العالم - ایران ـ سیاسی
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه با حضور در برنامه تلویزیونی صف اول به پرسش‌ها در خصوص عملکرد دستگاه دیپلماسی پاسخ داد که مشروح آن را در زیر می‌خوانید.
* عضویت ایران در شانگهای
سؤال: این روز‌ها و هفته‌ها اخبار گوناگون و متنوع بسیاری در حوزه دیپلماسی بوده است و شاهد سفر‌های متنوع، اتفاقات مختلف و دعوت‌ها بوده‌ایم که درباره اینها بیشتر بدانیم و مردم هم بدانند. از شانگهای شروع کنیم که در همین ماه عضویت ایران در شانگهای رسمی شد و بپرسیم که چه اتفاقاتی تا به حال افتاده است و از اینجا به بعد چه اتفاقاتی خواهد افتاد به واسطه این عضویت.
امیرعبداللهیان: سیاست خارجی دولت جناب آقای دکتر رئیسی همانطور که دکترین سیاست خارجه ایشان را از ابتدای این دوره اعلام کرده‌ایم، یعنی سیاست خارجه متوازن، دیپلماسی پویا و تعامل هوشمند با همه طرف‌ها در جهان، مبتنی است بر روابط خارجی فراگیر. در چارچوب روابط خارجی فراگیر بخش عمده‌ای از برنامه سیاست خارجی ما تمرکز دارد بر توسعه پایدار روابط اقتصادی و تجاری با جهان. بخشی از این مناسبات به صورت دوجانبه شکل گرفته است با اولویت همسایگان و نگاه به آسیا. ما از نگاه به شرق یا نگاه به غرب در سیاست خارجی نمی‌گوییم، با اولویت نگاه به آسیا و با اولویت همسایگان بخش دیگر سازوکار‌ها و فرمت‌های چندجانبه و بین‌المللی که برای تحقق اهداف سیاست خارجه وجود دارد.
عضویت ایران در شانگهای کاری است که از سال‌ها پیش شروع شد، اما به دلیل رویکردها، ملاحظات و صف بندی‌هایی که وجود داشت این کار در دولت‌های قبلی به سرانجام نرسید. در دولت جدید ما با تعامل با اعضای اصلی شانگهای و آقای رئیس جمهور در سفر‌هایی که انجام دادند و ارتباطاتی که به عمل آمده است در سطح دیپلماسی سران، به حول و قوه الهی موفق شده‌ایم. ابتدا عضویت شروع عضویت دائم ایران را سال گذشته به تثبیت برسانیم و در روزهای اخیر عضویت کامل ایران شکل گرفت.
این عضویت کامل روی زمین برای ما دستاورد‌ها و نتایجی را در پی خواهد داشت. اولاً در حوزه‌های اقتصادی و تجاری ما از همه معافیت‌ها و تسهیلاتی که برای اعضای شانگهای فراهم است برخوردار می‌شویم. ما وقتی صحبت از اعضای شانگهای می‌کنیم یعنی یکی از سازمان‌هایی که بزرگ‌ترین وسعت را از نظر جغرافیایی، جمعیت و منابع دراختیار دارد و ما هم بعنوان یک کشور موجود در مجموعه قاره آسیا از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های فراوانی برخوردار هستیم به ویژه مزیت ما در حوزه‌های ترانزیتی سهم و ارزش افزوده ویژه‌ای را برای ما در شانگهای ایجاد می‌کند.
* انتصاب نماینده مرجع ملی ایران نزد شانگهای
البته همانطور که استحضار دارید، شانگهای فقط یک سازمان متمرکز بر موضوعات اقتصادی و تجاری نیست سایر همکاری‌های فرهنگی، امنیتی، نظامی، مبارزه با تروریسم، علم و فناوری و سایر حوزه‌ها را هم شامل می‌شود. ما از هفته گذشته نماینده خودمان را با عنوان نماینده مرجع ملی ایران نزد سازمان همکاری‌های شانگهای که دبیرخانه‌اش در پکن است، منصوب کرده‌ایم. در وزارت امور خارجه دبیرخانه ویژه‌ای برای این کار تشکیل شده است. تلاش زیادی هم در دولت انجام شد و هم در مجلس انجام شد مجلس شورای اسلامی. برای اینکه ما بتوانیم به موقع این اسناد را در دولت و مجلس به تصویب برسانیم، وقتی می‌گویم اسناد در تاریخ انقلاب اسلامی ایران و قبل از آن بی نظیر است. ۴۹ سند مهم اقتصادی، امنیتی، سیاسی، فرهنگی به تأیید دولت و مجلس رسید در حالی که در برخی از کشور‌های عضو شانگهای بیش از پنج سال این پروسه زمان می‌برد، اما با تمرکزی که مجلس و دولت روی این موضوع داشتند یک اقدام فوق العاده انجام شد و ما در هفته‌ها و ماه‌های آینده آثار این عضویت را در روی زمین و در سفره مردم خواهیم دید.
* دعوت از رئیسی به عنوان مهمان ویژه اجلاس بریکس
سؤال: قدم بعدی الان چه است؟
امیرعبداللهیان: بریکس دومین سازمان منطقه‌ای است که اعضای مهمی را دربر می‌گیرد. در حوزه و قاره آسیا و همچنین آمریکا، اعضای بریکس که از برزیل تا هند، روسیه، چین و تا قاره آفریقا، آفریقای جنوبی را دربر می‌گیرد. هفته اول شهریورماه آقای دکتر رئیسی به عنوان مهمان ویژه این اجلاس دعو شده‌اند. ماه گذشته در سطح وزرای خارجه نشست بریکس پلاس یا دوستان بریکس در کیپ تاون آفریقای جنوبی برگزار شد و مقدمه‌ای برای نشست سران بریکس پلاس یا دوستان بریکس بود که در هفته اول شهریورماه انجام خواهد شد. ما با استفاده از فرصت نشست کیپ تاون تلاش کرده‌ایم که هر پنج کشور اصلی بانی بریکس را توجیه کنیم تا جمهوری اسلامی ایران پس از آنکه چارچوب‌ها را آنها تعریف کردند، جزو اولین گروه کشور‌هایی قرار بگیرد که با توجه به ظرفیت‌ها، منابع و امکاناتی که در جمهوری اسلامی ایران وجود دارد و با هر شاخصی ما می‌توانیم تعریف شویم، بتوانیم در اولویت‌های بریکس قرار بگیریم. عضویت بریکس طبعاً در مرحله اول عضویت ناظر است و سپس وارد گام بعدی براساس سازوکاری که در آنجا درحال تعریف کردن هستند شویم و به عضویت این سازمان هم دربیاییم. این هم یک مزیت بیشتری را برای ما فراهم می‌کند که از آفریقا تا آسیا تا آمریکای لاتین و دیگر کشور‌های جهان بتوانیم از این ظرفیت استفاده کنیم.
