العالم - گوناگون
صدای پای ابرانقلاب هایی به گوش می رسد که گویی جهان دیگر را خلق می کنند. در جهان تازه ای که نیروی انسانی، صنایع، مدیران و کسب و کارهای جدیدی را خلق می کند، این ابرانقلاب قبل از وقوع پیش بینی شده است و از سوی اندیشمندان مطرح می شود.
هنوز هیچ کس نمی داند این انقلاب جدید چگونه در حال ظهور است اما یک مسئله مسلم است که واکنش به آن باید واکنشی یکپارچه و جامع باشد که تمام گروه های ذی نفع در جامعه جهانی را از بخش های خصوصی و دولتی گرفته تا جوامع مدنی و گروه های دانشگاهی در بر بگیرد.
به اعتقاد پدرو سوسوا* (Pedro Alexanderda Costa Sousa) رییس انجمن پیشوان پروژه اروپایی و استاد دانشگاه علوم و فناوری جدید دانشگاه لیسبون، انقلاب صنعتی جدید که از آن به عنوان موج چهارم صنعت نیز یاد می شود، آنچنان که ارمغانی بزرگ برای تحول صنعت جهان دارد، خطرات بسیاری هم دارد.
عده ای می گویند انقلاب صنعتی چهارم بر پایه انقلاب سوم بنا شده و این تحول تلفیقی است از فناوری هایی در میان حوزه های دیجیتال و فیزیک که روز به روز کار بدی را به چالش می کشد و قدرت تفکر را مهم تر نشان می دهد. دنیای جدید شرایطی را تجربه می کند که ترس بزرگی به عنوان تغییرات عمیق در نظام های حاکمیتی، مدیریتی و تولید در حال وقوع است. در ادامه گفتگوی ما با این صاحب نظر اروپایی را می خوانید.
مهم ترین ویژگی انقلاب چهارم صنعتی چیست؟ چه خطراتی را برای صنایع کشورهای در حال توسعه رقم می زند؟
- انقلاب صنعتی چهارم نیز همچون انقلاب های پیشین از قابلیت بالقوه برای افزایش سطح درآمد جهانی و ارتقای کیفیت زندگی مردم سراسر جهان برخوردار است. تا به امروز مصرف کنندگانی که به دنیای دیجیتال دسترسی داشته اند، بیشترین استفاده را از این انقلاب صنعتی جدید برده اند. فناوری های جدید ارائه خدمات و تولیداتی را میسر ساخته که بهره وری و لذت از زندگی را ارتقا بخشیده اند. این موارد بدون شک می تواند مهم ترین ارمغان انقلاب چهارم صنعتی باشد. .البته این موج با قدرت و سرعت بسیاری در حال عبور است، پس باید شاهد نشانه ها و اتفاقات شگرف بسیاری باشیم.
هوش مصنوعی جهان را در حوزه فناوری به تماشای معجزه های بسیاری در عرضه کالا و خدمات خواهد برد. این اتفاق در بلند مدت بدون شک به لحاظ بهره وری و تولید موثر خواهد بود. یکی از این دستاوردها کاهش هزینه های حمل و نقل و بهره وری زنجیره های تامین و لجستیک جهانی است. در نتیجه می توان به کاهش هزینه های تجارت اقدام کرد که تمام این اتفاقات منجر به افزایش رشد اقتصادی می شود اما از سوی دیگر باید نگران برخی اتفاقات هم بود. درست است جهان در نسل چهارم صنعت دستخوش تغییرات بزرگی می شود اما نباید از خطرات آن هم غافل شد.
چه خطراتی؟
- برخی معتقدند که انقلاب صنعتی نسل جدید می تواند به ایجاد نابرابری های بیشتری منجر شود، به ویژه در ظرفیت بالقوه برای ایجاد اخلال در بازارهای کار. با جایگزینی ماشین های خودکار به جای نیروی کار انسانی، شکاف میان دستاوردها برای بازار سرمایه و دستاوردها برای بازار کار روز به روز عمیق تر می شود. البته یک سناریوی دیگر نیز مطرح است که این جایگزینی نیروی کار انسانی با ماشین ها و فناوری های پیشرفته در مجموع به افزایش کلی فرصت های شغلی مطمئن و ارزشمند بینجامد. انقلاب صنعتی چهارم، انقلابی با ظهور روبات ها و خودکار شدن ماشین آلات صنعتی است و مهارت کارگران و مدیریت این فناوری ها یکی از چالش های اصلی آن به شمار می رود.
