العالم _ آمریکا
دولت آمریکا دوشنبه هفته گذشته تحریم‌های گسترده‌ای را بر ضد ایران وضع کرد. این تحریم‌ها که پس از خروج دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا از توافق هسته‌ای ایران در ماه مه (اردیبهشت) وضع شده اند و بخش‌های نفتی، بانکی، حمل و نقل باری، کشتی‌سازی و بیمه ایران را هدف گرفته اند، برای وادار کردن تهران به کنار گذاشتن سیاست خارجی خود و یا سقوط دولت این کشور به اجرا گذاشته شده اند.
مقامات دولت آمریکا در آستانه اجرای این تحریم‌ها در روز دوشنبه بسیار شادمان بودند. وب سایت وزارت خارجه آمریکا ساعتی را برای شمارش معکوس آغاز تحریم‌ها از 12 روز مانده به اعمال آن‌ها به نمایش گذاشته بود، و دونالد ترامپ نیز توییتی را منتشر کرد که در آن به بخش‌هایی از مجموعه تلویزیونی "تاج و تخت" اشاره شده بود. البته این مجموعه تلویزیونی را با ضدحمله‌های فراوانش می‌شناسند، و دولت ترامپ نیز حالا با مخالفت‌هایی دست به گریبان شده است.
دیپلمات‌های اروپایی در خفا بر این نکته اصرار می‌ورزند که برای دور زدن تحریم‌های آمریکا، در روزها و هفته‌های آینده کار بر روی یک نظام پرداختی جایگزین با ایران را به اتمام می‌رسانند. چین، هند، روسیه و عراق نیز احتمالاً با تحریم‌های جدید مخالفت خواهند کرد و رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه هم هفته گذشته اعلام کرد آن‌ها را نادیده خواهد گرفت. رهبران ایران نیز موضعی مبارزه‌طلبانه اتخاذ کرده اند.
چالش‌های فراروی استراتژی دولت آمریکا در قبال ایران، بخشی از یک مخالفت گسترده در سراسر جهان با تاکتیک‌های خشن و قلدرمآبانه دونالد ترامپ به شمار می‌رود که دوستان اندکی را برای او به ارمغان آورده و به کاهش چشمگیر احترام بین‌المللی برای آمریکا منجر شده است. و این تاکتیک‌های سخت‌گیرانه تقریباً در هیچیک از مناطق جهان هنوز نتیجه‌بخش نبوده اند، و تهدیدها در کره‌شمالی، افغانستان و سایر مناطق رو به افزایش است.
مقامات دولت مدت‌هاست می‌گویند استراتژی‌های آن‌ها برای تکامل به زمان نیاز دارد. اما این بهانه، دو سال پس از انتخاب دونالد ترامپ دیگر جواب نمی‌دهد. وقتی رهبران جهان در سازمان ملل در ماه سپتامبر (شهریور) به دونالد ترامپ خندیدند، آن شرایط به عنوان تجلی افزایش تحقیر بین‌المللیِ روش‌های رئیس‌جمهور آمریکا که تقریباً به طور کامل بر مبنای چماقِ تحریم و تعرفه در مقابل هویج‌های کمک، سرمایه‌گذاری و گفتگو تبلور می‌یابند ارزیابی شد.
گرچه استفاده آمریکا از تحریم‌ها در دهه‌های گذشته رو به افزایش بوده است، دونالد ترامپ آن‌ها را به اساس سیاست خارجی خود تبدیل کرده است. از ایران گرفته تا کره‌شمالی، روسیه و ونزوئلا، و از دلالان مواد مخدر در کلمبیا گرفته تا اعضای حماس، نخستین و در بسیاری از موارد تنها ابزار این دولت برای شکل دادن به تحولات جهانی، تنبیه رقبا و دور کردن چالش‌ها در قبال اقتدار آمریکا، اِعمال تحریم بوده است.
بنا بر داده‌های مؤسسه حقوقی "گیبسون دان،" سال گذشته دولت ترامپ تحریم‌هایی را بر ضد 944 فرد و نهاد وضع کرد که یک رکورد محسوب می‌شود. به گفته "آدام اسمیت" که در دولت باراک اوباما یک مقام ارشد در حوزه تحریم بود، انتظار می‌رود امسال این تحریم‌ها از 1000 مورد نیز فراتر رود. در مقام مقایسه، باراک اوباما در سال 2016 بر ضد 695 فرد و گروه تحریم وضع کرد که در زمان خود یک رکورد به شمار می‌رفت.