سؤال: می‌شود گفت که این عضویت‌ها اقداماتی ضدتحریمی هم هستند؟
امیرعبداللهیان: طبعاً این رویکرد در دیپلماسی برای ایجاد گشایش در روابط ما در حوزه تجارت خارجی شکل گرفته است و استفاده از مزیت‌های بریکس و سازمان همکاری شانگهای یکی از مزیت‌هایی که برای ما دارد این است که ما به سمت چندجانبه گرایی حرکت می‌کنیم. امروز دنیا، دنیای یکجانبه گرایی نیست. نظم بین‌المللی جدیدی در جهان درحال شکل گیری است. یکی از ویژگی‌های این نظم جدید تمرکز کشورها و تلاش کشورها برای عبور از یکجانبه گرایی به سمت چندجانبه گرایی است. همه اینها و استفاده از فرصت‌های این سازمان‌ها یعنی حرکت به سمت چندجانبه گرایی و یعنی مقابله با سیاست‌های یک جانبه گرایی از جمله تحریمها.
سؤال: به واسطه همین عضویت مشخص‌تر در خود مبادلات مالی ما چه اتفاقی خواهد افتاد؟
امیرعبداللهیان: طبعاً ما در هر دو سازمان سازوکار‌های مشخصی برای همکاری‌های مالی، همکاری‌های گمرکی، در اختیار داریم. سازوکار‌هایی که در آنجا پیش بینی شده است مبتنی بر نگاه چندجانبه گرایانه است نه نگاه یکجانبه گرایی و قفل کردن همه موضوعات در چارچوب تحریم‌های یکجانبه یک کشور خاص؛ لذا وقتی صحبت از معامله، تجارت خارجی با ارز‌های ملی می‌شود، یعنی دور کردن دلار از اقتصاد کشورها و محدودیت‌هایی که دلار در چرخه بانک‌های سیستم بانکی جهانی ایجاد می‌کند، این کشورها خودشان را از آن چرخه کاملاً محدود و هژمونیک دور می‌کنند و فرصت‌های استفاده از ارز‌های ملی برای رونق اقتصادی و تجارت خارجه را دراختیار می‌گیرند.
سؤال: بخشی از این اتفاق هم وابسته است به پیمان‌های پولی ایران با کشور‌هایی که درحال تجارت با آنها است که الان در همین دو سازمان شانگهای و بریکس اینها بیشتر خواهد شد و بیشتر دیده خواهد شد برای این پیمان‌های پولی که اساس آن کنار گذاشتن دلار از این مناسبات باشد چه اتفاقاتی افتاده است در ماه‌های اخیر؟
امیرعبداللهیان: سیستم دلار و هژمونی دلار در اقتصاد جهانی در حال سپری شدن است. امروز فقط این جمهوری اسلامی ایران نیست که از استفاده از ارز‌های محلی و یا ارز‌هایی غیر از دلار صحبت می‌کند. اقتصاد بسیاری از کشورها بخاطر این نگاه یکجانبه گرایانه و سیاست‌های نادرست اعمال دلار در اقتصاد کشورها آسیب دیده است. شما ببینید در توافق هسته‌ای و برجامی که در دولت گذشته انجام شد، یکی از نکاتی که بعنوان نکته منفی برجام می‌شود از آن یاد کرد این است که دلار در هیچ جای این سند تاچ نمی‌شود. یعنی نه سرمایه گذار آمریکایی براساس برجام می‌تواند بیاید در ایران سرمایه گذاری کند و نه حتی یک دلار می‌تواند در سیستم مالی و پولی گردش کند. این فرصت سازمان همکاری شانگهای یکی از اسنادش اسناد چگونگی تبادلات و سازوکار‌های مالی و بانکی است که هم در اینجا در دولت و مجلس به تصویب رسیده است هم در سازمان همکاری شانگهای جریان دارد.
* خودمان را معطل شانگهای و بریکس هم به تنهایی نکرده‌ایم
سؤال: ما در روابط دوجانبه با کشورها آیا درحال نزدیک شدن به توافقاتی هستیم برای حذف دلار؟
امیرعبداللهیان: این کاری است که از مدت‌ها پیش شروع شده است، در یکسال گذشته شتاب گرفت ما در حوزه دیپلماسی سران تاکنون حدود ۳۴ سفر آقای دکتر رئیسی داشتند و از طرف مقابل ۱۷ رئیس کشور یا مقام ارشد کشورها به ایران سفر داشتند. یعنی در حوزه دیپلماسی سران به طور متوسط هر ۲۴ تا ۲۶ روز یک دیدار رسمی یا در ایران یا توسط رئیس جمهور کشورمان در یکی از کشور‌های هدف ما انجام شده است. طبعاً در دیدار‌های آقای دکتر رئیسی یکی از موضوعات با کشور‌هایی که در حوزه تجارت همکاری‌های اقتصادی و سرمایه گذاری از توانمندی‌هایی برخوردار هستند، توافق بر دو موضوع استفاده از ارز‌های ملی و تهاتر است هر دو هم با هدف اینکه سلطه دلار بر مناسبات دوجانبه ما سایه نیفکند و ما بتوانیم از این مزیت هم استفاده کنیم.
