سرگردانی اروپا در دو راهی تحریم و حفظ برجام

العالم ـ گزارش

وزیران امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی این اتحادیه روز دوشنبه 27 فروردین (16 آوریل) در لوکزامبورگ گرد هم آمدند تا درباره چند موضوع از جمله حفظ و ادامه اجرای توافق هسته ای با ایران بحث و تبادل نظر کنند.
موگرینی و وزیران خارجه آلمان، فرانسه و انگلیس پیش از نشست شورای امور خارجی اروپا در جلسه ای آخرین تحولات در این ارتباط را بررسی و مواضع خود را هماهنگ کردند. 
در حالی که کمتر از یک ماه به مهلت تعیین شده 12 ماه می (شنبه 22 اردیبهشت) از سوی دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا برای اصلاح به اصطلاح ایرادهای برجام باقی مانده است، کشورهای عضو اتحادیه اروپا و مقامات این اتحادیه با وجود وحدت نظر در خصوص لزوم حفظ و ادامه برجام، هنوز به موضع مشخص و واحدی در خصوص نحوه مواجهه با این مساله و تضمین باقی ماندن آمریکا در برجام نرسیده اند. 
یکی از راهکارهای مطرح شده از طرف سه کشور اروپایی مشارکت کننده در برجام E3 در هفته های اخیر، بحث تحریمهای غیرهسته ای جدید یا اضافه کردن برخی افراد و نهادها به فهرست های تحریمی به عنوان نشانه ای از همراهی اروپا با آمریکا در جهت تامین خواسته های آن کشور و راضی کردن ترامپ به باقی ماندن در برجام بوده است. 
زمزمه تحریم های جدید از اواخر دی ماه سال گذشته که ترامپ اعلام کرد برای آخرین بار تعلیق تحریمهای هسته ای را تمدید می کند و از اروپایی ها خواست ایرادهای ادعایی او در برجام را برطرف کنند، آغاز شد و اواخر اسفند ماه سال گذشته و همزمان با نشست کمیسیون مشترک برجام در وین رسانه ای شد. خبرگزاری رویترز در گزارشی اعلام کرده کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان تحریم های جدیدی علیه ایران در ارتباط با مسائل موشکی و منطقه ای پیشنهاد کرده اند تا آمریکا را راضی به حفظ برجام کنند. از آن زمان تا کنون دیدارهایی بین نمایندگان اروپا برگزار شده که جزئیات زیادی از چند و چون این دیدارها مشخص نیست. بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز روز دوشنبه در این خصوص گفت: من از نشست های برخی کشورهای اروپایی با آمریکا اطلاعی ندارم و موضوعات مورد بحث آنها را نمی دانم. وی تصریح کرد: برجام موضوعی میان ایران و گروه1+5 است و مطالب عنوان شده در رسانه ها درباره اصلاح برجام از سوی آمریکایی ها و اروپایی ها سندیت ندارد و گمانه زنی است.
پیشتر و در واکنش به گزارشهای مطرح شده در خصوص بحث از تحریمهای جدید در اروپا برای راضی کردن آمریکا به حفظ برجام ، سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه که برای شرکت در نشست کمیسیون مشترک برجام به وین رفته بود بلافاصله در هشداری صریح به اروپایی ها گفت: چنانچه احیانا برخی کشورهای اروپایی به دنبال اقداماتی همچون اعمال تحریم های غیرهسته ای بر ایران جهت خوشایندی رئیس جمهوری آمریکا باشند، مرتکب اشتباه محاسبه بزرگی شده و نتایج مستقیم آن را بر برجام و ادامه حیات این توافق خواهند دید. 
عراقچی خاطرنشان کرد: آنچه اروپایی ها هم در ملاقات های دوجانبه و هم در جلسه کمیسیون مشترک برجام به صورت جدی مورد تاکید قرار داده و در بیانیه ها و اظهارات رسمی و عمومی خود هم منتشر کرده اند، این است که اکیدا خواهان حفظ برجام بوده و توجه دارند که منطبق با برجام، باید تمامی موارد لغو تحریم ها به قوت خود باقی مانده و ایران از مزایای لغو آنها منتفع باشد. 
معاون وزیر امور خارجه تاکید کرد: اصرار طرف های برجام خصوصا اروپایی ها بر حفظ برجام، همانگونه که در بیانیه خانم اشمید نماینده اتحادیه اروپا تصریح شده است، صرفا اصرار بر حفظ قالب برجام نبوده بلکه شامل تداوم و افزایش منتفع شدن مردم ایران از منافع لغو تحریم ها طبق برجام هم هست و طبیعتا هرگونه تحریمی با هر بهانه ای، اگر موجب اعاده تحریم های لغو شده قبلی و یا کاهش اثربخشی لغو تحریم ها باشد، با این سیاست همخوانی نخواهد داشت.
