این استان، از شمال به استانهای مرکزی و همدان؛ از جنوب به استان خوزستان؛ از شرق به استان اصفهان واز غرب به استانهای کرمانشاه و ایلام محدود است. اشترانکوه با چهار هزار و پنجاه متر ارتفاع بلندترین نقطه استان لرستان است.
پست‌ترین نقطه آن در جنوبی‌ترین ناحیه استان واقع شده و حدود 500 متر از سطح دریای آزاد ارتفاع دارد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال1375 استان لرستان دارای نه شهرستان، 10 شهر، 20 بخش، 81 دهستان و 2842 آبادی دارای سکنه بوده و مرکز آن شهر خرم‌آباد است. شهرستانهای استان عبارتند از: خرم‌آباد، بروجرد، الیگودرز، دورود، ازنا، کوهدشت، دلفان، سلسله و پل‌دختر.
جغرافیای طبیعی و اقلیم
استان لرستان سرزمینی کوهستانی است که به جز تعدادی دره آبرفتی و چند دشت کوچک، ناحیه هموار ندارد. این ناهمواری‌ها که دارای سنگ‌های دگرگونی است، در نتیجه مجاورت با گنبدهای خارایی (درونی) الوند و سربند (شازند) پدید آمده‌اند. در ناهمواری‌های اصلی استان (ارتفاعات اصلی زاگرس)، کوه‌ها به‌طور منظم از شمال غربی به سوی جنوب کشیده شده‌اند.
این ناهمواری‌ها که معمولا با دره‌های عمیق همراهند، اغلب فشرده، بلند و ناصاف هستند؛ در حالی که ناهمواری پیشکوه‌های داخلی به‌صورت تپه‌ماهورهای گنبدی شکل و کم‌ارتفاع خودنمایی می‌کنند و نقاط بلند آنها، به گنبدهای خارایی مربوطند. استان لرستان دارای آب و هوای متنوع است. در زمستان، هنگامی که در شمال لرستان برف و کولاک و سرمای شدید جریان دارد، قسمت‌های جنوبی آن از هوای مطبوع و بارانی برخوردار است.
بررسی‌های اقلیمی نشان می‌دهند، خرم‌آباد دارای زمستانی معتدل و تابستانی گرم است و بروجرد زمستانی سرد و تابستانی معتدل دارد. الیگودرز نیز زمستانی بسیار سرد و تابستانی معتدل دارد.
جغرافیای تاریخی استان
اقوام مهاجر، در هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد در کوهساران زاگرس اسکان یافتند و سرانجام، سرزمین بین‌النهرین (میان دو رود) را تصرف کردند. نام طایفه‌هایی که در زاگرس سکونت داشتند، در آٍثار برجای مانده از سارگن پادشاه مقتدر اکد (دو هزار و بیست و هشت تا دو هزار و سی قبل از میلاد) آمده است.
به استناد کتیبه‌های بابلی، آشوری و ایلامی، ساکنان دامنه‌های کوهساران زاگرس طایفه‌هایی مانند لولوبی، مانایی، کاسی، گوتی، نایدی، آمادا و پارسوا بوده‌اند. تاریخ‌نگاران، در آریایی بودن لولوبی‌ها و مانایی‌ها تردید دارند؛ اما شواهد تاریخی نشان می‌دهند، کاسی‌ها در سال هزار و ششصد قبل از میلاد در لرستان کنونی می‌زیستند و حکومت آنها از شمال و شرق لرستان تا اطراف همدان توسعه داشت.
این قوم، در هزاره دوم پیش از میلاد در بابل نفوذ کردند، از حمورابی شکست خوردند؛ اما عاقبت در بابل مستقر شدند و دومین سلسله شاهان بابل را تأسیس کردند. انقراض کاسیان در هزاره دوم پیش از میلاد، با یورش دولت مقتدر ایلام صورت گرفت. در نتیجه، کاسی‌ها به زاگرس عقب نشستند و خراجگزار ایلام شدند و آنها در برابر توسعه‌طلبی آشوری‌ها، در مناطق شرقی، مانند سدی مقاومت کردند.
قدرت این قوم کوه‌نشین به حدی رسید که شاهان سلسله هخامنشی هنگامی که از فارس به شوش یا از بابل به اکباتان می‌گذشتند، هدیه‌هایی برای ایلات کوهستانی بین راه می‌فرستادند تا مسیر آنها را امن نگاه دارند. در دوره‌های بعدی ساکنان این نواحی به طور موقت مغلوب اسکندر مقدونی شدند.
