با وجود گذشت بیش از یکهزار سال از مصیبت شهادت امام حسین(ع) و یاران وفادارش، نه تنها از عمق این حادثه کاسته نشده، بلکه هرچه می‌گذرد مراسم عاشورا در مناطق مختلف کشور به صورت گسترده‌تر و باشکوه تر برگزار می‌شود.
در این مطلب سعی شده گوشه‌ای از آیین‌های عزاداری شهرهای مختلف ایران در سوگ سالار و سرور شهیدان بازگو شود.
●آذربایجان
ماه‌های محرم و صفر در آذربایجان ماه‌هایی است که مردم استان‌اعم از شیعه و سنی و حتی اقلیت‌ها از هر حرکتی که به نوعی بیانگر سرور و شادی باشد، دوری می‌جویند.
دراعتقادات محلی مردم استان توسل به دسته‌های عزاداری برای شفای بیماران از سالار شهیدان جایگاه ویژه‌ای دارد طوری که بارها مشاهده شده بیمارانی از هموطنان مسیحی مقیم شهرهای استان نیز در مسیر دسته‌های عزاداری نشسته و از شهیدان کربلا طلب حاجت کرده‌اند.
در روزهای تاسوعا و عاشورا در مناطقی از شهرارومیه که جمعیتی از اقلیت‌های دینی نیز در آن سکونت دارند مسیحیان زیادی را می‌توان یافت که همراه با دیگر مردم در مسیر عبور دسته‌ها قرار گرفته و برای امام حسین(ع) و شهدای کربلا اشک می‌ریزند.
در عزاداری‌های مردم آذربایجان غربی مانند برخی مناطق کشور از نماد هایی مانند علم، کتل و اسب به عنوان مظهر ذوالجناح و گهواره به یاد حضرت اصغر طفل شیرخوار کربلا استفاده می‌شود که این سمبل‌ها در ایجاد فضای حزن و اندوه به عزاداری‌ها نقش موثری ایفا می‌کند.
مردم این منطقه معتقدند دادن نذری به گهواره "علی‌اصغر" موجب شفای کودکان بیمار می‌شود و دادن نذر به ذوالجناح نیز موجب گشایش در کارها خواهد شد.
شبیه‌خوانی نیز از جمله آیین‌هایی است که معمولا در روز عاشورا در برخی از روستاهای شهرهای ارومیه، خوی، سلماس و ماکو انجام می‌گیرد که این شبیه - خوانی‌ها به نوعی بازسازی صحنه‌های روز عاشورا در صحرای کربلاست و چگونگی به شهادت رسیدن یاران امام حسین (ع) و خود آن حضرت است.
پخش نذورات از جمله نان فتیر، شربت، شیر داغ و حلوا در امام‌زاده‌ها مرسوم است و حتی در برخی از امام‌زاده‌ها مردم گوسفند قربانی کرده و گوشت آن را در بین دسته‌ها پخش می‌کنند.
در سحرگاه روز سوم که در ارومیه به آن "اهل قبیله" گفته می‌شود در برخی از مناطق تعدادی از جوانان در حالی که لباس‌های عربی به تن کرده‌اند از مساجد خارج شده و اشعاری را به مضمون زیر می‌خوانند "ای اهل قبیله برویم جسم بی‌سر و بی‌کفن امام حسین (ع) را دفن کنیم ."
● اصفهان (کاشان)
در گذشته سه مجلس مهم عزاداری در کاشان در استان اصفهان شهرت داشته است از جمله مجلس روضه خوانی بیت آیت‌الله مدنی که بیش از دو قرن نسل به نسل بر پا می‌شود.
دومین مجلس روضه‌خوانی همه ساله در بیت"آیت‌الله یثربی پشت مشهدی" در مسجد حبیب ابن موسی (ع) برپا می‌شود و یک قرن از سابقه برپایی آن می‌گذرد.
سومین مجلس در مسجد "درب یلان" از طرف مرحوم"حاج ارباب حسن تفضلی" دو قرن پیش، از پدر وی به یادگار مانده است که هنوز همه ساله برگزار می‌شود.
بنا بر سنت دیرینه، دسته‌جات سینه‌زنی هیات‌های عزاداری کاشان باید در لیالی و ایام عاشورای حسینی از بازار سرپوشیده این شهر عبور کنند زیرا بر این باورند که هیاتی که از بازار نمی‌گذرد، عنوان و اعتبار هیاتی ندارد.
