العالم ـ ایران ـ سیاسی
سخنان ضدایرانی ترامپ به بهانه عبور از برجام واکنش های متفاوتی را در میان مسوولان و محافل سیاسی کشورمان در پی داشته است. حسام الدین آشنا مشاور رییس جمهوری در این باره معتقد است امروز جایگاه ریاست جمهوری آمریکا با حضور ترامپ به نازلترین سطح خود در سال های اخیر رسیده و این امر به دلیل آن است که دولت ترامپ بیش از اندازه به منافع اسرائیلی و لابی عبری- سعودی در واشنگتن وابسته شده و از شعار اول آمریکا به اول اسراییل رسیده است.
آنچه در ادامه می آید مشروح گفت وگوی ایرنا با حسام الدین آشنا مشاور رییس جمهوری و رییس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری است.
تحلیل شما از سخنان شب گذشته دونالد ترامپ چیست؟
من هیچ‌گاه یک رئیس جمهوری آمریکا را تا به این حد نازل ندیده بودم. رؤسای جمهوری آمریکا علی‌رغم خصومت کلی با جمهوری اسلامی ایران، شئوناتی را کم و بیش رعایت می‌کردند و می‌کوشیدند اشتباهات فاحش نداشته باشند، اما احساس می‌کنم ترامپ بر اثر احساس فشار برای انجام اقدامی که متناسب با ادعاهای دوران انتخابات ریاست جمهوری باشد و به‌واسطه مناقشات درون دولت آمریکا درباره موضع در قبال برجام، به شدت در مخمصه قرار گرفته است.
سخنان ترامپ چیزی جز تکرار ادعاهای چهار دهه گذشته نبود و هیچ فایده‌ای برای حل مشکلات ایران و آمریکا، و هم‌چنین کمک به حل مسائل منطقه نداشت. ترامپ البته نشان داد که برجام تا چه اندازه مهم است و ایران چگونه هوشمندانه از برجام فرصتی برای خود ساخته است.
در مرحله پیشابرجام این ما بودیم که نزد دنیا در موضع اتهام قرار داشتیم و باید چیزی را به دنیا ثابت می‌کردیم و حالا این امریکا است که خود را در محضر دنیا مجبور به پاسخ دادن می‌بینید و باید به دغدغه‌های دنیا پاسخ دهد. این آمریکاست که باید از بی‌اعتماد شدن دنیا به دستگاه دولت و دیپلماسی‌اش بترسد و نخبگان و آن دسته از مردم آمریکا که به آبرو و اعتبار کشورشان علاقمند دارند، نگران این رویه دولت آمریکا هستند.
پیش از برجام به ما گفته می‌شد که صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود را ثابت کنید، و اکنون آمریکاست که از سوی دنیا در معرض اتهام است . کسی نگران صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران نیست، بلکه این آمریکاست که صلح را تهدید می‌کند.
سوال: فکر می‌کنید ترامپ چرا در چنین وضعیتی قرار گرفته است؟
دولت ترامپ بیش از اندازه به منافع اسرائیلی و لابی عبری-سعودی در واشنگتن وابسته شده است. شما نگاه کنید که فقط عربستان و اسرائیل از مواضع ترامپ ابراز خوشحالی کرده‌اند.
ترامپ برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری شعار «اول آمریکا» سر داده بود، و اکنون جهان شاهد است که اعتبار و آبروی بین‌المللی آمریکا را قربانی برداشت‌های امنیتی اسرائیل می‌سازد. گویی برای ترامپ «اول اسرائیل» اولویت دارد. چرا ترامپ باید تا این اندازه از لابی اسرائیلی حمایت کرده و از آن‌ها تبعیت کند؟ بخشی از پاسخ در ساختار منافع تجاری و سیاسی در آمریکا نهفته است، اما به این واقعیت هم باید توجه داشت که اسرائیل نگران صلح‌سازی در منطقه، تلاش ایران برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و تشویق زیست مسالمت‌آمیز کشورهای منطقه در کنار یکدیگر و در «منطقه قوی» است. اسرائیل این موضع را تحمل نمی‌کند. اسرائیل درحالی که خود اصلی‌ترین تهدید امنیتی برای منطقه ماست، تلاش می‌کند ایران‌هراسی به راه بیندازد و ترامپ هم در چنین دامی افتاده است.