هشدار صریح و سریع معاون وزیر امور خارجه ایران که بازتاب گسترده ای در رسانه های خارجی یافت، موجب شد تا مقامهای اروپایی دست به عصا تر شوند و با احتیاط بیشتری مسیر مباحثات با آمریکا را دنبال کنند و همچنین شکاف و تشتتی در خصوص مفید بودن تحریمهای جدید علیه ایران در درون اتحادیه اروپا ایجاد شد؛ مذاکره اتی که موگرینی روز دوشنبه به صراحت به آن اعتراف کرد و گفت: در حال حاضر هیچ تصمیم یا اجماعی در خصوص مفید بودن تحریم وجود ندارد. 
وی در عین حال احتمال این مساله (تحریم های جدید) در آینده را رد نکرد اما تصریح کرد که پیشنهادهای مطرح شده از سوی چند کشور اروپایی که در روزهای هفته های آینده همچنان مورد بحث و بررسی قرار می گیرد ، مرتبط با مساله (نقش ایران در) سوریه است و هیچ ارتباطی با اجرای برجام ندارد. 
در همین ارتباط ، آندرس ساموئلسن وزیر امور خارجه دانمارک روز دوشنبه گفت: به گمانم اکثریت بزرگی از کشورهای اروپایی موافق این نظر هستند که باید امکانهای موجود برای حرکت به سمت جلو در زمینه تحریمها را بررسی کنیم. 
سیمون کانیوی وزیر امور خارجه ایرلند نیز گفت که چنین اقدامی ممکن است تا روز 12 مه انجام شود زیرا منطقی است که چنین اقدامی در چهارچوب تلاش برای متقاعد کردن واشنگتن به باقی ماندن در توافق هسته ای انجام شود. 
این در حالی است که رسانه های غربی به نقل از دیپلماتهای اروپایی گزارش داده اند که تا کنون تلاش سه کشور اروپایی برای اعمال تحریمهای جدید علیه ایران به علت مقاومت و مخالفت برخی کشورها بخوبی پیش نرفته است . برخی کشورها از جمله ایتالیا و اتریش با انجام اقداماتی که موجب دلسردی و کاهش انگیزه ایران در تداوم پایبندی به برجام باشد، مخالف هستند. 
حتی پس از نشست روز دوشنبه شورای امور خارجی اتحادیه اروپا نیز رسانه های غربی گزارشهای ضد و نقیضی منتشر کردند که این نشان از اوج اختلافات حتی در میان دیپلماتهای غربی گفتگو کننده با رسانه های غربی درباره این مساله است. خبرگزاری رویترز دوشنبه شب گزارش داد که اتحادیه اروپا در زمینه توافق برای تحریمهای جدید ایران شکست خورده است و برخی دیپلماتها گفته اند که معنای این امر ممکن است این باشد که اروپا قادر به تامین نظر رئیس جمهوری ترامپ در مهلت مشخص شده برای رفع ایرادهای ادعایی برجام نیست. همزمان، وال استریت ژورنال آمریکا گزارش داد که حمایت در اتحادیه اروپا برای اعمال تحریمهای جدید افزایش یافته است. این روزنامه آمریکایی به نقل از چندین نفر از افراد حاضر در مباحثات روز دوشنبه نوشت: وزیران خارجه اروپایی در حال نزدیک شدن به توافق سیاسی در زمینه لزوم انجام اقدام (برای تحریم) هستند. 
این در حالی است که قرار است امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه و آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان در پی همراهی اخیر اروپایی ها با دونالد ترامپ در موضوع حمله هوایی به سوریه، به فاصله چند روز با ترامپ در واشنگتن دیدار کنند و دیپلماتهای غربی گفته اند که تکلیف تحریمهای جدید تا زمان دیدار مکرون با ترامپ مشخص نخواهد شد. به این ترتیب به نظر می رسد که مکرون و مرکل پس از همراهی با ترامپ در مورد سوریه اکنون با ژستی طلبکارانه و با تاکید بر لزوم حفظ همین جبهه واحد در مورد مسائل مهم بین المللی به دیدار ترامپ می روند. 
ترامپ قرار است روز سه شنبه هفته آینده 24 آوریل (چهارم اردیبهشت) با مکرون و روز جمعه هفته آینده 27 آوریل (هفتم اردیبهشت) با مرکل دیدار کند. در این حال هفته‌نامه فرانسوی 'لوپس' چندی پیش با اشاره به روابط شخصی و دوستانه نسبتا خوب مکرون با ترامپ نوشته که شاید مکرون در این سفر بتواند ترامپ را به ماندن در برجام راضی کند که اکنون و در پی تحولات سوریه این امکان افزایش یافته است. 
در این میان به نظر می رسد که مذاکرات دو وجهی بین اروپا و آمریکا ، از یک سو برای متعادل کردن تعریف ترامپ از ایرادهای ادعایی برجام و از سوی دیگر مشخص کردن تحریمهایی نمایشی که موجب اعاده تحریم های لغو شده قبلی و یا کاهش اثربخشی لغو تحریم ها نباشد در جریان است تا اروپا بتواند رئیس جمهوری آمریکا را قادر سازد که با حفظ ظاهر و ژست پیروزمند در به اصطلاح محکم کردن موضع اروپا در برابر ایران، به ماندن آمریکا در برجام راضی شود. 