یکی از عزاداری‌های سنتی کاشان،"عزاداری سقایی"است که قرن‌ها بین شیعیان خاصه در کشور ایران و عراق رایج بوده و بتدریج فراموش شده، ولی در کاشان و برخی نقاط همچنان پا برجا مانده است.
● خوزستان
سنج ، دمام وبوق هر سه از سازهای تشکیل‌دهنده همنوازی در آیین عزاداری ایام محرم در خوزستان است که سابقه آن به بیش از ۱۰۰سال می‌رسد و آن طور که نقل شده این شیوه از کشورهای آفریقایی به دلیل مسافرت‌های دریایی مردم جنوب، به ایران آورده شده است.
بوق مخصوص از شاخ بلند و پیچ دار گاو ، گاومیش ، بز و یا گوسفند ساخته می‌شود که دمیدن در آن و بصدا درآوردن آن کار بسیار مشکلی است.
در آبادان مجموع نوازندگان دمام و سنج بین پنج ، هفت و گاهی ۹نفر متغیر است ، بطوریکه یک نفر بعنوان "اشکون" در جلو صف دمام زنان قرار می‌گیرد و سایر نفرات در طرفین او می‌ایستند.
در پایین صف دمام زنان ، یک سنج زن قرار دارد و سایر سنج زنان در لابلای دمام زنان جای می‌گیرند و براساس نت مشخص، نوای سنج و دمام را می‌نوازند.
در این خطه نوحه از اقبال بی‌نظیر عمومی بهره‌مند است ومراسم سینه زنی همراه با آواز نوحه که خود نوعی "ملودرام" حزن انگیز است، تحقق می‌یابد.
این مراسم با ترتیب و برنامه خاصی شروع و اوج آن زمانی است که نوحه خوان اعلام "واحد" می‌کند.
● خراسان جنوبی
شهرستان بیرجند مرکز خراسان جنوبی نیز با فرارسیدن ماه محرم‌الحرام با نصب پرچم‌های سیاه و علم‌های مخصوص عزاداری در مساجد، حسینیه‌ها و تکایا به عزاداری می‌پردازند.
سخنرانی پیرامون فلسفه قیام عاشورا در اغلب مساجد و حسینیه‌های شهر و روستاهای بیرجند، سینه‌زنی، زنجیززنی، روضه‌خوانی، علم بندان، علم گردانی، نخل بندی، نخل گردانی، مشعل گردانی و تعزیه‌خوانی ازشیوه‌های مراسم عزاداری ماه محرم در بیرجند است.
برگزاری مراسم "مشعل گردانی" در روستای خور و برکوه و "سنگ زنی" در روستای درخش بیرجند، شبیه‌گردانی، تعزیه‌خوانی، آتش زدن نمادین خیمه‌ها، راه اندازی کاروان‌های سبزپوش و سرخ پوش از دیگر آیین‌های سوگواری شهادت سالار شهیدان در روز عاشورا در این شهرستان است.
در مراسم مشعل گرانی روستای خور، مشعل به شکل استوانه‌ای است که از ۲۰ تسمه آهنی تشکیل شده که بعضی ازآن‌ها بلندتر است و پایه مشعل فلزی و حدود دو متر ارتفاع دارد این مشعل را در شب نهم محرم روشن می‌کنند.درمراسم "سنگ زنی" روستای درخش، سنگ عبارت است از دو تکه چوب استوانه‌ای هشت سانتیمتری که نخی از آن عبور کرده و در پشت دست قرار می‌گیرد.
این روستا هشت نفر سنگ زن دارد که از شب پنجم محرم این کار را همراه هیات با آهنگ نوحه سینه‌زنی یا زنجیرزنی انجام می‌دهند و یا نوحه جداگانه می‌خوانند. مردم معتقدند که سنگ زنی به نشانه سنگی است که کفار به دندان رسول خدا زده‌اند.
● سمنان
اجرای تعزیه، تشکیل هیات‌های عزاداری، سینه‌زنی و زنجیرزنی، حرکت شتران با کجاوه به عنوان نمادی از کاروان کربلا و اسرا، نخل گردانی، اطعام دادن و نذری دادن بویژه در شبهای تاسوعا و عاشورا و شام‌غریبان از جمله سنت‌هایی است که هر سال در ماه محرم در استان سمنان برگزار می‌شود.
تعزیه یکی از این سنت‌هاست که طرفداران زیادی دارد، هنرمندان این استان تعزیه را نوعی هنرنمایی برای تثبیت و تجلی نهضت حسینی و قیام عاشورا می‌دانند و معتقدند زیبایی نهضت کربلا در تعزیه ناب و اصیل متجلی می‌شود. تعزیه در حقیقت نوعی پیام رسانی است که برای نهادینه کردن فرهنگ عاشورا می‌توان از آن استفاده کرد.
"نخل گردانی" به خصوص در شهرهای سمنان و شاهرود مرسوم است که نمادی از تشییع جنازه امام حسین (ع) است، همچنین حرکت شتران با کجاوه‌ها که نمادی از کاروان کربلا و اسرا است.
برپایی خیمه نیز یادآور خیمه‌های امام حسین (ع) در کربلاست، اطعام دادن و نذری دادن در ماه محرم مخصوصا در شبهای تاسوعا و عاشورا به عزاداران حسینی یکی دیگر از رسوم این استان به شمار می‌رود.
مردم شهر شاهرود نیز از دوران قدیم در روز پنجم محرم به یاد جان‌فشانی‌های حضرت ابوالفضل العباس(ع)، آیین طوق بندان (علم بندان) را با شور و احساسات مذهبی خاصی برگزار می‌کنند.
آنان با برپایی این آیین نمادین نشان می‌دهند که اگر در هنگام شهادت علمدار کربلا نبودند که به یاریش بشتابند امروز همه آماده‌اند تا به یاد آن روز علم حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) را برافراشته نگاه دارند.
تکیه بازار شاهرود که به "تکیه زنجیری" معروف است و از بزرگترین تکایای این شهر شاهرود به حساب می‌آید وظیفه جمع‌آوری طوق‌ها و برگزاری دسته طوق- بندان را بر عهده دارد.
عاشقان ابوالفضل‌العباس(ع) سپس در قالب هیاتی به سوی مساجد و تکایای دیگر به راه می‌افتند و در طول مسیر به چاوشی و خواندن مصیبت می‌پردازند.
● سیستان و بلوچستان
نوحه خوانی، سینه زنی، زنجیرزنی، برگزاری زیارت عاشورا، تعزیه خوانی از جمله آیین‌های معمول مردم سیستان در ایام محرم به شمار می‌رود.
پخت حلیم و شعله زرد، امتناع مردم سیستان از پخت غذا در سه روز قبل از واقعه عاشورا، پشت بام رفتن ریش سفیدان و تلاوت قرآن و ذکر دعا برای اعلام رسیدن ماه محرم و برگزاری مجالس روضه و عزاداری در منازل از جمله آداب خاص مردم سیستان در ماه محرم و ۱۸روز پس از آن است.
تعزیه درسیستان به صورت روز شماراجرا می‌شود به این صورت که شبیه‌خوانان هر روز ماه محرم را به یکی از یاران امام حسین (ع) مثلا حضرت علی اکبر(ع) و یا حضرت ابوالقضل (ع) اختصاص می‌دهند.
در بلوچستان مردم اهل تسنن با آغاز ماه محرم خود را در سوگ سرور و سالار شهیدان سهیم دانسته و با اجرای برنامه‌های وعظ و سخنرانی درمحافل مذهبی به استقبال از این ماه می‌روند.
با آغاز اولین روز از ماه محرم امامان جمعه، پیش نمازان مساجد و ملایان اهل تسنن با سخنرانی در مساجد و محافل مذهبی، مردم را از اهمیت این ماه آگاه می‌سازند و با روایت احادیث مختلف سعی دارند مظلومیت امام حسین (ع) و نقش وی در اسلام و همچنین عظمت این ماه پر برکت را به نمازگزاران منتقل کنند.
در ماه محرم زنان دست از انجام کارهایی مثل حصیربافی و سوزن دوزی برمی دارند و بیشتر سعی دارند خود را با ذکر و تسبیح و نماز و روزه مانوس کنند.
اکثر مردمان بلوچستان و برادران و خواهران اهل تسنن روزهای تاسوعا و عاشورا روزه می‌گیرند، آنها بر این باورند که گرفتن روزه در این ایام اجر و ثواب بسیاری دارد.
پخت انواع غذاهای محلی از قبیل حلوا، خورشت و برنج و همچنین پخش شیر و خرما میان خانواده‌های کم درآمد از دیگر آیین‌های روزهای تاسوعا و عاشورا در بلوچستان است.
مردم چابهار با برپایی آیین‌های نوحه‌خوانی، تعزیه، روضه خوانی، سخنرانی، سینه زنی و زنجیر زنی همچنان یاد قیام سرور و سالارشهیدان را زنده نگاه داشته‌اند.
در ظهر عاشورا مردم محلی در بندر مرزی چابهار با آداب و رسوم خاصی با آتش زدن خیمه‌ها به یاد اسیران کربلا بر سر و سینه می‌زنند و با حضرت زینب (س) و اسیران همدردی می‌کنند.
زنان پاکستانی مقیم چابهار نیز دردهه اول محرم بانوحه خوانی و برپایی آیین‌های ویژه به سوگواری پرداخته و در شب تاسوعا نیز با بستن حجله حضرت قاسم به عزاداری خاص حصر قاسم می‌پردازند.
● قزوین
هیات‌های مذهبی استان قزوین برای تجلیل از مقام ممتاز علمدار کربلا حضرت ابوالفضل (ع) علامتی تهیه و به هنگام عزاداری علامت و چهل چراغ را پیشاپیش هیات حمل می‌کنند.
عزیمت هزاران مشتاق اهل بیت و عزادار حسینی از سراسر کشور به شهر قزوین وحضور در حسینیه "آقا سید جمال" با سابقه بیش از یکصد سال دراین شهر برای برآورده شدن حاجت‌ها وشفای بیماران بر غنای عزاداری‌ها وسوگواری امام سوم شعیان می‌افزاید.
دخیل بستن روی علامت، عزاداری و حضور دسته‌های سینه‌زنی و زنجیر زنی در در کوچه و خیابان‌ها و اجتماع آنان در زیارتگاه "امامزاده حسین"از برنامه- های هیات‌های مذهبی در دهه اول محرم است.
بارگاه "امامزاده حسین" که در بین مردم قزوین به "شاهزاده حسین" معروف است از فرزندان امام هشتم رضا(ع) بوده و درروزهای تاسوعا و عاشورای حسینی محل عزاداری هیات‌های مذهبی شهر قزوین است.
● کهگیلویه و بویراحمد
صدای سنج و طبل عزا در شهرها و روستاها، شیون و زاری مردان و زنان عزادار حسینی، شور و نشاط پیران و جوانان عاشق اهل بیت همگی نشان از غم و اندوه شیفتگان امام حسین (ع) در کهکیلویه و بویراحمد دارد.
نمادی‌هایی از کربلا و قبر شش گوش حضرت علی‌اکبر(ع) ساخته شده‌از آلومینیوم و چوب و نصب لامپ‌هایی با رنگ‌های مختلف ، زیبایی خاصی به مراسم این شهر می‌بخشد.
این سمبل‌های مذهبی که بر روی پایه‌های فلزی ، در شهر یاسوج گردانده می شود و سیاه چادرهایی که با پارچه‌های سبز و سیاه پوشیده شده حکایت از رویداد عظیم تاریخی عاشورا و صحرای کربلا دارد.
در آیین‌های عزاداری ابا عبدالله الحسین (ع) هر شب در این سیاه چادرها، خار و خاشک‌هایی به آتش کشیده می‌شود که بیانگر گوشه‌هایی از صحنه کربلا و اسارت حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) است.
برگزاری نمایش‌هایی از صحنه‌های کربلا بویژه شهادت امام حسین (ع) و یارانش از دیگر برنامه‌های عزادارای در این منطقه است.
● کرمانشاه
کرمانشاه، این شهر کهن که دروازه کربلاست و بیشتر مردمانش افتخار عنوان کربلایی دارند در ماه محرم حال و هوای غریبی دارد.
از آیین‌های بسیار قدیمی ماه محرم در کرمانشاه تعزیه‌خوانی است.
