمله آلودگی تالاب میانکاله، ورود فاضلاب به این تالاب، کاهش سطح آب میانکاله و افزایش لایه‌های رسوبی در آن سبب تولید «سم بوتولیسم» و مرگ پرندگانی شده است که ایران نقطه پایان سفرشان است. از این‌رو میانکاله باید احیاء شود تا جلوی مرگ پرندگان مهاجر آن گرفته شود.
البته وضعیتی که در خلیج گرگان و تالاب میانکاله پیش آمده مختص ایران نیست و متاسفانه مرگ و میر پرندگان ناشی از ایجاد سم بوتولیسم در کشورهای دیگر هم سابقه داشته است در دنیا این بیماری حتی با تلفات خیلی بیشتری در کانادا، آمریکا، ژاپن و کره جنوبی اتفاق افتاده در آفریقا نیز بیش از ۶۰۰ هزار پرنده در اثر این شرایط از بین رفته‌اند.
سم بوتولیسم چنان قدرتی دارد که در صورت شکل گیری می تواند هر نانو گرم آن جان ۵ نفر را بگیرد و ۲ کیلو آن پتانسل کشتن ۱۰ میلیون انسان را دارد، در نتیجه ایجاد این سم در تالاب میانکاله، پرندگان کنار آبزی که به دنبال غذا می‌گردند و در تالاب این میکروب‌ها را می خورند، سیستم عصبی آنها مختل می شود پاها و گردن آنها را فلج کرده و سپس سر این پرندگان در آب می افتد و خفه می‌شوند.
بنابر گفته کارشناسان این سم عموما بر پرندگان روی آب چَر مانند فلامینگو، چنگر و اردک‌ها اثر می‌گذارد و تلفات در سایر جانوران از جمله گراز و شغال و یا پرندگان شکاری نظیر عقاب و پرندگان لاشه خوار که حتی از این پرندگان تغذیه می‌کنند، مشاهده نمی‌شود. تلفات در پرندگان دیگر نیز به‌صورت موردی و اتفاقی است.
چرا بوتولیسم در خلیج گرگان ایجاد می‌شود؟
بنابه گفته دکتر سیدمحمود قاسم پوری عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، یکی از مهم‌ترین دلایلی که می‌تواند باعث ایجاد بوتولیسم در خلیج گرگان شود، ورود مواد آلی و مغذی حاصل از پساب مراکز پرورش ماهی و لایروبی نیزارهای منطقه به داخل خلیج بوده که موجب شکل‌گیری محیط بی‌هوازی شده است.
سال گذشته تلفات غیرعادی پرندگان در تالاب میانکاله و خلیج گرگان از دهه اول دیماه و تقریبا یک ماه زودتر از امسال شروع شد. در آن سال بیش از 40 هزار لاشه پرنده با همکاری نیروهای محیط زیست، دامپزشکی و همیاران محلی جمع‌آوری و به‌صورت بهداشتی دفن شد. بعد از آن سازمان دامپزشکی به‌عنوان مرجع تشخیص بیماری‌های حیات‌وحش، با انجام نمونه‌برداری و آزمایشات مختلف علت مرگ‌ومیر پرندگان را بیماری بوتولیسم اعلام کرد.
عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشگاه تربیت مدرس که با ایسنا گفت وگو کرده، خاطرنشان کرد: سال قبل با همکاری تعدادی از اساتید دانشگاه‌های کشور و همیاران محلی، گروهی را بدون وابستگی به ارگان‌های دولتی تحت عنوان کمیته مشورتی میانکاله تشکیل دادیم و اقدام به نمونه‌برداری و انجام تست سم‌شناسی از پرندگان کردیم که نتایج ما نیز کاملاً بوتولیسم را تایید کرد.
وی گفت: در آن سال برخی‌ها فرضیات دیگری از جمله ریختن سم توسط شکارچیان را علت این مرگ‌ومیرها اعلام کردند درحالی‌که با توجه به وسعت بسیار زیاد منطقه، این موضوع اصلاً عملی نبود. برخی دیگر نیز وبای پاستورلوز را علت مرگ پرندگان می‌دانستند درصورتی‌که اگر این بیماری در مرگ پرندگان نقش داشت می‌بایست تلفات در سایر پرندگان و جانوران منطقه از جمله گرازهایی که از لاشه پرندگان تغذیه می‌کردند هم پدیدار می‌شد اما چنین چیزی اتفاق نیفتاد.
قاسم پوری با بیان اینکه بیماری بوتولیسم مربوط به زمان خاصی از سال نیست، اظهار کرد: در دنیا موارد مربوط به بوتولیسم زمستانه نیز متعدد بوده است و یافته‌های آن به دفعات نشر یافته است.
عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشگاه تربیت مدرس در خصوص علت شکل‌گیری بوتولیسم در خلیج گرگان، گفت: ورود مواد آلی و مغذی حاصل از لایروبی نیزارها و پساب مراکز پرورش ماهی به خلیج گرگان باعث رشد یک سری از بی‌مهرگان، کرم‌ها و حلزون‌های ریز دریایی شده که بعد از نشستن رسوب بر روی آنها و مرگشان در حالت بی‌هوازی، بوتولیسم در خلیج شکل می‌گیرد و خوردن حتی یکی از این حلزون‌ها باعث مرگ پرنده می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه تایید تمامی این موارد نیاز به انجام مطالعه دقیق دارد، تصریح کرد: در 10 سال اخیر تراز آب دریای خزر به‌اندازه بیش از 2 متر کاهش پیدا کرده است. کاهش تراز آب خلیج گرگان در پی پس روی آب خزر و همچنین ورود رسوبات ناشی از سیلاب سال 98 نیز می‌تواند در شکل‌گیری این وضعیت در خلیج مؤثر باشد.
قاسم پوری با بیان اینکه تنها نوار جنوبی خلیج گرگان درگیر بوتولیسم شده است، گفت: طی سال گذشته و امسال تلفات تنها در نوار جنوبی خلیج رخ می‌دهد و در شبه‌جزیره میانکاله تلفاتی نداریم.
راهکار جلوگیری از تلفات تلخ پرندگان
وی در خصوص راهکار پیشنهادی برای جلوگیری از تلفات تلخ پرندگان، گفت: در حال حاضر بهترین راهکار کنترل پساب‌های مراکز پرورش ماهی، احیای گیاهان آبزی کانال‌های منتهی به تالاب که نقش تصفیه طبیعی خلیج را داشتند و جلوگیری از لایروبی است.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس یادآور شد: انجام لایروبی به‌منظور ایجاد ارتباط بین دریا و خلیج عملاً می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد و شرایط را بدتر کند.
قاسم پوری گفت: انتظار می‌رود با این اقدامات، رفته‌رفته سم تولید شده در منطقه تجزیه شود و سال‌های بعد دیگر تلفات پرندگان نداشته باشیم.