العالم - گوناگون
زغال اخته‌ها تیره‌ای از گیاهان دو لپه‌ای پیوسته گلبرگ که دارای ساقه‌های چوبی و برگ‌های منفرد و دایمی هستند.
گیاه زغال اخته به صورت درخت یا درختچه در کنار جریان آب و یا در بیشه‌ها می‌روید و از گروه گیاهان گل دار گلبرگ جدا محسوب می‌شود و در زبان انگلیسی به آن Cornelian Cherry گویند.
گل‌های زغال اخته، زرد رنگ و خوشه‌ای می‌باشد و شهد فراوانی برای زنبورهای عسل دارد.
برگ‌های سبز پررنگ و براق و نوک تیزی دارد. میوه آن به شکل بیضی و حدوداً به اندازه آلبالوی درشت است و طعم ترش و شیرینی دارد.
رنگ میوه آن قرمز بسیار خوش رنگ می‌باشد. درختچه زغال اخته حدود ۳۰۰ سال عمر می‌کند و در حدود ۲۵ سالگی تا ۸ متر می‌رسد.
این درخت به طور کلی ارتفاعی حدود ۸-۴ متر دارد. چوب آن بسیار محکم است و در صنعت نیز کاربرد دارد.
زغال اخته در منطقه وسیعی از اروپا، آسیا به خصوص ایران، ارمنستان و قفقاز می‌روید.
محل رویش این گیاه در ایران، در جنگل‌های ارسباران، کوه‌های البرز، منطقه الموت، کوهین قزوین و در جنگل‌های بین مازندران و گیلان می‌باشد.
منطقه قزوین و رودبار به ویِژه در حاشیه البرز، بیشترین تولید کننده و صادر کنندگان زغال اخته کشور محسوب می‌شوند. میوه زغال اخته در اواخر تابستان آماده چیدن است.
ترکیبات و ارزش غذایی زغال اخته
میوه نرسیده آن به علت داشتن اسید زیاد، بسیار ترش است، ولی میوه رسیده آن به رنگ قرمز روشن و خوش مزه و شیرین است.
این میوه در تابستان، عرضه و معمولاً به صورت تازه مصرف می‌شود، ولی به صورت خشک، مربا، کنسرو، ترشی، آب میوه، سس، نکتار، ژله، مارمالاد، سرکه، لواشک و قرص‌های آنتی اکسیدان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این میوه حاوی مقادیر زیادی آهن، کلسیم، اسید فولیک، ویتامین‌های E. ,B۱ ,B۲ ,C و فلاوونوئیدها است.
آنتوسیانین موجود در زغال اخته رنگدانه‌ای از گروه فلاونوئیدها می‌باشد که عامل رنگ قرمز در گوجه فرنگی و دیگر میوه‌ها است.
میوه‌های خانواده گیلاس (cherry) و زغال اخته (cornelian Cherry) حاوی مقادیر بالای آنتوسیانین هستند.
حدود هفده ترکیب ضد اکسیدان از خانواده گیلاس استخراج شده است که ویتامین E. و C. و ملاتونین نیز جزء آنها هستند.
قرص‌های آنتی اکسیدان در برخی کشورهای اروپایی به نام قرص‌های یکی در روز (one a. day) معروف هستند و بدون تجویز پزشک نیز خریدشان برای عموم آزاد است.
فواید درمانی زغال اخته
میوه، برگ، پوست و ریشه درخت از قسمت‌هایی از این گیاه هستندکه در تغذیه درمانی استفاده می‌شود. عبارتند از:
۱- مقدار فروکتوز و گلوگز زغال اخته کم است و مصرف آن برای افراد چاق و بیماران دیابتی مشکلی به وجود نمی‌آورد. جوشانده برگ آن با گل توت فرنگی برای درمان دیابت (مرض قند) مؤثر است.
۲- زغال اخته دارای تانن و اسیدهای آلی، آنتوسیانین‌ها (گروهی از فلاونوئیدها) به ویژه از خانواده فلاون و ایزوفلاون، کاروتنوئیدها، آنتی اکسیدان ملاتونین (که به صورت قرص آنتی اکسیدان حاصل از فرآورده‌های طبیعی به بازار عرضه می‌شود) می‌باشد.
آنتی اکسیدان‌ها مقاومت بدن در برابر بیماری‌های غیرواگیر که از رادیکال آزاد تولید می‌شود را بالا می‌برند و به پیش گیری از صدمه به سلول‌ها و بافت‌های بدن در مقابل این رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند.
رادیکال‌های آزاد، داخل بدن تولید می‌شوند و یا از طریق عوامل محیطی وارد بدن می‌گردند.
رادیکال آزاد اتمی با یک کمبود الکترون در آخرین مدار خود است و می‌تواند به بافت‌های بدن آسیب برساند و بیماری هایی، چون بیماری قلبی، سرطان، دیابت، تصلب شرایین، آب مروارید، آرتروز و آرتریت را به وجود آورد.