علاقه فراوان مردم به تعزیه‌خوانی و آگاهی یافتن از واقعه کربلا و همدردی با مصائب سیدالشهدا (ع) و اهل بیت او از طریق بازگویی و نمایش وقایع و آلام هرسال تعزیه‌خوانان را به برپایی هرچه با شکوه‌تر این مجالس وا می‌دارد.
تهیه انواع غذاها و شربت‌های نذری مانند حلیم، شله زرد، حلوا و شربت‌های مختلف و تقسیم آن در میان عزاداران از دیگر آیین‌های این شهر است.
تهیه تابوت خونینی که روی آن کبوتری گذاشته شده و پشت سر آن کودکان به منزله فرزندان امام حسین (ع)حرکت می‌کنند و فردی آنان را شلاق می‌زند تا به اسارت ببرد، تهیه قنداق علی اصغر(ع)، حجله حضرت قاسم (ع) و قرار دادن دختر بچه‌ای مانند عروس در آن، ساختن دست ابوالفضل(ع) و پرتاب آن به هوا برای تحت تاثیر قرار دادن مردم از دیگر آیین‌های عزاداری مردم این شهراست.
از ادوات و ابزار موسیقی رایج در منطقه کرمانشاه که در سوگواری ماه محرم استفاده می‌شود می‌توان دهل و سرنا را نام برد که با نوای "چمری" ( نوعی موسیقی اصیل محلی ویژه عزاداری ) با دسته‌های عزاداری حرکت می‌کنند.
● گیلان
اعتقاد و باور خاص مردم به حضرت ابوالفضل العباس ، علی اکبر، علی اصغر، حربن یزید ریاحی و زنان و کودکان سیدالشهداء در این ایام و برگزاری آیین- های ویژه سوگواری به نام آنان نمونه‌ایی ازباورداشت‌های مذهبی مردم این استان است.
یکی از آیین‌های عزاداری در این ماه علم بندی است که از یک روز مانده به ماه محرم تا روز هفتم این ماه در مناطق شهری و روستایی استان گیلان برگزار می‌شود.
درروز اول این مراسم مردم مناطق مختلف با پذیرایی از عزاداران در مساجد و حسینیه‌ها در بعد از ظهر با تشکیل دستجات مختلف سینه زنی و خواندن نوحه پرچم‌های سیاه را به نشانه عزاداری سیدالشهداء به بالای سردر مساجد و گنبدهای آن نصب می‌کنند.
این مراسم در دهکده تاریخی ماسوله و شهرستان مذهبی آستانه اشرفیه جلوه- ایی ویژه دارد و هرساله‌افراد مختلفی برای شرکت دراین مراسم به این روستا می آیند.
پخت نوعی شیرینی به نام "ککه" یا "کشته"، دادن شربت و نصب منبع‌های آب در اطراف مساجد و سطح شهر، اطعام دهی ، پرداخت نذورات ، راه اندازی علم و کتل ، حمل پرچم‌های سبز با عبارت‌های "یا حسین شهید" به وسیله کودکان و نوجوانان و سقاشدن کودکان سیاهپوش با عنوان نذر حضرت علی اصغر (ع) از جمله جلوه‌های زیبای آیین‌های سوگواری در این منطقه است.
● مازندران
برخی از مردم در یکی دو روز قبل از ماه محرم در استقبال از این ماه در خانه خود مراسم روضه خوانی برپا می‌کنند و اطعام می‌دهند.
یکی از آیین خاص ماه محرم در مازندران ایین " نخل گردانی " در روستای "نوا" در شهرستان آمل است.
از روز اول تا هفتم محرم مردم به عزاداری می‌پردازند و سعی می‌کنند در این روزها کلیه نذورات خود را ادا کنند و برای مراسم نخل گردانی آماده شوند.
در روز هفتم محرم، مردم روستای نوا و بسیاری از اهالی اطراف به کنار نخلی می‌روند و به آن سلام می‌کنند.روز هشتم محرم نخل را بیرون می‌آورند و در محله‌ها می‌گردانند مردم نیز به همراه نخل می‌روند.
در روز هشتم، نهم و دهم،همراه نخل گردانی، نذوراتی مانند "شیر" بین مردم توریع می‌شود.نخل را به در هر خانه که می‌برند، صاحب خانه نذر خود مانند شربت ، خرما شیر، دود کردن اسپند را به جای می‌آورد و اگر نذر قربانی کردن گوسفند باشد قربانی می‌کند.