ببینید امروز شرایط به گونه‌ای است که من در سفری که اخیراً به چهار کشور همسایه جنوبی مان در حوزه خلیج فارس داشته‌ام، یکی از سران این کشورها به من گفت که آخرین آماری که به من داده‌اند، حجم تبادل تجاری ما امروز به ۳۳ میلیارد دلار رسیده است. برای اینکه برای مخاطبین عزیز ما این مسأله کاملاً ملموس باشد عرض می‌کنم، پس از توافق هسته‌ای، حجم روابط تجاری ما با کل اروپا براساس آمار‌هایی که ما در وزارت خارجه داریم با احتساب فروش نفت و محصولات و مشتقات نفتی به سختی به ۱۰ میلیارد دلار رسید.
این به این معنا نیست که ما نمی‌خواهیم با غرب یا اروپا کار کنیم. ما حتماً ظرفیت‌های مان را حفظ می‌کنیم، ما همین الان تبادل تجاری مان را با بعضی از کشور‌های اروپایی که به لحاظ سیاسی هم رجزخوانی‌هایی علیه ما دارند روابط و حجم تبادل تجاری مان را سعی کرده‌ایم هم حفظ کنیم و هم افزایش بدهیم. چون دنیا دنیای منافع است، آنها در عرصه سیاسی ممکن است هیاهو‌هایی داشته باشند، ولی در اقتصاد و تجارت نفع خودشان را دنبال می‌کنند. شما ببینید کل قاره اروپا حداکثر ۱۰ میلیارد دلار، امروز فقط یک کشور همسایه ۳۳ میلیارد دلار. امروز حجم تبادل تجاری ما با همسایگان برخی از کشور‌های عضو خلیج فارس، عراق، روسیه، ترکیه، پاکستان و حتی افغانستان ما ۱۵ همسایه داریم. در مجموعه این کشورها بیش از ۹۰ میلیارد دلار است و ما در یکسال گذشته از ۳۷ درصد تا ۲۷۱ درصد افزایش حجم تبادل تجاری فقط در حوزه همسایگان داشته‌ایم و این را در حوزه آسیا در دل همین آماری که عرض کردم و حتی در حوزه اروپا هم توانسته‌ایم توسعه دهیم.
این به این معنا است که خودمان را معطل شانگهای و بریکس هم به تنهایی نکرده‌ایم. ظرفیت‌های دوجانبه، ظرفیت‌های برجسته و موقعیت‌های مهم همسایگی که وجود دارد در کنار ظرفیت‌هایی که بالاخره در سطح جهان وجود دارد، در یک کلام هر جا منافعی برای جمهوری اسلامی ایران است ما آنجا هستیم. آمار اسنادی که در دولت آقای دکتر رئیسی از زمانی که دولت شروع به کار کرد تا الان را گرفته‌ام، در حدود ۲۲ ماه گذشته با سفر اخیری که آقای دکتر رئیسی به سه کشور حوزه شرق آفریقا داشته‌اند، در مجموع ۴۹۱ سند بین وزارتخانه‌ها، بخش خصوصی جمهوری اسلامی ایران با طرف‌های خارجی به امضا رسیده است، ۴۹۱ سند رسمی.
ما مقایسه کرده‌ایم با دوره‌ای که توافق هسته‌ای ما به نتیجه رسید و چند ماهی برجام ناقص کار کرد. مثلاً در یک دوره شش ماهه تا یک ساله در پُرترین وضعیتی که درنظر گرفته‌ایم، ۳۶ درصد امضای اسناد در ۲۲ ماه گذشته بیشتر است از آن دوره‌ای که همه سران غرب و اروپا می‌آمدند ایران و ارتباطات قوی داریم. اما نکته مهم اینجا است امضای این اسناد خیلی مهم است.من در هر دیداری که توفیق داشته‌ام خدمت مقام معظم رهبری برسم، تأکید ویژه ایشان این است که این اقدام خوبی است که این اسناد به امضا می‌رسد بین جمهوری اسلامی ایران و کشورها مهمتر از آن اجرای این اسناد است. پیاده کرده این اسناد روی زمین است.
آقای دکتر رئیسی هم تأکید زیادی روی این مسأله دارند و ما سازوکاری در معاونت اقتصادی دیپلماسی اقتصادی در وزارت خارجه داریم که در ارتباط مستقیم با تک تک وزارتخانه‌ها اجرایی شدن و عملیاتی این را ببینیم. اگر به من بگویید هنوز به خودم بخواهم انتقاد کنم به سیستم کاری خودمان با چه چیزی هنوز فاصله دارید و اتفاق نیفتاده است این است که واقعاً اتفاقات بزرگی در رشد روابط خارجی، تجارت خارجی و ارزآوری در داخل کشور افتاده است، اما هنوز مردم روی زمین و در سفره شان به خوبی اینها را حس نمی‌کنند. آن چیزی که باعث می‌شود که مردم به خوبی حس کنند این است که این توافقات اجرایی شود و روی زمین پیاده شود و آثار آن را در اقتصاد و توسعه پایدار اقتصادی در کشور ببیند. ما بسیار خوشبین هستیم همه این اقدامات دارد انجام می‌شود که به آن نقطه برسیم و به آن نقطه رسیدن دیر نخواهد بود.