ما نباید به سادگی از کنار روابط اقتصادی عربستان با دولت ترامپ گذر کنیم. عربستان درک دقیقی از شرایط منطقه ندارد و از سوی دیگر بیش از حد روی حمایت دولت آمریکا حساب کرده است. این روابط در درازمدت به نفع هیچ‌کس در منطقه نیست، اما عربستان بیشترین زیان را از این گونه سیاست‌ها متحمل خواهد شد.
سوال :فکر می‌کنید واکنش جامعه آمریکا به این رویکرد ترامپ چیست؟
جامعه آمریکا بسیار متکثر و پیچیده است. خود ترامپ محصول پیچیدگی‌ها و البته ویژگی‌های دیگری از جامعه آمریکاست. جامعه آمریکا اما قشر نخبه، بافرهنگ و حامی منافع ملی این کشور زیاد دارد. سازمان‌های صلح‌طلب و جامعه مدنی شکوفایی نیز در این جامعه وجود دارد. این رویکرد سیاست خارجی آمریکا این جامعه مدنی را با انشقاق‌های بیشتری مواجه خواهد ساخت.
آمریکا هیچ‌گاه از پیچیده‌تر کردن مسائل امنیتی در غرب آسیا منافعی کسب نکرده است. ایجاد تنش در این منطقه به نفع هیچ یک از کشورهای منطقه نیست و آمریکایی‌ها نیز از هزینه کردن انرژی و مالیات‌های مردم آمریکا برای ایجاد تنش، مخاصمه و جنگ در این منطقه سودی نخواهند برد. نخبگان کشوری که مدعی داشتن باسابقه‌ترین دموکراسی و جامعه مدنی جهان است، نمی‌توانند در مقابل این بی‌مسئولیتی سکوت کنند.
آمریکا کشور ثروتمند و دارای مردمانی است که نمی‌خواهند آبروی کشورشان در پیش پای چند ده یا چند صد میلیارد دلار معاملات اقتصادی قربانی شود.ترامپ در سخنرانی خود از واژه مجعول و خلاف همه شواهد تاریخی درباره خلیج فارس استفاده کرد تا نشان دهد برای معاملات اقتصادی‌اش با برخی کشورها بیش از آبرو و اعتبار آمریکا اهمیت قائل است. این به نفع اعتبار و آبروی آمریکا نیست. به نظر نمی رسد مردم آمریکا از این گونه بی‌اعتبار شدن کشورشان خوشحال باشند.
این برای اکثریتی از مردم آمریکا شرم‌آور است که فقط اسرائیل و عربستان از راهبرد دولت این کشور در قبال برجام حمایت می‌کنند. مردم و نخبگان آمریکا باید به این بیندیشند که دولت آمریکا در چه مسیری حرکت می‌کند. آیا قدرت و ثروت آمریکا فقط باید در خدمت این دو (عربستان و اسرائیل) باشد که یکی سابقه شناخته‌شده‌ای در صادرکردن تروریست‌ها به آمریکا دارد و دیگری بیش از نیم قرن است به زائده‌ای بر هزینه‌های مالیات‌دهندگان آمریکایی بدل شده است؟
جهان به‌واقع با پدیده عجیبی مواجه است. این میزان از استانداردهای دوگانه، دروغ‌گویی، یک‌جانبه‌گرایی و نادیده گرفتن عقلانیت و خرد انسانی، در تاریخ معاصر آمریکا می‌تواند بی‌سابقه تلقی شود. من تعجب می‌کنم اگر جهان و بالاخص جامعه مدنی آمریکا در مقابل این میزان از وقاحت سکوت کند.
مردم و نخبگان آمریکا باید متوجه باشند که اقدامات ترامپ به معنای خارج کردن آمریکا از جهان است. ترامپ از معاهده تغییرات آب و هوایی، معاهده ترنس پاسیفیک، و سازمان فرهنگی یونسکو خارج می‌شود و در شرایط تضعیف برجام است. بعید است مردم آمریکا با چنین رویکردی موافق باشند.
سوال : برجام توافقی چندجانبه است. کشورهای دیگر حاضر در این توافق چگونه عمل خواهند کرد؟
مواضع فعلی آن‌ها نشان می‌دهد به راهی نخواهند رفت که ترامپ در آن قدم گذاشته است.
بقیه کشورهایی که با ما در مذاکرات حضور داشته‌اند و امروز خود را به برجام پایبند می‌دانند، و سایر کشورهای دنیا که صلح، امنیت و اولویت دیپلماسی برای حل مسائل پیچیده جهان امروز برای‌شان اهمیت دارد، باید در نظر داشته باشند که خروج آمریکا از این توافق یا هر گونه تلاش برای تضعیف آن به معنای غیرقابل اعتماد بودن آمریکا برای مشارکت در هر گونه راه‌حل برای مسائل پیچیده‌ای است که دنیای آینده ما با آن‌ها مواجه خواهد شد.
