العالم - ایران / علمی
تسنیم --خبر شیوع شپش در دبستان‌های مناطق شمال شهر تهران به سرعت در فضای مجازی منتشر شد. ماجرای ابتلا به شپش که معمولا در مناطق محروم شایع است، شیوع آن در میان جامعه مرفه بالاشهرنشین عجیب است. بعضی صفحه‌های منتشر‌کننده مدعی بودند که این بیماری به دلیل شپش سگ‌هایی است که توسط این خانواده‌ها نگهداری می‌شود؛ سگ‌هایی که در کنار کودکان دبستانی بزرگ می‌شوند. ﺣﺸﺮه‌ای ﺧﻮﻧﺨﻮار که سال‌ها میهمان مناطق جنوب‌شهر بوده، واقعا میهمان بچه پولدارها شده است؟ حشره‌ای که در فاصله زمانی کمی، از منبع به میهمان جدید منتقل می‌شود.
شپش از کجا می‌آید؟
شپش حشره‌ای است که به دنبال تماس‌های نزدیک بین‌فردی یا هنگامی که افراد خانواده در فصل زمستان برای تامین گرما لباس‌های بیشتری می‌پوشند و به صورت دسته‌جمعی زندگی میکنند، از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شود. شپش برای جامعه یا طبقه اجتماعی خاصی نیست و تمام افراد جامعه را (به‌خصوص در اپیدمی‌ها) مبتلا می‌کند.
شپش پوست را می‌گزد و خون را خورده و ایجاد خارش و سوزش می‌کند، به دنبال خاراندن پوست عوارض گوناگونی مانند زرد زخم ایجاد می‌شود. شپش حشره‌ای کوچک، بدون بال و خونخوار است و می‌تواند سر، تن و ناحیه جنسی را در انسان آلوده کند.
تخم شپش رشک نام دارد و بیضی‌شکل و سفید‌رنگ و به اندازه ته‌سنجاق است و بر حسب نوع به مو و درز لباس‌ها می‌چسبد. شپش سر و تخم‌های آن معمولا در لابه‌لای موها و روی پوست سر به‌خصوص در نواحی پشت گوش و پس سر دیده می‌شود اما در شرایط آلودگی شدید در تمام پوست سر و حتی محاسن و دیگر بخش‌های مودار بدن ممکن است دیده شود.
رنگ شپش سر سفید خاکستری است. شپش خود را محکم به تارمو می‌چسباند و به خونخواری ادامه می‌دهد. شپش سر به ندرت به مناطق کم موی بدن مهاجرت می‌کند اما هرگز در ابرو و پلک تخم‌گذاری نمی‌کند. این شپش تخمش (رشک) را در ناحیه قاعده ساقه مو در محل خروج ساقه مو از فولیکول می‌چسباند.
پیشگیری و درمان
انتقال شپش سر عمدتا در اثر تماس با اشیای آلوده نظیر حوله، شانه، کلاه، روسری، متکا، لباس‌های خواب و... است که به‌طور مشترک استفاده می‌شوند. شپش می‌تواند به وسیله صندلی‌های سالن‌های اجتماعات، کلاس‌ها، وسایل نقلیه عمومی و کمدهای لباس حمام‌های عمومی و استخرها نیز منتقل شود. شپش سر ممکن است با شوره و پوسته‌ریزی اشتباه گرفته شود، به همین خاطر پیشنهاد می‌شود در صورت خارش شدید مو به پزشک یا درمانگر مراجعه شود. خارش شدید پوست به‌علت تلقیح ماده بزاقی و مواد دفعی شپش به زیر پوست، بروز عفونت‌های ثانویه باکتریال به‌دنبال خاراندن زیاد پوست مثل زرد زخم و از همه بدتر کلافگی و خستگی و بی‌خوابی به دنبال خارش زیاد از عوارض این بیماری است. شست‌وشوی مرتب سر با صابون و شامپو و آب گرم تعداد شپش‌های بالغ را کاهش می‌دهد. فرآورده پرمترین یک درصد به‌عنوان داروی انتخابی درمان توصیه می‌شود. این دارو به شکل شامپو، محلول سرشوی، پودر، لوسیون وکرم در بازار موجود است. برای استفاده از پرمترین ابتدا باید موها را با آب مرطوب و سپس با شامپو یا سرشوی یک‌درصد موها را کاملا آغشته کرد. برای اینکه دارو به کف سر و ساقه موها مالیده و ماساژ داده شود بهتر است از شانه‌های موجود در جعبه استفاده کرد و پس از 10 دقیقه سر و موها را با آب فراوان شست. کوتاه کردن موها برای تسهیل شانه کردن و رشک‌زدایی از تخم شپش بسیار موثر است.
چه کسانی سرشان بیشتر می‌خارد؟
سال 92 و پیش از آن هم اخبار شیوع شپش در مدارس شمال‌شهر تهران منتشر شد. البته مسئولان می‌گویند این شیوع به خاطر سفرهای زیادی است که خانواده‌های این دانش‌آموزان در تابستان می‌روند. در بررسی‌های عمومی شیوع شپش سر در کودکان (سنین مدارس ابتدایی) شایع‌تر است. به‌طور معمول شپش در جوامع فقیر و متراکم شایع‌تر است. در جوامع چند‌نژادی مشاهده شده که شپش سر در سفید‌پوستان شایع‌تر از سیاه‌پوستان است. از نظر مکانی مدارس به‌ویژه مدارس دخترانه از مکان‌های با پتانسیل بالا در بروز همه‌گیری‌های شپش محسوب می‌شود. کارشناسان بهداشت معتقدند که یکی از دلایل شیوع پدیکلوز یا همان شپش سر، پنهان کردن آن توسط خانواده‌هاست. وقتی اولیا به مسئولان نگویند یا مسئول یک مدرسه از ترس بدنام شدن مدرسه‌اش پنهان‌کاری کند، انگل هم کار خودش را می‌کند. در مقاله‌ای تحت‌عنوان «شیوع شپش سر و عوامل موثر بر آن در دانش‌آموزان مدارس ابتدایی دخترانه مناطق روستایی استان قم» که در سال 92 منتشر شد، شیوع شپش با نداشتن مربی بهداشت در مدرسه، دسترسی ناکافی به خدمات بهداشتی درمانی و رعایت نکردن بهداشت فردی مرتبط بود.
گفتنی است تاکنون مقاله علمی درخصوص شیوع شپش سر در دبستان‌های نقاط مرفه اجتماعی مانند شمال شهر تهران منتشر نشده است؛ عامل پنهانی که ریشه‌یابی شپش در میان پولدارها را با چالش جدی روبه‌رو می‌کند.
شپش سگی
سال 89 خبر مشاهده شپش در سر یکی از دانش‌آموزان مدارس بالای شهر تهران همه را شگفت‌زده کرد. مادر آن دانش‌آموز معتقد بود که سگ خانگی آنها تنها عامل خارش سر دخترش است. هومن ملوک، دامپزشک در مورد احتمال ناقل بودن سگ‌ها برای بیماری شپش می‌گوید: «البته سگ‌ها هم دچار بیماری شپش می‌شوند و این احتمال وجود دارد که عامل انتقال این بیماری باشند اما به‌عنوان یک دامپزشک که روزانه با سگ‌هایی که در آپارتمان‌ها نگهداری می‌شوند، سروکار دارم تا حالا با چنین موردی برخورد نکرده‌ام. پژوهشگران آمریکایی در سال 2013 اعلام کردند افرادی که از سگ‌‌های خانگی نگهداری میکنند به دلیل اینکه اغلب پس از تماس با حیوان دست‌‌های خود را نمی‌‌شویند یا ممکن است این حیوان به رختخواب صاحب خود نیز راه پیدا کند، در بیشتر موارد میکروب‌‌های سگ و حتی شپش به افراد منزل انتقال پیدا می‌کند. سگ به دو گونه شپش مبتلا می‌شود، شپش مکنده و گزنده؛ شپش سگ علاقه به زندگی در بدن سگ‌ها دارد و شپش انسان علاقه به زندگی در بدن انسان‌ها. با این حال احتمال انتقال شپش سگ به انسان وجود دارد و علت آن تماس بیش از حد با سگ و دیگر حیوانات خانگی و بازی کردن آنها در رختخواب‌های کودکان است.» البته بعضی متخصصان معتقد هستند که شپش سرهای کودکان خانواده‌های مرفه دلایل دیگری هم دارد. مرضیه موذن‌زاده، متخصص پوست و مو معتقد است که این شپش‌ها گاهی ارمغان سفرهای خارجی است.