العالم ـ یادداشت
امیر قطر سیاست عربستان در قبال ایران را مورد انتقاد قرار داده بود. با وجودی که مقامات قطر درباره این انتقادها اعلام کردند که آژانس خبری رسمی این کشور هک شده بود و سخنان امیر قطر نادرست منعکس شده است، اما این موضوع نتوانست مقامات سعودی را مجاب کند و در واقع گفته های امیر قطر با توجه اهمیتش به شکل گسترده ای در فضای رسانه ای جهان بازتاب یافت؛ سخنانی که نشانگر تنشهای فزاینده میان دو کشور عربی حاشیه خلیج فارس و باز شدن زخم های قدیمی در روابط دیپلماتیک این دو کشور است.
فارغ از اینکه اظهارات امیر قطر نقش کاتالیزور را در افزایش تنش بین طرفین مناقشه داشته است اما مواضع اخیر قطر در نشست سران کشورهای عرب خلیج فارس نشان دهنده رویکرد متفاوت و متناقض این کشور با همسایه جنوبی خود است.
در دیدار اخیر سران کشورهای عرب، رژیم سعودی توانسته بود آمریکا را به تغییر کلی اولویت‌های خود در مبارزه با تروریسم وادار نماید و بر این اساس ایران را بیشتر از داعش هدف اصلی قرار دهد، قطر و عمان نسبت به رویارویی با ایران هشدار داده و درباره رویکرد عربستان نسبت به ایران مخالفت کردند.
مخالفت قطر خشم و ناخرسندی عربستان سعودی را به دنبال داشت و ریاض بر فشارهای خود بر قطر برای استرداد "محمد عبدالله العتیبی" افزود.
آنچه باعث می‌شود بحران میان دوحه و ریاض جدی تر شود، سوابق پرتنش بین این دو کشور در ٢٠ سال گذشته است. جنگ "خفوس" بین عربستان و قطر در سال ١٩٩٢ میلادی بر سر اختلاف مرزی بین دو کشور زمانی شعله‌ور شد که نیروهای سعودی به گارد مرزی پلیس قطر حمله کردند و در جریان این درگیری، یک افسر سعودی و ٢ سرباز قطری کشته شدند.
دخالت نظامی تحت حمایت عربستان، امارات، بحرین و مصر، در فوریه ١٩٩۶ برای سرنگونی "شیخ حمد بن خلیفه" امیر سابق قطر نیز می تواند از مواردی باشد که مناقشات قطر و سعودی را جدی تر می کند.
شکاف میان قطر و عربستان آنقدر عمیق است که نمی توان به زودی درباره احتمال کاهش آن گمانه زنی کرد.
کوتاه‌آمدن قطر در برابر برخی از فشارهای عربستان سعودی، جنبه تاکتیکی دارد و به معنی کاهش شکاف عمیقی که بین این دو کشور وجود دارد نیست. تحویل "محمد اَل اوطیبی" فعال حقوق بشر سعودی از سوی قطر به عربستان را می‌توان در این چهارچوب توصیف کرد.
با توجه به مطالب گفته شده یکی از گزینه های پیش روی قطر تلاش برای هماهنگی با شرایط جدید و بازسازی روابط خود با عربستان و کشورهای همسو یا به عبارت دیگر انطباق یافتن با خواسته های عربستان است که می تواند همانند گذشته با میانجیگری کویت صورت گیرد و به پایان یافتن مناقشه حتی به صورت مقطعی کمک کند. گزینه دوم خارج شدن قطر از شورای همکاری و تکیه به روابطی خاص از جمله در همکاری با کشورهایی مانند ترکیه، عراق و حتی ایران است.
گزینه دیگر تلاش برای کسب حمایت ترامپ در نتیجه ایجاد تعاملات جدید و اعطای فرصتهای اقتصادی به امریکاست تا از طریق امریکا به کاهش فشارهای عربی اقدام کند. در حالی که هر کدام از این گزینه ها نتایج خاصی را برای قطر و همچنین وضعیت شورای همکاری و منطقه خواهد داشت، به نظر می رسد در عمل مقامات قطر مجبورند تا ترکیبی از گزینه های فوق را بکارگیرند.
به طور کلی به نظر می رسد ملحق شدن قطر به ائتلاف های مخالف عربستان در منطقه بعید به نظر می رسد. اما نکته کلیدی نهایی اینکه تنشهای اخیر بین قطر و عربستان نشانگر ناکامی تلاشهای عربستان برای ایجاد ائتلاف منطقه ای علیه ایران است و این تنشها از این منظر به عنوان فرصت مهمی برای ایران و متحدین منطقه ای آن خواهد بود.
محمد واحدی
رئیس مرکز دانشجویی حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران