العالم ـ یادداشت
عبدالباری عطوان سردبیر روزنامه رای الیوم با انتشار مطلبی دراین نشریه، با اشاره به اظهارات یک مسئول سعودی در مورد تکذیب درخواست عربستان از عراق برای میانجیگری با ایران، آن را غیرمنتظره و سؤال‌برانگیز عنوان کرد.
اظهارات توأم با عصبانیت یک مسئول سعودی مبنی بر اینکه عربستان به هیچ وجه خواستار میانجیگری با ایران نشده است و اخبار مربوط به این موضوع صحت ندارد و ریاض به موضع خود در رد هر گونه نزدیک شدن روابط با ایران پایبند است، غیرمنتظره و شوکه‌کننده بود و از تغییر شدید موضع ریاض حکایت دارد و هرگونه خوشبینی و احتمال گشایش در روابط با ایران و یا آرامش بین دو کشور را از بین برد.
دلیل عصبانیت ریاض
در این شرایط باید پرسید دلیل عصبانیت رهبری سعودی که موجب صدور این بیانه شدیداللحن شده است چیست؟
این در حالی است که این ریاض بود که به‌گرمی میزبان رهبران و سیاستمداران شیعه عراقی بود که برخی از آنان به ایران نزدیک هستند.
یکی از این میهمانان قاسم الاعرجی وزیر کشور عراق بود که مانند یک مهمان عزیز عازم ریاض شد و در آنجا مورد استقبال گرم محمد بن سلمان ولیعهد سعودی قرار گرفت.
توقف روند بهبود روابط عربستان با ایران
آنچه موجب طرح این سؤال می‌شود، روند شتابان بهبود روابط عربستان و ایران در سه ماه گذشته است که بسیار سؤال‌برانگیز بود و در واقع از آرامش قابل ملاحظه در روابط دو طرف حکایت داشت هرچند بن‌سلمان پیش از آن در گفت‌وگویی که شبکه ام.بی.سی. با او ترتیب داد، سخت ایران را مورد حمله قرار داد و گفت: گفت‌وگو با ایران محال است و باید درگیری را به داخل این کشور انتقال داد.
شواهد نزدیک‌شدن روابط عربستان و ایران
عطوان در ادامه نوشت: پیش از هرچیز و قبل از اینکه به این سؤال‌ها پاسخ داده شود، باید جوانب و شواهد بهبود روابط ایران و عربستان را به‌طور خلاصه به‌شرح زیر بیان کرد:
اول: برطرف شدن ممنوعیت سفر حجاج ایرانی به عربستان برای انجام مناسک حج.
همچنین پاسخ عربستان به بیشتر درخواست‌های ایران در خصوص حج با انعطاف بی‌سابقه‌ای همراه بود و حتی وزیر حج عربستان در صدر کسانی بود که به استقبال گروه نخست حجاج ایرانی رفت.
دوم: دست دادن وزیران خارجه ایران و عربستان در استانبول و در حاشیه کنفرانس سازمان همکاری اسلامی در ارتباط با قدس و تأکید روزنامه‌های ایرانی بر اینکه این عادل الجبیر بود که به محمد جواد ظریف دست داد.
سوم: موافقت مسئولان سعودی با حضور ده دیپلمات ایرانی برای حضور در سه شهر سعودی برای تأمین نیازهای حجاج ایرانی آن هم در شرایطی که روابط دیپلماتیک بین دو طرف قطع بوده و سفارت‌خانه‌ها و کنسولگری‌های دو کشور از زمان حادثه سفارت عربستان در تهران در سال 2015 تعطیل شده است.
چهارم: گشودن گذرگاه مرزی عرعر بین عراق و عربستان برای نخستین بار در طول 20 سال گذشته.
پنجم: ثامر السبهان در ژوئیه (تیر ماه گذشته) انتقادات تند علیه امام خمینی(ره) را پس از 24 ساعت از انتشار از صفحه توئیتر حذف کرد.
السبهان سفیر عربستان در بغداد بود که به‌دلیل دخالت در امور داخلی عراق بر اساس اصول طایفه‌ای از این کشور بیرون رانده شد.
ششم: گشایش روابط عربستان نسبت به شیعیان عراق و استقبال قابل ملاحظه از مقتدا صدر رهبر جریان صدر عراق و اعلام گشودن کنسولگری در نجف اشرف و نیز طرح برنامه مشترک عربستان و امارات متحده عربی برای احیای هویت عربی عراق و دور کردن آن از ایران.
با توجه به این مسائل بار دیگر این سؤال را مطرح می‌کنیم: دلیل انقلاب ناگهانی عربستان چیست آن هم در شرایطی که تغییر موضع ریاض امید به نزدیک شدن روابط با ایران و کاهش تنش بین دو طرف و تفاهم بر سر پرونده‌های متشنج از جمله موضوع جنگ یمن و بحران در سوریه را به باد می‌دهد.
عصبانیت عربستان از فاش‌شدن تمایل به نزدیک‌شدن به تهران
در پاسخ به این سؤال می‌توان دلایل زیر را پیش‌بینی کرد:
اول: عربستان که به حفظ محرمانه بودن مسائل و کتمان آن معروف است از اظهارات قاسم الاعرجی و برملا کردن تمایل به میانجیگری حیدر العبادی نخست وزیر عراق بین ریاض و تهران عصبانی شده است.
این در حالی است که الاعرجی در کنفرانس مطبوعاتی در تهران و با همتای ایرانی خود این موضوع را فاش کرد و موجب شد عربستان در موضعی ضعیف ظاهر شود.
تکاپوی ریاض برای احیای ناسیونالیسم عربی در عراق
دوم: عصبانیت ایران از گشایش روابط عربستان با رهبران شیعه و مخالف عراق و استقبال از مقتدا صدر و تلاش برای احیای هویت عربی شیعیان عراق و زنده کردن احساسات ناسیونالیسم عربی در چارچوب طرح جدا کردن آنان از ایران و تشکیل جبهه عربی متشکل از مخالفان شیعه و اهل تسنن عراق برای مهار نفوذ ایران در عراق.
شاید همین عصبانیت ایران بود که موجب شد از الاعرجی بخواهد راز تمایل عربستان به گفت‌وگو با تهران با میانجیگری العبادی را برملا کند.
دخالت آمریکا در توقف روند نزدیک‌شدن روابط عربستان و ایران
سوم: بعید نیست آمریکا که عربستان را به گشایش روابط با رهبران شیعه عراق تشویق کرد تا از این طریق مانع نفوذ ایران در آنجا شود، تلاش برای نزدیک شدن روابط عربستان با ایران را متوقف کرده باشد زیرا واشنگتن تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع کرده و رکس تیلرسون وزیر خارجه آن نیز بار دیگر اتهامات علیه ایران را تکرار کرد.
چهارم: محمد بن سلمان این روزها بیشتر مسائل از جمله روابط با کشورها را از زاویه نزدیکی و یا دور بودن از قطر ارزیابی می‌کند و بر این اساس شکی نیست که نزدیک شدن روابط ایران با دوحه و گشودن بنادر خود به‌روی کالاهای ترکیه و آسیا و نیز اروپا و شکستن تحریم قطر موجب خشم ولیعهد سعودی شد.
علاوه بر این عربستان چطور می‌تواند در شرایطی که از قطر به‌دلیل نزدیک شدن روابط با تهران انتقاد دارد خود به تهران نزدیک شود؟
نزدیک‌شدن روابط یا متشنج‌ترشدن آن؟
با این تفاسیر می‌توان دلیل عصبانیت ناگهانی عربستان از ایران را متوجه شد و دریافت که کشمکش بین دو کشور چه‌بسا در جبهه‌های مختلف به‌ویژه عراق دستخوش تنش هرچه بیشتر شود، زیرا ایران اجازه نخواهد داد طرح عربستان مبنی بر احیای هویت عربی شیعیان عراق آن هم به‌ضرر تهران، به ثمر برسد.
پس از عراق جنگ در یمن و بحران در سوریه از دیگر جبهه‌هایی است که احتمال دارد صحنه شدت تنش بین ایران و عربستان باشد.
به نظر می‌رسد اینکه الاعرجی در اظهاراتی کوتاه و البته توهین‌آمیز اظهارات خود مبنی بر تمایل عربستان به میانجیگری العبادی با تهران را تکذیب کرده است تحت فشار العبادی صورت گرفته که این وضع نیز به‌نوبه خود بیانگر قله کوهی یخی است که از عمق دسته‌بندی‌های گسترده در محافل حاکم عراق حکایت دارد و چه‌بسا این وضعیت در مرحله آینده شدت و وخامت بیشتری پیدا کند.
به گزاش تسنیم عطوان در ادامه یادداشت خود نوشت؛ بعید نیست اختلاف ایران و عربستان آن هم پس از یک دوره آرامش نسبی به‌نوعی بر مراسم حج تأثیر بگذارد و چه‌بسا اظهارات مسئولان سعودی مبنی بر اینکه به حجاج ایرانی اجازه نداده‌اند به زیارت مراقد اهل بیت(ع) در بقیع بروند و چنین تعهدی به ایرانی‌ها نداده‌اند، نشانه مهمی در این خصوص باشد.
متأسفانه روزهای آینده سراسر تنش خواهد بود و البته امیدواریم مراسم حج امسال بدون هیچ مشکلی برگزار شود هرچند در این خصوص تردید وجود دارد اما امیدوارم بجا نباشد.