در آوريل 1954 گروهي از كشورهاي آسيايي در پايتخت سريلانكا (كلمبو) اجتماع كرده و درباره همكاري با يكديگر و با كشورهاي تازه استقلال يافته آسيايي و آفريقايي به توافق رسيدند و اولين تلاش در راستاي همبستگي و همكاري و دستيابي به مواضع مشترك صورت گرفت.
مقدمه:
جنبش عدم تعهد برپايه اصول احترام به تماميت ارضي و حاكميت ملي كشورهاي عضو، عدم تجاوز، عدم دخالت در امور داخلي يكديگر، برابري و امتيازات متقابل و همزيستي مسالمت آميز در دهه 1950 شكل گرفت. اين تشكل به عنوان يك تشكل مهم بين‌المللي، يكي از مجموعه‌هاي تأثيرگذار برروند تحولات جهان است. اين جنبش به مثابه نشانه‌اي از پايان دوران استعمار، اعلام مخالفت با پذيرش سلطه قدرتهاي بزرگ و تريبوني آزاد براي اعلام نظرات و مواضع كشورهاي جهان سوم و در حال توسعه بود و عضويت در آن به منزله دستيابي به استقلال سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي به شمار مي‌آمد.
طبق رويه جنبش عدم تعهد، در فاصله ميان دو نشست سران عدم تعهد يك اجلاس وزرا برگزار مي‌شود كه طي آن تصميمات مهم نشست سران بررسي و روزآمد مي‌شود و متناسب با شرايط جديد اسناد و تصميمات قبلي اصلاح مي‌شود يا تصميمات و اسناد جديدي به تصويب مي‌رسد. در مقام اهميت اجلاس وزرا بايد گفت كه بعد از نشست سران، اجلاس وزراي خارجه كه در اصل ميان دو اجلاس سران برگزار مي‌شود از بيشترين اهميت در ميان ساير نشستهاي عدم تعهد، حتي ساير نشستهاي وزرا برخوردار است چرا كه بيشتر امور مربوط به آماده سازي اسناد و مذاكرات مربوط به اجلاس سران در اجلاس وزرا انجام مي‌شود و مذاكرات آن معمولاً مفصل‌تر و پيچيده‌تر است. برگزاري اجلاس در تهران به دليل شرايط خاص جنبش عدم تعهد و سياست‌هاي كلان جمهوري اسلامي ايران از اهميت و جايگاه ويژه‌اي در ديپلماسي و روابط خارجي كشور برخوردار است. براين اساس، برنامه‌ريزي مناسب در همه زمينه‌ها با در نظر گرفتن مكان مناسب و نظارت برروند آن صورت گرفته است. اين اجلاس از آنجا اهميت مي‌يابد كه جمهوري اسلامي ايران در نشست سران آمادگي خود را براي ميزباني شانزدهمين اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال 2012 اعلام كرده است. در ادامه و پس از مطالعه تاريخچه اي كوتاه و اصول اوليه جنبش، به مرور ساختار جنبش عدم تعهد و ديگر مباحث مرتبط با آن پرداخته شده است.
تاريخچه:
در آوريل 1954 گروهي از كشورهاي آسيايي در پايتخت سريلانكا (كلمبو) اجتماع كرده و درباره همكاري با يكديگر و با كشورهاي تازه استقلال يافته آسيايي و آفريقايي به توافق رسيدند و اولين تلاش در راستاي همبستگي و همكاري و دستيابي به مواضع مشترك صورت گرفت. يك سال بعد در سال 1955 نخستين اجلاس مشترك كشورهاي آسيايي و آفريقايي در شهر باندوگ اندونزي تشكيل گرديد.
در كنفرانس باندوگ كه بر اساس توافق هاي كنفرانس كلمبو برپا گرديد، صلح جهاني، تشريك مساعي كشورها، استعمار مستقيم و غيرمستقيم و آثار و خطرات ناشي از عدم رعايت آن، احترام به عقايد يكديگر و حفظ روابط دوستانه و ترويج و توسعه، اصول ذيل مورد تاكيد قرار گرفت:
الف: احترام به اهداف و اصول منشور سازمان ملل متحد و تعهدات بين المللي
ب: احترام به حقوق اساسي انسان ها
پ:احترام به حاكميت و تماميت ارضي كشورها
ت: خودداري از تجاوز يا تهديد به تجاوز يا توسل به زور
ث : به رسميت شناختن برابري همه نژادها و همه ملت ها
ج: خودداري از مداخله در امور داخل كشورها و احترام به حق ملت ها در دفاع فردي يا جمعي
درسپتامبر 1961 اولين اجلاس كشورهاي موسوم به جنبش عدم تعهد به منظور بررسي و تبادل نظر پيرامون برقراري صلح و امنيت بين المللي، همكاري هاي بين المللي، بهبود وضعيت اقتصادي در بلگراد برگزار گرديد.
از اين سال به بعد عضويت در جنبش عدم تعهد يعني اعلام مخالفت و عدم پذيرش سلطه قدرت هاي بزرگ و دستيابي به استقلال سياسي، اقتصادي، فرهنگي و نفي استعمار و استعمارگري و تعديل كننده نظام جهان تلقي گرديد.
ايران به دليل عضويت در پيمان نظامي بغداد (پيمان سنتو) نتوانست به عضويت جنبش غيرمتعهدها درآيد و با پيروزي انقلاب اسلامي و سقوط رژيم در سال 1979 و انحلال پيمان سنتو ،جمهوري اسلامي ايران در سپتامبر 1979 همزمان با برگزاري ششمين اجلاس سران غيرمتعهد ها رسما به عضويت