* آمریکا تصور می‌کرد در اوج اغتشاشات در ضعیف‌ترین وضعیت خود قرار داریم
سؤال: شما اشاره‌ای به سفرتان به کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس کردید و همین جا باز یادم آمد از توافق ایران و عربستان درباره توافق ایران و عربستان هم می‌شود صحبت کرد. هنوز در ذهن مردم سؤال است که چطور شد که ما به یک مرتبه با عربستان وارد رابطه شدیم و به توافق رسیده‌ایم مبنا و منشأ آن چه بود؟ همزمان با اینکه اینجوری بپرسم به ذهنم می‌رسد که آقای دکتر امیرعبداللهیان خودش شخصاً یک مزیت‌هایی داشته است مزیت هایش در حوزه عربی، آفریقایی بوده است. این اتفاق‌ها به مزیت‌های شخصی آقای امیرعبداللهیان بیشتر مربوط است یا به همین سیاست ترجیح همسایگان و آسیا بر بقیه کشورها؟
امیرعبداللهیان: اگر بخواهم واقع بینانه بگویم، نه به فرد من خیلی ارتباطی ندارد. به واقعاً ظرفیت‌ها، دستاورد‌های جمهوری اسلامی ایران، به مردم خوب و فهیم خود ما بالاخره امروز ما در دنیا در حوزه‌های مختلف برتری‌هایی داریم. در حوزه پزشکی، در حوزه خدمات فنی، مهندسی، در حوزه علم و فناوری، در حوزه گفتمانی، این مزیت‌ها بر همه قابل لمس است. ببینید مثلاً در حوزه گفتمانی هنوز شما در کشور‌های انقلابی جهان وقتی که سفر می‌کنید تحت تأثیر دیدگاه‌های امام راحل عظیم الشأن هستند. تحت تأثیر نگاه مقام معظم رهبری و اندیشه‌های مقام معظم رهبری هستند. تحت تأثیر بصیرتی که مردم ما هستند مردم ما از آن برخوردار هستند در داخل ایران. یکی از مقامات ارشد یک کشوری بعد از اغتشاشات پاییز گذشته و مداخلات خارجی به من می‌گفت یک درصد این کافی بود که کشوری مثل کشور ما را در کمتر از چند ساعت به مرحله فروپاشی بکشاند، ولی آن کسی که از بیرون نشسته است می‌گفت نگاه دقیق رهبری شما در کنار آگاهی و بصیرت و هوشمندی مردم کشور شما را بیمه کرده است در مقابل توطئه‌های خارجه.
اما اینکه اشاره فرمودید که چه شد یک مرتبه بین شما و عربستان، نه یک مرتبه نبود، کار شده بود، از ماه‌ها قبل ما پنج دور مذاکره امنیتی در بغداد داشته‌ایم. سه دور مذاکره امنیتی در سلطنت عمان داشته‌ایم. جمع بندی اینها به نقطه‌ای رسید که ما و عربستان سعودی وارد یک صفحه جدیدی از روابط بشویم. بر هیچکس پوشیده نیست که برخی از کشورها در منطقه و در خارج از منطقه به ویژه در اغتشاشات چه اقداماتی را انجام داده‌اند. ما با طرف‌های غربی با آمریکا به طور غیرمستقیم در حتی همزمان با اغتشاشات به ویژه با آمریکایی‌ها به طور غیرمستقیم درحال نوعی مذاکره و تبادل پیام‌ها بودیم. طرف آمریکایی تصور می‌کرد در اوج اغتشاشات در ایران ما در ضعیف‌ترین وضعیت خود قرار داریم و الان وقتی است که باید بین ما و آمریکا روی بازگشت به برجام توافق شود و آنها اصرار داشتند ما از خطوط قرمزمان بخواهیم عبور کنیم. ولی پشتوانه مردمی و پشتوانه‌های متنوعی که ما در ایران داشتیم سفت روی خطوط مان ایستادیم.
امروز که ما داریم با هم صحبت می‌کنیم اگر تبادل پیامی بین ما و آمریکا است، اولاً ما هنوز مسیر مذاکره و دیپلماسی را ادامه می‌دهیم ثانیاً رعایت خطوط قرمز از مسائل اصلی ما است.
در موضوع عربستان حاکم‌های عربستان سعودی به این جمع بندی رسیدند که باید بر مبنای همسایگی و احترام متقابل روابط بین دو کشور شکل بگیرد. این هم منافع دو طرف را تأمین می‌کند هم برای منطقه منافعی دارد و پیام مثبت دارد. من شاید حدود پنج ماه پیش در نشست بغداد دو نشست منطقه‌ای مرتبط با عراق، در کشور اردن یک گفت‌وگوی سه چهار دقیقه‌ای در رسپشن بین من و آقای بن فرحان وزیر خارجه عربستان سعودی انجام شد، جمع بندی گفت‌وگو‌های ما این شد که بازگشت روابط دو کشور به حالت طبیعی نه تنها به نفع طرفین بلکه به نفع کل منطقه است. با این مقدمات و آن عقبه‌ای که عرض کردم توافق بین ما حاصل شد.
* سفیر ایران در روزهای آینده در ریاض مستقر می‌شود
بخواهم واقع بینانه با مردم صحبت کنم، این توافقی که در این مرحله داریم، بازگشایی سفارتخانه‌ها و سرکنسولگری‌های ما است. این اتفاق افتاده است سفیر ما در روزهای آینده در ریاض مستقر می‌شود، الان سرپرست در آنجا داریم امسال حج خوبی را توانسته ایم برگزار کنیم اگر ایرادات جزئی هم در کار پیش آمد با یک پیام من و وزیر امور خارجه عربستان سعودی واقعاً سعودی‌ها وارد کار شدند و به سرعت اگر مانعی بود برطرف کردند حتی ما در حج شاهد بودیم بعضی جریاناتی که در داخل عربستان مایل نیستند روابط ایران و عربستان یک وضعیت خوب داشته باشد یک جا‌هایی کارشکنی‌هایی می‌خواستند کنند. در تماس‌های مستقیم بین خود من و جناب آقای نواب و مسؤولان حج و زیارت و مقامات عربستان سعودی ما از هرگونه چالشی در بحث‌های مربوط به حج به خوبی توانسته ایم عبور کنیم.