در دوره ساسانیان، پشتکوه و پیشکوه را شخصی از خاندان معروف هرمزان اداره می‌کرد. آخرین فرمانروای این خاندان، همان هرمزان بود که به اسارت سپاهیان عرب درآمد. عرب‌ها در سال شانزده هجری قمری پس از فتح حلوان، نواحی شمالی لرستان را گرفتند و در سال بیست و یک هجری قمری، نهاوند و قسمت جنوبی لرستان را نیز به تصرف خود درآوردند.
در سال بیست‌ودو هجری قمری، هنگامی که «عمر» سرزمین‌های گرفته شده را در میان لشکریان کوفه و بصره تقسیم می‌کرد، لرستان ضمیمه حوزه کوفه شد و از آن پس جزو ایالت جبال (عراق عجم) درآمد و تا میانه سده چهارم هجری، حکمران این منطقه یا از بغداد یا از کوفه تعیین می‌شد. در همین قرن، حسنویه کرد این منطقه را به تصرف خود درآورد.و خاندان او تا سال پانصد هجری قمری بر لرستان تسلط داشتند.
مقارن استیلای مغول بر ایران، لرستان به دو قسمت لر بزرگ و لر کوچک تقسیم شد. هر یک از این دو قسمت از پیش از استیلای مغول تا مدت زمانی پس از انقراض ایلخانان، امرای نیمه مستقل داشتند. اتابکان لر بزرگ اصلاً از کردان شام بودند که از حدود نیمه قرن ششم هجری از راه آذربایجان رهسپار ایران شدند و در حدود اشترانکوه و جلگه‌های شمالی آن اسکان گزیدند پایتخت اتابکان لرستان در شهر ایذج (مال امیر) بود.
خرابه‌های فراوانی از آن دوره باقی مانده که بیشتر آنها به دوره ساسانیان مربوط است و هنوز در این محل دیده می‌شوند. اتابکان لر بزرگ تا نیمه اول قرن نهم هجری حکومت کردند (پانصد – هشتصد و بیست و هفت هجری قمری) و آخرین آنها که غیاث‌الدین کاووس نام داشت، به دست سلطان ابراهیم‌بن شاهرخ تیموری بر افتاد و سلسله او منقرض شد.اما اتابکان لر کوچک (پانصد وهشتاد- هزار وشش هـ.ق) که چندین امیر معتبر داشتند و حکومتشان نیز طولانی‌تر بود، هیچ وقت اهمیت و اعتبار لر بزرگ را پیدا نکردند.
اتابکان لر کوچک موقعیت خود را تا زمان صفویه حفظ کردند و حتی حکومت خود را تا غرب کوه‌های پشتکوه توسعه دادند. آخرین فرد این سلسله شاهوری نام داشت که در سال هزار و شش هجری قمری به فرمان شاه عباس اول کشته شد و سلسله او نیز بر افتاد بدین گونه حکومت لرستان به حسین نامی محول شد و خاندان این والی تا اوایل روی کار آمدن سلسله قاجار، بر لرستان حکومت کردند. از آن پس حکومت پشتکوه را گاه حکام بروجرد و زمانی حکام شوشتری به عهده داشته‌اند.
شهرخرم آباد
این شهر تاریخ چند هزار ساله دارد و یکی از شهرهای قدیمی ایران است که از آغاز پیدایش خود تاکنون، تمدنهای مختلف و متعددی، از جمله کاسی‌ها، بابلی‌ها، ایلامی‌ها، ساسانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان و ... را تجربه کرده است. در پیرامون این شهر آثار متعددی از ادوار فوق باقی مانده است.
قلعه فلک الا فلاک
خرم‌آباد در میان دره‌ای قیفی شکل و پر آب جای گرفته است و قلعه‌های تاریخی و قدیمی آن، محلی امن و سنگری محکم برای حاکمان زمان در برابر مهاجمان و شورشیان بوده است.خرم‌آباد شهری است تجارتی، خدماتی و نظامی که به عنوان مرکز استان لرستان، در کنار توسعه ناموزون، موجبات جذب مهاجران شهری و روستایی را فراهم آورده است.