آنتی اکسیدان هایی، چون فلاونوئیدها، ویتامین E.، C، ملاتونین، آنتوسیانین‌ها با دادن یک الکترون، باعث خنثی شدن رادیکال‌های آزاد بدن می‌شوند، در نتیجه از این بیماری‌ها جلوگیری می‌کند.
۳- هورمون ملاتونین موجود در آن خواب انسان را راحت و عمیق می‌کند. این عمل به طور طبیعی و روزمره انجام می‌شود.
این هورمون مسئولیت تنظیم ریتم ۲۴ ساعته ی، روز و شب بدن را به عهده دارد. زغال اخته حاوی مقادیر زیادی ملاتونین است.
۴- پوست زغال اخته تب بر است و در رفع اسهال مؤثر می‌باشد. حتی میوه آن نیز اثر قابض دارد، از این رو خوردن آن در رفع اسهال و ورم معده مؤثر است.
برای درمان اسهال بهتر است یک قاشق سوپخوری زغال اخته را با یک فنجان آب سرد مخلوط نموده و آن را به مدت ۵ دقیقه بجوشانید و پس از ۱۵ دقیقه دم کشیدن آن را صاف کرده و هر روز ۲ تا ۶ فنجان بنوشید.
۵- محققی به نام دکتر Leclerc,h. نشان داده است که جوشانده پوست زغال اخته در درمان بیماری مالاریا مؤثر است.
جوشانده ۶۰ گرم پوست درخت زغال اخته در یک لیتر آب اثر تب بر و ضد مالاریا دارد. جوشانده فوق را باید به تدریج صبح و ظهر و شب به میزان ۱ یا ۲ استکان با کمی قند میل نمود.
۶- زغال اخته به عنوان ضد اتصال چند نوع باکتری در ادرار و مدفوع شناخته شده است؛ به عبارت دیگر زغال اخته به خروج باکتری‌ها از بدن کمک می‌کند.
باکتری اشرشیاکلی عامل ۸۵ درصد عفونت‌های مجاری ادراری است.
یکی از متداول‌ترین عفونت ها، التهاب مثانه است که به ویژه در خانم‌ها شایع است که به نظر می‌رسد.
اسید بنزوئیک موجود در زغال اخته در ایجاد خواص درمانی و پیشگیری نقش داشته باشد؛ هر چند تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که این اثر احتمالاً به دلیل وجود پلیمری در زغال اخته است که ماهیت آن هنوز شناخته نشده است.
این ملکول ناشناخته از اتصال اشرشیاکلی، به دیواره مثانه و مجاری ادراری جلوگیری می‌کند و به این ترتیب، از رشد و تکثیر باکتری و ایجاد عفونت، جلوگیری می‌کند.
لازم به ذکر است که زغال اخته نمی‌تواند جایگزین آنتی بیوتیک شود، اما استفاده از این میوه و آب آن می‌تواند اثر داروهای مورد استفاده در این شرایط را تقویت کند.
۷- همچنین دریافت منظم آب زغال اخته برای اسیدی کردن ادرار در افراد مبتلا به ادرار بدبو و سنگ‌های ادراری مؤثر است.
اگر سنگ کلیه از جنس کلسیمی باشد، آب زغال اخته در رفع آن اثر چشمگیری دارد.
۸- زغال اخته در بند آمدن خون مؤثر است؛ لذا خوردن میوه خام و سایر فرآورده‌های آن برای بیماران توصیه می‌شود.
در این رابطه ابوعلی سینا دانشمند و پزشک مشهور اسلام، آب زغال اخته را برای شستشوی زخم‌های جلدی و گرد ریشه آن را برای التیام زخم‌ها بکار می‌برد.
۹- شربت زغال اخته ضد عطش است. خصوصاً در تابستان برای جلوگیری از گرمازدگی نوشیدن شربت آن بسیار مؤثر است.
۱۰- نظریه‌ای وجود دارد که زغال اخته برای درمان شب ادراری بچه‌ها هم مفید است.
بدین منظور ۳۰ گرم برگ آن را در یک لیتر آب بریزید و آن را بقدری بجوشانید تا یک سوم آن بخار شود و پس از صاف نمودن آن را با شکر شیرین کنید و قبل از خواب ۱ فنجان به کودک بدهید.
چرا زغال اخته در ایران ناشناخته است؟
این میوه و فواید زیاد آن در ایران ناشناخته مانده است، بدین دلیل که؛
۱- این میوه به صورت بسته بندی غیربهداشتی، فله‌ای و عمدتاً توسط دست فروشان دوره گرد عرضه می‌گردد.
۲- متخصصان صنایع غذایی در مورد صنایع تبدیلی این میوه مثل خشک کردن، مربا، شربت، ژله، مارمالاد و ... تحقیقات انجام نداده اند.
۳- متخصصان علم تغذیه در مورد تأثیر زغال اخته بر سلامتی بدن تحقیقات زیادی انجام نداده اند.
۴- متخصصان داروساز در مورد تولید داروهای ضد اکسیدان و ضدالتهابی و ... این میوه بررسی‌های لازم را به عمل نیاورده اند.
منبع: زندگی آنلاین