در برنامه سیاست خارجی فراگیر دولت آقای دکتر رئیسی یکی از اولویت‌های مهم ما اقتصاد، تجارت، سرمایه گذاری و ارزآوری است. من با آقای بن فرحان در اولین ملاقاتم در پکن در پانزدهم ماه مبارک رمضان گفتم، گفتم ببینید آقای وزیر ما نمی‌خواهیم یک روابط تاکتیکی داشته باشیم. اولاً مشکلاتی ما داریم با هم تفاوت دیدگاه‌هایی داریم اختلاف نظر‌هایی داریم این چیزی نیست که یک شبه حل شود. روی موضوعاتی اتفاق نظر داریم. روی موضوعاتی که اتفاق نظر داریم باید به سرعت به جلو برویم. روی موضوعاتی که تفاوت دیدگاه داریم باید تلاش کنیم که این تفاوت دیدگاه‌ها را از آن عبور کنیم. اما در راستای وجود یک روابط پایه دار بین دو کشور.
در آسیب شناسی که در وزارت خارجه کردیم یک ایراد در روابط ما و عربستان در دهه‌های گذشته همواره وجود داشته است. حتی در بهترین دوره روابط در دوره مرحوم آقای هاشمی رفسنجانی و در دوره آقای خاتمی، در بهترین شرایط چه اتفاقی افتاده است، حجم حملات رسانه‌ای علیه یکدیگر کاهش پیدا کرده است به صفر هم نرسیده، کاهش پیدا کرده است و یک حج آرامی هم داشته‌ایم، اما آیا یک توافق اقتصادی بین ما انجام شده است، یک همکاری پایدار تجاری، اقتصادی، سرمایه گذاری بین ما شکل گرفته است؟ نه.
* رابطه مبتنی بر دوستی و برادری بین ما و مصر حاکم است
توافق ما با همتای سعودی‌ام این است که ما در این مرحله باید با درک اینکه تفاوت دیدگاه‌های سیاسی در حوزه‌هایی داریم در محاسبات دوجانبه به همکاری‌های اقتصادی، تجاری، سرمایه گذاری بین دو کشور قوام ببخشیم. یک همکاری پایدار اقتصادی که باعث رونق اقتصادی در دو طرف بشود و این کمک کند به پایداری کار. من این را خیلی را خوب به یاد دارم در زمانی که معاون بودم در وزارت خارجه یکی از شرکت‌های خودروسازی ما بیش از ۵۰۰ دستگاه خودرو به کشور مصر صادر کرد. در دوران حسنی مبارک علی رغم چالش‌های سیاسی و ملاحظات و قطع رابطه‌ای که داشتیم، طرف مصری برای تأمین قطعات یدکی این خودرو هر سه ماه یک بار به ایران می‌آمد. در مصر انقلاب شد اوضاع تغییر کرد و آقای مرسی آمد در آن دوران هم می‌آمدند قطعات را می‌بردند. در مصر کنونی هم که یک رابطه مبتنی بر دوستی و برادری بین ما و مصر حاکم است و ما امیدواریم بتوانیم گام‌های عملی مؤثرتری را دوطرف برداریم برای توسعه روابط دو کشور. ما الان دفتر حفاظت منافع داریم در تهران و قاهره، ولی در گام اول هر دو سفیر مستقر کرده‌ایم. هم فرستاده ما به آنجا درجه سفیر دارد، هم دیپلمات آنها در ایران با درجه سفیر دارد کار می‌کند. ولی این را می‌خواهم بگویم سران نظام سیاسی در مصر تغییر کرده‌اند، اما آن ۵۰۰ دستگاه خودرو و آن ارتباط تأمین قطعات یدکی آن خودرو‌ها از ایران در بحرانی‌ترین شرایط هم پایدار ماند. این یعنی اینکه همکاری اقتصادی و تجاری پایداری در روابط سیاسی ما هم می‌تواند ایجاد کند.
* محدودیتی برای توسعه همکاری‌ها با مصر نداریم
سؤال: چقدر حرف نگفته است. صحبت از مصر کردید درباره مصر هم اخباری بیشتر از رسانه‌های خارجی رسید که دو کشور ایران و مصر مشغول مذاکراتی هستند و تمایل دارند هر دو کشور به اینکه سطح روابط را ارتقاء بدهند اگر بیشتر از این چیز‌هایی وجود دارد که مردم بدانند و الان مشتاق هستند بفرمایید؟
امیرعبداللهیان: می‌دانید واقعاً بین ما و مصر مشترکات زیادی وجود دارد مصر یک کشور مهم و تأثیرگذار است در جهان عرب و جهان اسلام. هم مردم مصر خیلی علاقه‌مند هستند به ایران و هم مردم ایران علاقمند هستند به مصر، من یادم است در یک مقطعی سال‌های پیش یک هیأتی از سینماگران و اصحاب رسانه مصر به ایران آمدند می‌گفتند آنقدر علی رغم ارتباطات قوی رسانه‌ای آنقدر ما از ایران دور بودیم که اصلاً فکر نمی‌کردیم که مثلاً تهران شهری به این زیبایی به این تمیزی باشد و شهر‌های دیگر رفته بودند مشهد، بعضی از شهر‌های دیگر ما را هم از نزدیک بازدید کرده بودند، این دوری‌ها یک تصوراتی ایجاد می‌کند نمی‌دانم شاید نسل جوان ما ندانند زمانی که ایران میزبان نشست سران سازمان همکاری اسلامی بود، در آن زمان ملکه عبدالله که ولیعهد عربستان بود می‌خواست در این اجلاس شرکت کند. سفارتخانه وقت آنها توصیه‌هایی کرده بودند که مثلاً شما می‌آیید همه چیز باید با خودتان بیاورید خیلی وضع خوب نیست در ایران اینها تحریم هستند و ... و غیره. وقتی که ملکه عبدالله آمد و وضعیت را از نزدیک دید، متعجب شد از اینکه تصوری که داشته است از ایران با واقعیت‌های روی صحنه چگونه است.