در شامگاه عاشورا، که شام غریبان است، نخل را دور محل می‌گردانند و همه مردم پابرهنه و شمع به دست همراه نخل به امامزاده محل می‌روند و تا صبح به سینه زنی و عزاداری می‌پردازند.
دسته گردانی یکی دیگر از مظاهر مشخص مراسم عزاداری در ایام محرم است که با اشکال زنجیرزنی ، سینه‌زنی، شام غریبان و مراسم قوم بنی‌اسد ، نوای یاحسین را از مساجد و تکایا به خیابان‌ها می‌کشاند و جلوه‌های عشق و ارادت مردم به امام حسین(ع) و خاندان مطهرش را به رخ عالم می‌کشد.
برخی از روستاها از گذشته در این دو روز پذیرای عزاداران حسینی بوده‌اند و همچنان با حفظ این سنت در روزهای عاشورا و تاسوا از همه کسانی که برای عزاداری می‌ایند پذیرایی می‌کنند.
این کار به صورت عمومی صورت می‌گیرد و همه مردم روستا در این روز در حد مقدورات خود برای عزاداران غذا تهیه می‌کنند.
از آداب و رسوم بومی منطقه غرب مازندران که سال‌ها است نسل به نسل چون امانتی گرانمایه به نسل حاضر رسیده، آیین "کرنازنی" در محرم است.
" کرنا زنی" ویژه عزای امام حسین (ع) بوده و در محلاتی چون آخوند محله ، نارنج بن، تالش محله فتوک و سادات محله شهرستان رامسر و برخی مناطق استان گیلان سابقه‌ای چند قرنی دارد.
امروز در معدود شماری از روستاهای غرب مازندران و شرق گیلان مراسم" کرنا زنی" انجام می‌گیرد و متاسفانه روز به روز اجرای این آیین کم رنگتر می‌شود.
این آیین با آغاز ماه محرم شروع می‌شد و در واقع نوعی وسیله برای اعلام برپایی سینه‌زنی و نوحه‌خوانی برای گرامی داشت شهدای کربلا بود و مردم با شنیدن طنین ناله " کرنا " در مجلس عزا حضور می‌یافتند.
معمولا هیات‌های عزادار عصر تاسوعا در مساجد جمع شده و شب عاشورا را تا به صبح در مسجد بیدار می‌ماندند و در سپیده دم پس از ادای فریضه نماز صبح عزاداران پیشاپیش کرناچی‌ها به سوی گورستان‌ها حرکت می‌کردند.پیش از حرکت دسته‌های سینه زنی، نوای حزن‌انگیز کرنا در حالی که سکوت همه جا را فرا گرفته بود،در فضای مسجد طنین انداز می‌شد و کسانی که مشتاق حضور در عزاداری بودند با شنیدن صدای " کرنا" از دور و نزدیک به مسجد می‌آمدند و هیات را همراهی می‌کردند.
آیین " کرنازنی " بیشتر به صورت دسته جمعی و درمحوطه مسجد انجام می‌گرفت و علاوه بر روزهای تاسوعا و عاشورا در سوم و هفتم شهادت امام‌حسین(ع) و یارانش نیز کرنا نواخته می‌شد.
دسته‌های کرناچی مشتمل بر دو سر گروه و بین پنج تا هفت نفر کرناچی بودند و گاهی سر کرناچی که رهبری کرناچیان را بر عهده داشت آهنگی را شروع به نواختن می‌کرد و کرناچیان از وی پیروی می‌کردند یا او آهنگی را می‌نواخت و کرناچیان دیگر دم مکمل آن را می‌نواختند.
سرکرناچی آهنگ یا امام سر می‌داد و کرناچیان یاحسین را در دمیدنشان بیان می‌داشتند و این نواختن تا زمان خستگی ادامه داشت و گاهی هم کرناچیان پیشاپیش هیات‌ها در بیرون از مسجد حرکت می‌کردند.
به گفته برخی کرناچی‌ها هنر " کرنازنی" چندین قرن است که در خاندانشان موروثی است.
گرچه امروز در این مناطق، کرنا زنی آن شور و حال گذشته را ندارد اما عاشقانی هستند که این رسم بر جای مانده از نیاکان خود را هنوز در ماه‌محرم انجام می‌دهند.