برای جلوگیری از این خطر یا مدیریت این بحران چه باید کرد؟
- در این که اقتصاد دنیا تحت تاثیر تحولات آتی تغییرات بزرگی را به خود می بیند، شکی نیست اما در این مسیر شرکت ها و بنگاه هایی موفق می شوند که به سرعت خود را با جریان این انقلاب هماهنگ کنند. اگر به یاد داشته باشید تافلر در کتاب ثروت انقلابی هم در رابطه با این موضوع صحبت کرده بود. کارخانه ها بزرگ ترین و بیشترین تغییرات را در این جریان متحمل می شوند. کارخانه ها باید الگوی جدیدی بپذیرند که مبتنی بر دانش است. تغییرات جدید کارخانه ها باید از تغییر در طراحی ها آغاز و به تربیت نیروی انسانی دانش بنیان و متخصص ختم شود. در غیر این صورت موج چهارم اقتصاد از آنها عبور می کند. کارخانه ها چاره ای جز سوار شدن بر این موج را ندارند. کارخانه ها باید هوشمند شوند در غیر این صورت در برابر سرعت موج چهارم حذف می شوند.
کارخانه های هوشمند چه ویژگی هایی دارند؟
- در کارخانه هوشمند، ماشین آلات و محصولات در ارتباط با یکدیگر همانند راننده و ماشینی هستند که هیچ یک بدون دیگری نمی توانند وجود داشته باشند. برای تحقق این هدف نیاز به همکاری تولید و مواد اولیه و ماشین آلات پیوسته وجود دارد. در موج جدید که فناوری و به خصوص اینترنت در آن حرف اول را می زند، تولید انبوه با یک حرکت انعطاف پذیر و با بهره گیری از توانایی های فردی و منابع دوستانه محقق می شود.
نقشه راه ایران در موج چهارم صنعت چیست؟
- 1. ترویج و ساخت دانشگاه ها و بنیادی کردن علم در صنایع. صنایع در ایران به صورت جدی باید علمی شوند. در موج چهارم اقتصاد کشورهای در حال توسعه بیش از هر کشور دیگری احتمال آسیب دیدن دارند.
2. بالا بردن آگاهی
3. ادغام مورد نیاز و به موقع (کارخانه ها باید برای به روزرسانی یا ادغام شوند یا به موقع سطح خود را ارتقا بخشند.)
4. بنا کردن کارخانه هایی انعطاف پذیر (داشتن توانایی تغییر و تطبیق با تحولات روز جهان)
5. فهمیدن پیچیدگی و فهم این که هیچ چیز بسیار پیچیده نیست.
6. باور سادگی (هیچ چیز سخت یا خیلی ساده نیست.)
به نظر شما ایران در انقلاب صنعتی چهارم در چه بخش هایی قدرت پیشرفت بیشتری دارد؟
- من در مورد ایران تحقیق کردم. ایران مقالات متعددی در زمینه نانوفناوری ها دارد. به نظر می رسد دانشگاه های ایران تمرکز ویژه ای بر روی نانوفناوری ها دارند و این موضوع می تواند زمینه تحول و ورود ایران به انقلاب صنعتی چهارم باشد. نانو فناوری توانمندی تولید مواد، ابزارها و سیستم های نوینی است که کنترل سطوح مولکولی و اتمی را در دست گرفته اند. این جریان اصلا نباید کم و نادیده گرفته شود.
نانوفناوری ها همانطور که در ایران مهم هستند در جهان هم مورد توجه قرار می گیرند. ساخت محصولاتی در حد و مقایسه نانومتری می تواند به یک نقطه تمایز برای ایران با سایر رقبای جهانی در نظر گرفته شود. به نظر می رسد ایران ظرفیت بالایی در رشته های شیمی و فیزیک دارد. این رشته ها مهم ترین و اصلی ترین رشته های انقلاب صنعتی چهارم است. موادی که در مقیاس نانو ساخته می شوند دارای ظرفیت ها و ویژگی هایی هستند که می توانند خواص متفاوت تری نسبت به ساختارهای بزرگ تر خود داشته باشند.
*پدروسوسا (Pedro Alexandre da Costa Sousa) استاد دانشگاه علوم و فناوری جدید دانشگاه لیسبون
- پدرو سوسا مدرک دکترای مهندسی برق خود را در سال 2004 از دانشگاه جدید لیسبون دریافت کرد. آقای سوسا در سال های اخیر یک استاد مدعو برای برنامه علوم کامپیوتر در سطح دکترا در دانشگاه UPM اسپانیا بود. در حال حاضر او رییس مجمع عمومی FCT.ID.NOVA موسسه تحقیقات از FCT/UNL است. موارد علاقه مندی او شامل ژئوپولوتیک، کشف دانش، آموزش و پرورش، R&I و ESA و بنیان گذار holos است. او ریاست هیئت مدیره و مسئول توسعه نوآوری و کسب و کار در شرق میانه و کشورهای جنوب صحرای افریقاست. پدرو سوسا در حال حاضر مدیر پروژه های پیشران اتحادیه اروپا است.
فصلنامه همشهری اقتصاد