در موضوع مصر مردم ما بسیار به هم علاقه‌مند هستند ما با آقای السیسی از زمانیکه روی کار آمد صرف نظر از چالش‌ها و مسائلی که در درون مصر وجود داشت اولین نقطه همکاری مشترک ما سوریه بود. رویکرد آقای السیسی در سوریه مبارزه با تروریسم و افراط گرایی بود و فاصله گرفتن از اینکه همراهی کند برای تغییر نظام سیاسی در سوریه و تشدید جنگ تروریستی در سوریه. ما گفت‌وگو‌های امنیتی را با یکدیگر شروع کرده‌ایم و الان هم آخرین اتفاقی که افتاده است در جریان سفر هفته‌های گذشته سلطان عمان به تهران، می‌دانید ایشان یک هفته بعد از سفرش به مصر به تهران آمدند گفت‌وگو‌هایی را درخصوص ضرورت ارتقای روابط سیاسی تهران و قاهره با آقای السیسی در قاهره داشتند، حامل پیامی بودند. این پیام در عالی‌ترین سطح در ایران دریافت شد و پاسخ مثبت سلطان عمان گرفت و بعد از آن ما درحال طراحی هستیم برای اینکه در زمان مناسب و طبق برنامه‌ای که با هم توافق می‌کنیم شاهد ارتقای روابط باشیم.
ما هیچ گونه محدودیتی برای توسعه همه جانبه همکاری‌ها با مصر نداریم و از آن استقبال می‌کنیم.
* با جدیت به دنبال تأمین حق‌آبه ایران هستیم
سؤال: برگردیم به حوزه همسایگان که جزء اولویت‌های دیپلماسی دولت جدید است، ما با دولت افغانستان و طالبان نسبت مان چگونه است. این برای خیلی‌ها سؤال است طالبان در یک جایی جلوی دشمن مشترک ما ظاهراً ایستاده است یا با آنها جنگیده است، بعضی‌ها هم می‌گویند نجنگیده است با هم توافق دارند. ما الان چه نسبتی داریم با دولت افغانستان و بعد برویم سراغ مسأله حق‌آبه که الان به کجا رسیده‌ایم؟
امیرعبداللهیان: در ارتباط با افغانستان اولاً ما ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان داریم؛ لذا هرگونه تحولی در داخل افغانستان می‌تواند بر امنیت ما، بر شرایط اجتماعی ما در استان‌های مرزی، تأثیر بگذارد. هرگونه بی ثباتی در افغانستان می‌تواند تأثیر مستقیم بر مناطق مرزی ما بگذارد، ضمن اینکه ورود گسترده آوارگان افغانستانی به داخل جمهوری اسلامی ایران و داخل مرز‌های ما یکی از چالش‌های جدی ما است.
من دیروز با نماینده دبیرکل سازمان ملل در امور سیاسی افغانستان ملاقات داشتم در تهران، به ایشان گفتم که جمهوری اسلامی ایران در شرایطی که در تحریم است با نگاه انساندوستانه پذیرای میلیون‌ها آواره افغانستانی در داخل کشور است. این در حالی است که سازمان ملل کمترین توجه را به این موضوع دارد. دو سه بار هم از آقای آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل خواستم که باید به این مسأله توجه کنید و در مسأله آوارگان افغانستان، جهان بایستی احساس همدردی و همبستگی کرده و در تأمین هزینه‌های این مسأله مشارکت کند.
موضوع دوم در افغانستان بحث گسترش تروریسم در افغانستان است. بر هیچ کس پوشیده نیست امروز که سران داعش و نیرو‌های کارکشته داعش از عراق، سوریه و بخش‌هایی از لیبی در این ماه‌ها به داخل افغانستان منتقل شده‌اند. این اتفاقاً یکی از چالش‌های مقابل هیأت‌های حاکمه فعلی و طالبان در افغانستان است. نکته سوم شرایط سیاسی هیأت حاکمه فعلی در افغانستان است.
ما به صراحت به مقامات افغانستان اعلام کرده‌ایم، من در همه ملاقات هایم به صراحت به آقای ملامتقی سرپرست وزارت خارجه گفته‌ام که هیچ گروهی در افغانستان نتوانسته است، بدون مشارکت سایر اقوام یک نظام سیاسی پایداری را مدیریت کند، لذا تشکیل دولت فراگیر با مشارکت همه اقوام یک ضرورت است و شما نباید این را به تعویق بیندازید.
من اخیراً با یکی از مقامات منطقه صحبت می‌کردم که دیداری با یکی از سران اصلی طالبان در افغانستان داشت، ایشان به من گفتند که ما از جمله موضوعاتی که بعنوان دغدغه با آن مقام عالیرتبه طالبان در افغانستان مطرح کرده‌ایم این است که این وضع را شما نمی‌توانید ادامه دهید یا باید یک قانون اساسی جدید نوشته شود به تأیید مردم افغانستان برسد و بر آن مبنا پیاده سازی شود. دولت و نظام سیاسی روی زمین و یا باید یک دولت فراگیر و یک حکومت فراگیر در داخل افغانستان تشکیل بدهید.
ما با طالبان یک موضوع دیگری هم داریم، بحث حق‌آبه ایران. بحث حق‌آبه ایران در ماه‌های گذشته پیگیری‌های خیلی جدی شد، آقای رئیس جمهور دستورات ویژه‌ای داشتند، خود من به سیستان رفتم و جلسه‌ای با همه معتمدین و نمایندگان سیستان برگزار کردیم. نمایندگان مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی تلاش‌های زیادی را به عمل آوردند. موضوع ما این است که بالاخره براساس عهدنامه ۱۳۵۱ ما بایستی حق‌آبه خودمان از افغانستان را دریافت کنیم. البته ابتدا اینها قول دادند و به قولشان عمل نکردند، در یک مقاطعی دریچه‌ها را باز کردند، آب به سمت ایران آمد.