سایر کشورهای شرکت‌کننده در مذاکرات برجام در معرض آزمون سختی قرار دارند. این کشورها باید خود را برای دفاع از اعتبار توافقی که به مدت دو سال و نیم برای حصول آن وقت صرف شده است، آماده کنند. اعتبار این کشورها نیز به شیوه برخوردشان در مقابل برجام گره خورده است.
جهان ما بعد از ترامپ هم وجود خواهد داشت و مسائل پیچیده‌ای پیش روی جهان است. کشورهای جهان و بالاخص سایر طرف‌های برجام باید تصمیم بگیرند که اعتماد به راهکارهای دیپلماتیک و چندجانبه را تقویت می‌کنند یا تسلیم ماجراجویی، کاسب‌کاری و عملیات روانی رئیس جمهوری آمریکا می‌شوند. من تصور می‌کنم جهانیان به سختی راضی می‌شوند در کنار چنین رویکردی بایستند.
اروپایی‌ها نشان دادند عاقلانه با موضوع برخورد می‌کنند. این موضع اروپا قابل تحسین است و ایران منتظر است که تعهدات خود را نه فقط در زبان و بیانیه، بلکه در عمل محقق کنند.
سوال : مردم ما باید در مقابل این رویکرد آمریکا چه مسیری را در پیش بگیرند؟
به هر حال ترامپ سعی کرد خود را طرفدار مردم ایران جلوه دهد و اقداماتش را به نفع مردم تصویر کند.
دروغین بودن ادعای همراهی ترامپ و اشک تمساح ریختن او برای مردم ایران را از آن‌جا می‌توان دریافت که وی وقیحانه از واژه‌ای مجعول برای نامیدن خلیج فارس استفاده می‌کند. ترامپ نمی‌تواند حق چند هزار ساله ملت ایران در خلیج فارس نامیدن این منطقه جغرافیایی را نادیده بگیرد و آن‌را در پای دلارهای ناشی از معاملات خود با برخی کشورها قربانی کند و از سویی دیگر خود را دلسوز ملت ایران جلوه دهید.
امروز مردم جهان و بیش از همه مردم ایالات متحده با پدیده‌ای بسیار زشت و ناگوار مواجه شده اند. همه دیدند که ترامپ شأن و جایگاه ریاست جمهوری آمریکا را با اداره یک بنگاه معاملات ملکی که تخصص قبلی ایشان بوده است اشتباه گرفته است. ترامپ در سخنرانی ضد برجامی و ضد ایرانی خود نشان داد که هر کس به او پول بیشتری بپردازد می‌توان تاریخ را در برابر چشم همه ناظران به سود صاحبان پول و نفوذ تحریف کرد. او دروغ‌های بزرگی را درباره حمایت ایران از تروریسم و نقش ایران در حوادث تروریستی در دهه نود میلادی و حتی دست داشتن ایران در حادثه یازدهم سپتامبر مطرح ساخت که البته برای هیچ کس در جهان قابل باور نیست. این شرم‌آور است که رئیس‌جمهور آمریکا در قبال عقد قراردادهای کلان با دولت‌های اصلی حامی تروریسم، با وقاحت تمام از ارتباط تروریست‌ها با ایران سخن می‌گوید.
سوال :فکر می‌کنید فضای اقتصادی و سیاسی داخلی چه واکنشی به این سخنرانی ترامپ و برآورد تحولات آینده نشان بدهد؟
خوب است بدانیم که همه این کارها برای تأثیرگذاری منفی بر جریان اقتصادی و سیاسی کشور است. اولا مردم باید مطمئن باشند که دولت اقدامات شتابزده انجام نمی‌دهد. این دولتی است که به گفته مقام معظم رهبری برای منافع ملی ایران نرمش قهرمانانه داشته است، و امروز نیز از موضع عزت، حکمت و مصلحت بسیار عاقلانه، با تدبیر و به دور از رفتارهای عجولانه عمل خواهد کرد. ترامپ و دولت آمریکا نمی‌توانند روی اقدامات عجولانه ایران حساب کنند. دولت ایران مطابق منافع ملی خود و در کنار طرف‌های عاقل در برجام حرکت خواهد کرد، حداقل تا زمانی که برجام منافعی بیش از مضارش داشته باشد.