شکل و ترکیب شهر خرم‌آباد بیشتر تابع عوامل جغرافیایی آن است، به طوری که فشار جمعیت، خانه‌های شهری را تا کمرکش کوه پیش برده است. خرم‌آباد دارای معبر و مسیرهای قدیمی و طبیعی است.
جاذبه های دیدنی
گرداب سنگی / منار خرم آباد / مقبره فلک الدین / مقبره بابا طاهر / مقبره جلاله / مقبره میر سید علی / مقبره حیات الغیب / بقعه جابر / بقعه امیر سیف / بقعه شهنشاه / قلعه فلک الا فلاک / قلعه رکی / قلعه زاخه / قلعه منگره / قلعه سرقلا / قلعه رزه / قلعه بهرام / قلعه شهنشاه / قلعه چشمک / قلعه قلا جق / دژ / گریت / مقبره زید بن علی / بقعه شاه زاده احمد
جاذبه های طبیعی
دره خرم آباد/ دره محمل کوه / دره گوشه / دره پیر جید / دره بابا عباس / دره حوض موسی / تپه های باباخانی / تپه سراب / پل شاهپوری [آشنایی با تاریخچه پل در ایران] // پل خرم آباد / پل کشکان / پل کرو دختر / پل گاومیشان / پل کاکارضا / پل خرم آبادی / غار قمری / غار یافته / غار کنجی / غار ارجنه / غار قاژه / غار دوشه / غار کوگان
شهر ازنا
مسجد جامع ازنا
این شهر در 36 کیلومتری شرق شهرستان دورود و 24 کیلومتری غرب شهرستان الیگودرز واقع شده و گذشته تاریخی آن با تاریخ منطقه دورود و عجین شده است.
شهر ازنا قبلاً جزو محدوده سیاسی شهرستان اراک از استان مرکزی بود و در حال حاضر یکی از شهرستانهای استان لرستان به شمار می‌رود. این شهر با جاده‌ای به اصفهان مرتبط است و خط لوله سرتاسری نفت از آن می‌گذرد.
شهر الیگودرز
بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهند، پیش از شکل‌گیری شهر فعلی الیگودرز، در محل کنونی آن شهری با همین نام وجود داشته که به علل نامعلوم از بین رفته است. مردم این دیار، مذهب شیعه قدیم (علوی) داشته‌اند و خانقاه آن، مرکز تعلیمات دینی قزلباشان و درویشان بوده است.
شاه اسماعیل صفوی در یکی از سفرهای خود از این خانقاه دیدن کرده است. در کوه‌ها و تپه‌های الیگودرز، آثاری از قبیل آجرهای مکعب مستطیل و ظروف سفالی و فلزی مربوط به قرن هفتم هجری به دست آمده است.هسته اولیه شهر الیگودرز در درجه اول در اثر رودخانه‌ها، قناتها و چشمه‌ها پدید آمده است.
موقعیت ارتباطی از عوامل مهم دیگر در ایجاد و گسترش این شهر بوده است. به طوری که یکی از راههای مهم اصفهان به غرب کشور از فریدن، الیگودرز، گاپله و بروجرد می‌گذشت. همچنین این منطقه، نواحی بختیاری را به فلات مرکزی ایران (اراک، خمین، گلپایگان، خوانسار) متصل کرده است.
جاذبه‌های دیدنی
اشتران کوه / غالیه کوه / کوه تمندر
شهر بروجرد
از پیشینه و تاریخ پیش از اسلام شهر بروجرد که در گویش لری «وروگرد» و در لهجه محلی بروجردی «ورویرد» نامیده می‌شود، مدارک کافی به دست نیامده است. گروهی بروجرد را از بناهای فیروز ساسانی می‌دانند و عده‌ای دیگر آن را محل گرد آمدن دوباره سپاهیان شکست خورده یزد گرد سوم می‌شناسند.
در زمان حکومت قاجار، حسام‌السلطنه حاکم خوزستان و لرستان، بروجرد را مقر حکومت خود قرار داد و با تعمیر قلعه‌های آن، خندقی دور شهر ایجاد کرد. عوامل مؤثر از قبیل آب و هوای معتدل کوهستانی، دشت حاصل‌خیز رسوبی سیلاخور، شبکه آبهای روان دائمی، مراتع طبیعی، موقعیت استراتژیک جغرافیایی و سیاسی و گسترش شبکه ارتباطی و تجاری باعث جذب جمعیت و توسعه آن بوده‌اند.