در نهایت دو روش را با هیأت حاکمه افغانستان توافق کردیم. روش اول اینکه هیأت فنی ما برود طبق معاهده ۱۳۵۱ از رودخانه بالای سد کجکی که شاخص تعیین میزان آب است، بازدید کند و روش دیگر که به خود ما برمی‌گشت اینکه ما از امکانات‌مان استفاده کنیم و میزان آب در سد و در مسیر را مورد بررسی قرار دهیم. برای ما روشن است که تا حدود یک هفته پیش مشکل کم آبی و مشکل انتقال آب به سمت ما به دلیل خشکسالی در آن منطقه وجود دارد، اما این چیزی از مطالبه به حق ما کم نمی‌کند و ما با جدیت به دنبال این هستیم که سهم جمهوری اسلامی ایران از حق‌آبه خودمان از افغانستان را بتوانیم پیگیری کنیم.
البته طالبان و هیأت حاکمه فعلی افغانستان یک تفاوتی با آقای اشرف غنی دارد و آن این است که آقای اشرف غنی که چند سال پیش آمد سد کمالخان یا بند کمالخان را افتتاح کند یک جمله گستاخانه‌ای را بیان کرد، بیش از دو سال پیش قبل از دولت ما بود و آن اینکه اگر می‌خواهید آب رایگان به شما بدهیم نفت رایگان به ما بدهید. این موضوع در هیأت حاکمه فعلی طالبان هیچگاه مطرح نیست، بلکه آنها در مصاحبه و در دیدار‌های رسمی به حق‌آبه جمهوری اسلامی ایران اعتراف می‌کنند. ولی ما هم به صراحت به آنها گفته‌ایم که اگر می‌گویید آبی نیست، با روش‌های فنی متخصصان ما باید تأیید کنند. صرف کلام سیاسی شما برای ما ملاک نیست.
ضمن اینکه این واقعیت را هم درک می‌کنیم ممکن است در یکسال کم آبی یا خشسالی باشد، در یک سال پرآبی باشد، ولی این حق‌آبه موضوع جدی ما است. البته در دولت برنامه‌های مکملی برای حل مشکل بحران آب در سیستان وجود دارد که در دولت هم با جدیت پیگیری می‌شود، اما این چیزی از وظیفه ما در دستگاه دیپلماسی کم نمی‌کند که با تلاش جدی حق‌آبه خود را از افغانستان به صورت مستمر دنبال و عملیاتی کنیم.
* اعزام هیأت ایران به افغانستان در آینده نزدیک
سؤال: چند هفته پیش آقای کاظم قمی مهمان برنامه ما بودند و گفتند که قرار است هیأت کارشناسی از ایران برود و بررسی‌های دقیق تری را انجام دهد. طالبان هم با این سفر موافقت کرده و بنا است در آینده‌ای نزدیک این سفر انجام شد؟
امیرعبداللهیان: اولاً من می‌خواستم یک اشاره کنم ما در حوزه سیاسی طالبان را بدون تشکیل دولت فراگیر به رسمیت نشناخته‌ایم این البته باعث دلخوری‌هایی از سوی آنها هم هست، ولی ما به صراحت به آنها گفتیم این موضوعی است که ما نمی‌توانیم نادیده بگیریم همه افغانستان، پشتو‌ها و طالبان نیستند، شما بخشی از واقعیت افغانستان هستید. در افغانستان واقعیت دیگری هم وجود دارد اقوام دیگری هم در این رابطه وجود دارند و باید کار را انجام بدهند. اما به دلیل همسایگی ما لایه‌های مختلفی از همکاری با هیأت حاکمیت را داریم.
با نگاه به وضعیت همسایگی با نگاه به مردم بافت جمعیتی افغانستان با نگاه به اینکه اگر ما هم تلاش نکنیم ثبات و امنیت در چارچوب دولت فراگیر در افغانستان تثبیت بشود، سیل آوارگان افغانستانی به سمت ما بیشتر می‌شود و برای ما هم مشکل ایجاد می‌کند. ما علاقه‌مند هستیم مردم افغانستان در آن سوی مرز‌ها وضعیتی داشته باشند که ابراز رضایتمندی کنند. در خصوص هیأت فنی یادداشت‌هایی ما بین سفارت ما و سرپرستی وزارت خارجه افغانستان تبادل شده و زمان را هم توافق کرده‌اند و هیأت ما به زودی برای بازدید و مذاکره عازم می‌شود.
* تخم مرغ‌هایمان را در سبد منافع ملی خودمان قرار می‌دهیم
سؤال: اخیراً بیانیه‌ای در مسکو بین شورای همکاری خلیج فارس و روسیه امضا شد و وزارت خارجه سفیر روسیه را فراخواند. واکنش‌هایی در این بار صورت گرفت و اینکه ایران باید با روسیه برخورد دیپلماتیک یا یک گلایه تند داشته باشد. از آن طرف هم کارشناسانی گفتند این کار اشتباه است چون روسیه میزبان نبوده و ابتکار عمل در بیانیه دستش نبوده است. در پی این اتفاق خیلی‌ها گفتند که ایران تخم مرغ هایش را در سبد چین و روسیه گذاشته و به سمت شرق روی آورده، شما اوایل برنامه اشاره کردید که نه اینطور نیست ما به جای شرق درباره همسایگان و آسیا صحبت می‌کنیم.
امیرعبداللهیان: اولاً ما هر جا منافعی برای مردم ایران باشد، آنجا هستیم. اما در حوزه استقلال سیاسی به شعاری که در سر در وزارت خارجه است، ملزم هستیم که به عنوان خطوط قرمز، قانون اساسی و نظام از آن صیانت کنیم، نه شرقی و نه غربی که ضامن استقلال سیاسی ما است. وقتی می‌گوییم نگاه به آسیا، یعنی شبه قاره هند، چین، روسیه و خیلی کشور‌های دیگر را در منطقه ما شامل می‌شود.ضمن اینکه مناسبات دوجانبه و چندجانبه خودمان را با این کشورها حفظ می‌کنیم، اما هیچگاه اجازه نمی‌دهیم که روس و یا چین تصور کنند که تنها انتخاب ما چین است و تنها انتخاب ما روسیه است، اصلاً اینطور نیست که مردم عزیز ما فکر کنند جمهوری اسلامی ایران با بزرگی که دارد با توانمندی‌هایی که دارد، با سرمایه بزرگ و پشتوانه مردمی که دارد، با منابعی که در اختیار دارد و دسترسی‌های ترانزیتی که در کشور ما وجود دارد و همچنین با نیرو‌های جوان پرشور و خلاقی که دراختیار ما است، بخواهیم کشور را بفروشیم، کشور را به روسیه و چین بفروشیم، به آمریکا یا به فرانسه و آلمان و انگلیس. برای ما هیچ تفاوتی نمی‌کند.