● مرکزی (خمین و ساوه )
"نخل گردانی" یکی از آیین‌های ویژه عزاداری برای تکریم امام حسین(ع) در شهرستان خمین است که سابقه آن به بیش از ۴۰۰سال می‌رسد.
در روز عاشورای حسینی مراسم نخل‌گردانی که از دیرباز از خاندان‌های قدیم این خطه نسل به نسل در میان آنان به ارث رسیده است اجرا می‌شود.
این نخل به منزله "عماری" حضرت امام حسین (ع) با حالتی شبیه خیمه، از چارچوب‌هایی به شکل چادر صحرایی ساخته شده و با پارچه‌های سبز و مشکی، سپرو شمشیر، کلاه‌خود و تصاویر معصومین تزیین می‌شود. این نخل به روایتی به منزله خیمه امام حسین (ع) و به روایتی تابوت آن حضرت است.
عزاداران خمین هرسال در روز عاشورا، نخل را از محل خود واقع در کنار امامزاده شاهزاده ابوطالب به سمت میدان ۱۵خرداد و از آنجا به "چاله نخل" در مرکز شهر حمل می‌کنند.
مردم منطقه معتقدند که با گذشتن از زیر این نخل، امام حسین (ع) حافظ خود و فرزندانشان می‌شوند.
آیین سوگواری "طوق گردان" یکی از آداب و رسوم کهن مردم شهر ساوه در ماه محرم و روز سوم است.
دراین آیین عزاداران حسینی در قالب هیات‌های سینه زنی و زنجیر زنی طوق یا علامت آن هیات را به خانه یکی از صاحبان نذر انتقال می‌دهند و پس از ذبح گوسفند توسط صاحب نذر، طوق را با آب و گلاب شست و شو می‌دهند.
مردم عزادار پس از شست و شو و تزیین طوق، آن را طی مراسمی همراه بانوحه خوانی و مرثیه سرایی با تشریفات خاص جهت ادای سلام به بارگاه "امامزاده سید علی‌اصغر (ع)" شهر ساوه منتقل می‌کنند.
در این مراسم پس ازادای سلام واحترام دراین بارگاه مقدس، طوق را به هیات های عزاداری و مساجد حمل می‌کنند.
مردم ساوه مراسم "طوق گردان" را بیانگر آغاز حرکت لشکر امام حسین(ع) به سمت کربلا و شروع عزاداری محبان آن حضرت و تداوم راهش می‌دانند.
● یزد
آیین عزاداری سنتی مردم استان یزد به مناسبت شهادت امام حسین(ع)، ۱۰ روز مانده به ماه محرم با عنوان "بهرشهید" آغاز می‌شود و تا پایان ماه صفر ادامه دارد.
در آیین بهرشهید که تا اول ماه محرم ادامه دارد، هیاتی متشکل از جوانان و نوجوانان شهر به منازل مردم مراجعه و اشعاری را در سوگ امام حسین(ع) و یاران با وفایش زمزمه می‌کنند.
دو روز مانده به محرم، آیین " پرسه" برپا می‌شود و مردم در قالب هیات عزاداری در سطح شهر حرکت می‌کنند و اشعاری در رثای علی‌اکبر(ع) می‌خوانند.
برای آغاز عزاداری ماه محرم هر شب یکی از وعاظ با خواندن ذکر و کلماتی، با عنوان "شاه کشیدن" مراسم را آغاز می‌کنند.
پس از انجام این مراسم، تعدادی از عزاداران از جمله سادات و پیرمردان، با عنوان " یاران عزا"، دور هم جمع می‌شوند و به آرامی ترجیح بند معروف محتشم کاشانی را می‌خوانند.
از دیگر سنت‌های عزاداری مردم در ماه محرم " نخل بستن" نام دارد، نخل یک سازه چوبی است که قسمت جلو و عقب آن از قطعات کوچک به شکل نخل ساخته شده است.
تعدادی از خادمان حسینیه روز هشتم ماه محرم با استفاده از پارچه مشکی، آیینه و شمشیر نخل را آذین بندی می‌کنند. نخل سمبل جنازه سیدالشهدا است و آیینه‌ها،نمادی از شخصیت حسین(ع) است .
در ندوشن رسم است هنگام نخل برداری کسانی که در طول سال گوسفندی نذر کرده باشند در مقابل نخل ، قربانی می‌کنند.