جاذبه‌های دیدنی
قبر واعظ اصفهانی/ تپه قرق / رود سزار [آشنایی با رودخانه‌های ایران] / مسجد جامع بروجرد [آشنایی با مسجد] / مسجد سلطانی بروجرد / مقبره شاهزاده ابوالحسن / امام زاده جعفر / گورستان رازان / گورستان میر احمدی
شهر پل دختر
شهرستان پل دختر در قسمت جنوب غرب شهرستان خرم آباد به فاصله حدود صد کیلومتری آن واقع شده است. پل‌دختر، شهرستان مرزی بین استانهای لرستان و ایلام است و چهل و نه کیلومتر با شهرستان دره شهر از استان ایلام فاصله دارد. پیشینه تاریخی این منطقه نیز در چارچوب تاریخ خرم‌آباد قابل بررسی است. محدوده این شهرستان قبلاً از توابع بخش ملاوی خرم‌آباد بود و در حال حاضر به شهرستان تبدیل شده و مرکز آن شهر پل‌دختر است.
جاذبه های دیدنی
پل کلهر / تفرجگاه تنگه چشمک / غار کلماکره / گورستان چشمک
شهر دلفان
دلفان (دلفو) از شهرستانهای وسیع و کوهستانی شمال استان لرستان است. با وجود دوری از راههای تجاری، نظامی و بر کنار بودن از رویدادهای مهم تاریخی، آثار باستانی (مفرغ) به دست آمده از آن، نشان می‌دهند که دلفان محل سکونت کاسی‌های دامدار و جنگجو بوده و در دوره هخامنشی و ساسانی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. تپه حمام از یکی جاذبه‌های دیدنی این شهر است.
شهر دورود
این شهرکه درگذشته بین‌النهرین و بحرین نامیده می‌شد، در محل تلاقی دو رودخانه «تیره» و «ماربره» که به ترتیب از کوه‌های گرو (گری) بروجرد و اشترانکوه الیگودرز سرچشمه می‌گیرند، واقع شده است. هسته اولیه شهر در حقیقت روستاها با فعالیت کشاورزی بود که به سرعت چهره روستایی آن به یک شهر صنعتی تبدیل شده است.
جاذبه های دیدنی
دره نگاه / دره شوی / دره چکان و دهقادی / چال همایون / آبشار شوی / آبشار چکان / دریاچه گهر
شهر سلسله
شهرستان سلسله در چهل و سه کیلومتری شمال خرم‌آباد و در قسمت غرب بروجرد واقع شده است. این شهرستان قبلاً از توابع شهرستان خرم‌آباد بودکه بعداً به شهرستان مستقلی تبدیل شد. مرکز شهرستان سلسله، شهر کوهستانی الشتر است که محل کونت طوایف حسنوند، کولیوند، یوسفوند و هنام و بسطام می‌باشد.
جاذبه‌های دیدنی
دژ شینه / دره تخت شاه نشین / تپه گریران / غار سمسا / گورستان سلطان مشرق
شهر کوهدشت
تحقیق و جستجوی باستانشناسان در کانون‌های «سرخدم لری همیان» و «سرطراحان» نشانگر این مطلب است که کوهدشت از مراکز شهر نشینی دوران قدیم می باشد.
کشف معبد آشوری بیانگر آن است که مردمانی قبل از هزاره اول پیش از میلاد در این نواحی می‌زیستند و آیین‌های دینی خود را به جای می‌آوردند. حمدالله مستوفی درتاریخ گزیده، از کوهدشت و طراحان نام برده که قرنها قبل از ورود عرب‌ها از بین رفته بودند.
جاذبه‌های دیدنی
مقبره داودرش / قلعه کوه زاد / قلعه چنگیزی / قلعه گورکان / قلعه گم ور / قلعه سیله / قلعه چق / قلعه منیژه / دژ زلال انگیز / دره سرطرهان / دره غار ویزنهار / تپه های چغا سبز / تپه پیاره / تپه درکه / نقوش دره میرملاس / گنبد شاه محمد / گنبد ابوالوفا
جاذبه‌های طبیعی
رود سیمره / غار برد سفید / غار بتخانه / غار میرملاس / غار عالی آباد