اگر امروز منافعی در آلمان داشته باشیم، در راستای منافع ملت، با آلمان همکاری خودمان را خواهیم داشت، با انگلیس خواهیم داشت، با فرانسه خواهیم داشت. در مورد چین و روسیه هم درچارچوب منافع مان عمل می‌کنیم، ضمن اینکه نگاه به آسیا را داریم، اما هرگز اجازه نخواهیم داد که استقلال و حاکمیت و تمامیت ارضی ما بخواهد از طرف اینها مورد خدشه قرار بگیرد. به هیچ وجه تخم مرغ‌های مان را نه در سبد شرق و نه در سبد غرب می‌گذاریم، در سبد منافع ملی خودمان قرار می‌دهیم و هیچ تعارفی در موضوع استقلال، حاکمیت و تمامیت ارضی مان با هیچ طرفی نداریم.
* خط قرمزمان، حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی ماست
به همین دلیل در اوج روابط خوبی که با روسیه داریم در بخش‌های تجاری در موضوعات مختلف، مقتدرانه سفیر روسیه را احضار کردیم و رها هم نخواهیم کرد. روسیه در موضوع جزایر سه گانه‌ای که تعلق تاریخی و ابدی به جمهوری اسلامی ایران دارد، غفلت کرده است. تا الان توضیحاتی برای ما داده‌اند، توضیحاتی داده‌اند که بی توجهی فلان کارشناس ما بوده و غیره، یا در موضوع کاربرد نام مجعول خلیج فارس.
در موضوع کاربرد واژه جعلی به جای خلیج فارس در بیانیه دیروز سفیرشان سندی را به ما ارائه داده که زبان سند روسی است که ببینید ما در سند زبان روسی خود دقیقاً نوشته‌ایم Persian Gulf و از واژه دقیق خلیج فارس استفاده کرده‌ایم، ولی اطمینان می‌دهم بعضی‌ها جنجالی که به راه انداخته‌اند اصلاً اینطور نیست. ما حتماً به روابط مهم‌مان با یکایک کشورها از جمله روسیه و چین ادامه خواهیم داد، اما خط قرمزمان، حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی ماست و با هیچکس هم در این مسیر تعارف و رودربایسی نخواهیم کرد.
* از مسیر دیپلماسی و میز مذاکره فاصله نگرفته‌ایم
در خصوص لغو تحریمها باید عنوان کنم. ما در دولت دو مسیر را برای ایجاد گشایش و برای مقابله با تحریم‌های یکجانبه آمریکا همزمان دنبال می‌کنیم. مسأله اول تلاش برای بی اثر کردن تحریمها است، اینکه امروز بیش از ۹۰ میلیارد دلار فقط حجم روابط تجاری ما و تبادل تجاری با همسایگان است و حتی تا داخل اروپا هم ما تبادل تجاری خود را توانستیم افزایش دهیم. علی رغم وجود برخی تنش‌های سیاسی که با بخش کوچکی از اروپا داریم، این کار اصلی دولت است در راستای توسعه اقتصادی پایدار که در آینده نزدیک مردم در سفره خودشان و روی زمین هم نتیجه این اقدامات جمعی ما را در دولت خواهند دید.
دستگاه سیاست خارجی هم تسهیل کننده است، اما همزمان وظیفه ما در وزارت خارجه دیپلماسی و مذاکره است. دیپلماسی و مذاکره عزتمند. ما به وظیفه خودمان در این چارچوب ادامه می‌دهیم و هر زمان به نقطه‌ای برسیم که بتوانیم اعلام کنیم، آن دستاورد‌ها را که نتیجه آن تلاش ما باید به لغو تحریمها منجر شود، اطلاع رسانی دقیق به مردم خواهیم کرد، اما هیچگاه از مسیر دیپلماسی و میز مذاکره فاصله نگرفته‌ایم.
* تلاش برای بی اثر کردن تحریمها و لغو آنها از مسیر مناسب خودش
کشور‌هایی هم هستند از جمله سلطنت عمان که برای این موضوع تلاش می‌کنند و آنها تلاش می‌کنند دیدگاه‌ها به هم نزدیک شود و ما بتوانیم گام‌هایی برای این مسأله برداریم. این به سیاست کلان دولت برمی‌گردد. پس برنامه اصلی، تلاش برای بی اثر کردن تحریمها وبه موازات آن تلاش دستگاه دیپلماسی برای لغو تحریمها از مسیر مناسب خودش است. اروپا فقط انگلیس، آلمان و فرانسه نیست. ما مناسبات خود را با این سه کشور حفظ کرده‌ایم، در عین حال بخش‌های بزرگ دیگری در اروپا وجود دارد که بدون چالش، با آنها در تعامل هستیم در حوزه تجارت، در حوزه همکاری‌های علمی و دانشگاهی و حتی در حوزه‌های سیاسی، نشست‌های مختلف، گفت‌وگو‌ها و تماس‌ها وجود دارد. نگاه ما به غرب و به شرق مبتنی بر تأمین حداکثری منافع ملی کشور است و به یاری خدا و با حمایت مردم این مسیر را با قوت به اتفاق همه همکارانم در وزارت امورخارجه، دستگاه دیپلماسی و دولت و سایر بخش‌های نظام ادامه خواهیم داد.