قلعه‌های بیرجند، در دوره‌های مختلف احداث شده‌اند. وجود مناطق کوهستانی زیاد باعث شده که پای فرقه اسماعیلیه به این منطقه باز شود و برای دفاع از خود، قلاع مرتفع و مستحکمی در اکثر مناطق این شهرستان و سایر شهرهای جنـوبی خراسان ساخته و باقی بگذارند.
بعدها نیز کم و بیش اهالی این شهرستان از نعمت آسایش کافی برخوردار نبوده و مورد تهاجم مغول‌ها و ترکمن‌ها و افغان‌ها قرار گرفته‌اند.
قسمت قدیمی این شهر با کوچه‌های تنگ و تاریک و با دیوارهای بلند روی تپه‌ها ساخته شده، تا بدین وسیله مردم بتوانند از جان و مال و ناموس خود دفاع کنند.
قلعه فورک در روستایی به همین نام در 5 کیلومتری بخش درمیان و در شرق شهرستان بیرجند قرار دارد.
این قلعه بعد از قلعه الموت مهمترین مقر حضور اسماعیلیان به حساب می‌آمده و در این محل فداییان مطلق را تحت تعلیم و آموزش‌های مخصوص قرار می‌دادند.
فداییان مطلق گروهی بودند که حتی اسم نداشته و پس از ترک قلعه برای انجام ماموریت نام‌شان عوض می‌شد و به اسم مستعار برای قتل دشمنان فرقه اسماعیلیه می‌رفتند.
اساس تعلیم فداییان به این صورت بود که بتوانند دشمن را غافل‌گیر کرده، یک یا دو ضربه کارد به او زده و قبل از این که دیگران به خود بیایند، ناپدید گردند.
قلعه فورک در 10 کیلومتری جنوب شهر اسدیه واقع شده است. این قلعه تاریخی از بناهای دوره افشاریه می‌باشد که در زمان نادرشاه به وسیله میرزا رفیع خان حاکم محل احداث گردید.
فضاهای داخلی قلعه از شرق به غرب شامل 3 قسمت می‌باشد که قسمت اول: محل زندگی خدمه انبار آذوقه و محل نگهداری احشام است.
قسمت دوم محل زندگی نظامیان و نگهبانان و محل نگهداری تدارکات نظامی و سومین قسمت که مهمترین بخش قلعه است محل زندگی حاکم و اطرافیانش بوده است.
قلعه مجموعاً دارای 18 برج بوده که اکنون تعدادی از آنها باقی مانده است. مصالح به کار رفته در ساخت قلعه بیشتر سنگ، آجرو خشت می‌باشد.
این قلعه بر بالای صخره‌ای سنگی پس از قرون متمادی همچنان در تاریخ بیرجند قامت خود را استوار نگهداشته است.
این قلعه تاریخی از سنگ، خشت و ملات گل ساخته شده است. هم‌چنین بر بلندای حصار و برج‌ها، سازه‌های کنگره‌داری وجود دارد و منافذی (تیرکش) جهت دیده‌بانی و دفاع دیده می‌شود.
با توجه به آثار و بقایای معماری داخل قلعه چنین استنباط می‌شود که قلعه مزبور در چندین مرحله بازسازی شده و بر وسعت آن افزوده شده است.
آخرین مرحله معماری آن مربوط به دوره افشاریه است که حصار فعلی قلعه و هشت برج مدور آن یادگاری از این دوره می‌باشد.