سرمایه‌گذاران دنیا، فعالان اقتصادی داخلی، و مردم ایران می‌توانند اطمینان داشته باشند که دولت راه رشد اقتصادی، حل مسائل و در اولویت قرار دادن زندگی مردم را با اصلاحات در اقتصاد داخلی و همکاری گسترده با جهان طی خواهد کرد. جهان امروز ما را شریکی مطمئن می‌داند و ما مسیری را طی می‌کنیم که به نفع مردم و اقتصاد ایران است.
فضای امروز جهان در قبال ایران، و حتی فضای سیاسی منطقه بهتر از شرایط پیش از برجام است. خروج آمریکا از برجام نیز دولت را تحریک نمی‌کند تا اقداماتی خلاف منافع ملی، و در جهت خواسته‌های خصمانه اسرائیل یا متحدان منطقه‌ای آمریکا انجام دهد. شوک‌های اقتصادی گذشته وارد نخواهند شد. مردم باید انسجام اجتماعی داشته باشند و گرفتار عملیات روانی موجود در سخنرانی ترامپ نشوند. تحلیل‌های روزهای آتی نشان خواهد داد که ترامپ حرف تازه‌ای بیان نکرده است. هیچ تغییر واقعی در عرصه بین‌المللی رخ نداده و تازه جهان در کنار ما قرار گرفته است.
سوال : ترامپ کوشید تا میان دولت، مردم و سپاه فاصله بیندازد. آیا ترامپ می‌تواند به این هدف خود دست یابد؟
مردم منطقه و بالاخص اروپایی‌ها می‌دانند که اگر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در منطقه در مقابل تروریست‌ها مقاومت نکرده بود، امروز اروپا چه وضعیتی داشت و تروریست‌ها چگونه جهان را ناامن ساخته بودند.
مردم این منطقه بیش از هر کسی می‌دانند که گسترش تروریسم و خشونت در این منطقه، و شکل‌گیری تفکرات و گروه‌هایی نظیر القاعده و سایر گروه‌های تروریستی در منطقه حاصل حمایت‌ها و مداخله غیرمسئولانه آمریکا است. حمله آمریکا به عراق اصلی‌ترین منشأ خشونت و تروریسم در این منطقه بوده است. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیروی شریف و قدرتمندی برای مقابله با این گونه خشونت‌پروری‌های آمریکا بوده است.
مردم و دولت ایران در کنار سپاه خواهند بود. اقدام آمریکا برای اعمال تحریم‌های بیشتر علیه سپاه، موضوع جدیدی نیست. آمریکایی‌ها بیش از هر کس دیگری می‌دانند که این اقدام تأثیری بر عزم ایران برای دفاع از خود و دفاع از ملت به خود راه نخواهد داد.
حریم علیه سپاه هم پدیده جدیدی نیست. آقای ترامپ هم باید بداند مردم ایران سپاه را برای فعالیت‌های اقتصادی‌اش نمی‌خواهند و از سپاه حفظ امنیت و استقلال ایران را مطالبه می‌کنند. سپاه نهادی اقتصادی نیست تا آن‌ها بتوانند با تحریم‌ها بر سرنوشت آن تأثیر بگذارند. سپاه یک نهاد نظامی است و در انجام این وظیفه‌اش نه مذاکره‌پذیر است و نه کوتاه خواهد آمد. سخنان ترامپ جز افزایش حمایت مردم ایران از سپاه فایده دیگری برای‌شان ندارد.
سوال : اکنون بعد از این سخنرانی، نظر شما درباره برجام چیست؟
امروز درستی برجام بیش از هر زمان دیگری آشکار شد. آمریکا نمی‌تواند بدون هزینه کردن آبرو و اعتبارش از برجام خارج شود. جهان اکنون در کنار ما ایستاده است و ایران می‌تواند در کنار کشورهایی که برای صلح، دیپلماسی، عقلانیت و منافع متقابل احترام قائل هستند، از این مقطع عبور کند.
امروز آن‌ها که می‌گفتند برجام به نفع ایران نبوده و منافع آمریکا را تأمین کرده است باید پاسخ دهند که چرا آمریکا می‌خواهد از چیزی که منافعش را تأمین کرده است خارج شود؟ برجام جهان را در حمایت از ایران متحد کرده و این دست‌آورد اندکی نیست. برجام منافع اقتصادی زیادی نیز داشته که ترامپ از آن‌ها عصبانی است. همه این‌ها نشان می‌دهد برجام توافق خوبی برای ایران بوده است. برجام را باید تا زمانی که به نفع ایران است حفظ کرد.