در این راستا ، ژان آسلبورن وزیر امور خارجه لوکزامبورگ روز دوشنبه گفت اروپا هر کاری که بتواند برای حفظ برجام انجام خواهد داد. وی گفت: اگر ما بتوانیم حرکتی یا ژستی از خود نشان دهیم که بتواند آمریکایی ها را راضی کند ، به گمانم این بحث مطرح خواهد شد. 
در همین حال برخی دیپلماتها گفته اند که در مذاکرات بین سه کشور اروپایی با آمریکا در خصوص رفع ایرادهای مورد ادعای آمریکا در برجام ، اختلافها کاهش پیدا کرده است . 
یکی از ایرادهای ادعایی آمریکا به برجام وجود "بند غروب" و منقضی شدن برخی محدودیتها پس از چند سال است. در این ارتباط موگرینی روز دوشنبه بار دیگر تصریح کرد که توافق هسته ای با ایران بند غروب (sunset clause) ندارد بلکه حاوی شروط مختلفی با مدت زمان های متفاوت است و این دوره های زمانی مختلف بخشی از مذاکرات بوده و من نقش ویژه ای از طرف شورای امنیت برای اجرای کامل توافق به شکل موجود آن دارم. در این ارتباط کارشناسان تاکید می کنند که وجود چیزی به نام بند غروب و منقضی شدن محدودیت ها نیز مساله خاصی نیست چون با اجرای برجام ایران در نهایت پروتکل الحاقی را امضاء خواهد کرد و به عنوان عضو پیمان منع اشاعه سلاحهای هسته ای و با بودن پروتکل الحاقی جای هیچ نگرانی از برنامه هسته ای در ایران نخواهد بود. 
مایک پمپئو رئیس سازمان سیا و وزیر امور خارجه پیشنهادی ترامپ پنجشنبه گذشته در جلسه بررسی صلاحیت در کمیته روابط خارجی مجلس سنا آمریکا گفت: فقدان برجام به معنی حرکت فوری ایران به سمت بمب هسته ای نیست . وی گفت: ایران پیش از توافق هسته ای در حال حرکت سریع به سمت بمب هسته ای نبود و امروز هم اگر برجام وجود نداشته باشد به این معنی نیست که ایران فورا' در مسیر بمب هسته ای قرار می گیرد. در پی این اظهارات نیز برخی کارشناسان این سوال را مطرح کردند که وقتی به اذعان خود مقامات آمریکایی ایران حتی بدون برجام نیز در مسیر سلاح هسته ای قرار ندارد ، پس علت این همه هیاهو بر سر برنامه موشکی برای چیست ؟ به همین علت است که ایران همواره تاکید می کند برنامه موشکی دفاعی قابل مذاکره نیست. 
به گزارش ایرنا، با این اوصاف و با توجه به اظهارات روز دوشنبه موگرینی و سایر مقامات اروپایی ممکن است که اتحادیه اروپا در هفته های آینده و پس از رایزنی های سران فرانسه و آلمان با ترامپ در واشنگتن ، درصدد اعلام نوعی تحریمهای جدید و عمدتا نمایشی با هدف راضی کردن ترامپ باشد . 
اما به اذعان دیپلماتهای غربی و با توجه به سابقه ترامپ ممکن است که رئیس جمهوری آمریکا با همه این اوصاف اعلام کند که ایرادهای ادعایی مد نظر او برطرف نشده و تعلیق تحریمهای هسته ای را تمدید نکند. اما اروپایی ها مصمم هستند که حتی در این حالت نیز برجام را حفظ کنند و طرف آمریکایی نیز ظاهرا این راه را باز گذاشته است. 'استیو منوچین' وزیر خزانه داری آمریکا روز چهارشنبه گذشته گفت: عدم تمدید تعلیق تحریم توسط ترامپ در 12 می لزوما' به معنی خروج آمریکا از برجام نخواهد بود. رویترز در این زمینه گزارش داد که منظور او از این حرف کاملا مشخص نیست اما شاید سیگنالی باشد که به اعتقاد دولت آمریکا درصورت تمدید نشدن تعلیق تحریمها توسط ترامپ ، توافق هسته ای نابود نخواهد شد.
در این میان مهم است که اتحادیه اروپا بتواند شرایطی را ایجاد کند که ماندن در برجام برای ایران منافعی داشته باشد. پارلمان اروپا روز پنجشنبه گذشته جلسه ای در همین ارتباط برای بررسی راهکارهای اتحادیه اروپا برگزار کرد. در این جلسه برخی کارشناسان اروپایی تاکید کردند که مقامات ایران به دقت اقدامات اروپا را زیر نظر دارند و کشورهای این اتحادیه باید بتوانند بسته مشوق های لازم و قوی به ایران ارائه کنند و موانع همکاری های بانکی را از میان بردارند تا این کشور با تامین منافعش به ماندن در برجام حتی با خروج آمریکا اقناع شود. به این ترتیب باید منتظر ماند و دید اروپا موفق می شود از بیراهه تحریمها به سرمنزل مقصود یعنی حفظ برجام به عنوان 'عنصری استراتژیک در امنیت اروپا و منطقه' برسد یا خیر. ایران با هوشیاری مترصد حرکات طرف های دیگر برجام است.