آدام اسمیت در این خصوص می‌گوید: «برای فردی مثل دونالد ترامپ که بدون تجربه در حوزه‌های حکومتی، روابط حاکم بر کنگره، دیوان‌سالاری و ارتباط با رهبران جهان به قدرت رسید، تحریم‌ها ابزاری عالی محسوب می‌شوند. تحریم‌ها به او اجازه می‌دهند به شکلی فردی حکومت کند. او تنها نیاز دارد یک حکم حکومتی بنویسد، و بعد از آن همه چیز تمام است.»
علاقه ترامپ به تحریم‌ها، تضادی ریشه‌ای را در سیاست خارجی او به نمایش می‌گذارد. هیچ رهبر مدرنی در آمریکا به اندازه دونالد ترامپ برای رد فرایند جهانی شدن و در مسیر حمایت از حاکمیت ملی وارد عمل نشده است. او 25 سپتامبر در سازمان ملل گفت: «ما ایدئولوژی جهانی شدن را رد می‌کنیم» و افزود کشورهای مسئول باید با تهدیدهایی که حاکمیت ملی را تهدید می‌کنند -- نه فقط از طرف پدیده جهانی شدن بلکه با سایر اشکال جدید زورگویی و تسلط -- مقابله کنند.
اما نکته مهم این است که قدرت تحریم‌ها از همان ساختار توافق‌های بین‌المللی سرچشمه می‌گیرد که ترامپ آن‌ها را رد می‌کند. و این راهکاری است که در خارج از آمریکا آن را به شکلی گسترده به عنوان ابزاری برای حمله به حاکمیت ملی و گونه‌ای از زورگویی و تسلط آمریکایی تلقی می‌کنند.
از یک زاویه، تحریم‌ها یک اسلحه عالی آمریکایی هستند. آن‌ها ارزان هستند، زندگی آمریکایی‌ها را به خطر نمی‌اندازند و واکنشی برابر را برنمی‌انگیزند. به مدد مرکزیت دلار در سامانه مالی بین‌المللی، تنها آمریکاست که از قدرت اجرای کامل تحریم‌ها برخوردار است. قدرت تحریم‌ها در ماه آوریل (فروردین) و زمانی که آمریکا یک شرکت تولید آلومینیوم روسیه را به اتهام داشتن رابطه با ولادیمیر پوتین و شرکت چینی "زد تی ای" را به دلیل روابط تجاری با ایران و کره‌شمالی جریمه کرد، به نمایش گذاشته شد؛ رخدادی که روسیه و چین را با مشکلاتی روبرو کرد.
اما مشکل بزرگ اینجاست که تحریم‌ها به ندرت عملکرد مطلوبی دارند. "رابرت پِیپ" مدیر پروژه شیکاگو در حوزه امنیت و تهدیدها می‌گوید مطالعه او در خصوص تأثیر تحریم‌ها در 100 سال اخیر نشان می‌دهد 90 درصد از تحریم‌هایی که برای تأمین اهداف امنیت ملی وضع شدند، در نهایت ناکام بودند. آن‌ها حتی در برخی موارد نتایجی مصیبت‌بار به همراه داشتند: حمله ژاپن در سال 1941 به "پرل هاربر" عمدتاً واکنشی به تحریم‌های نفتی آمریکا بود.
ایران گواهی بر این مدعاست. زمانی که تحریم‌ها طی سال‌های 2012 تا 2015 به اوج خود رسیده بود، فعالیت‌های منطقه‌ای ایران نیز به بالاترین سطح از بلندپروازی رسیده بود. احتمال اندکی وجود دارد که تحریم‌ها به سقوط دولت ایران منجر شود؛ اما دولت آمریکا به کرات گفته است که سیاستش تغییر رژیم نیست.
استفاده یک‌جانبه دولت ترامپ از تحریم‌ها علاوه بر آنکه عمدتاً ناکارآمد بوده است، کمپینی را به رهبری اروپا، روسیه و چین برای تغییر نظام مالی به راه انداخته است تا آمریکا را از کانون
آن خارج کند. عواقب این وضع می‌تواند برای اقتدار، اقتصاد و اتحادهای آمریکا عمیق باشد.
حتی پیش از ریاست جمهوری ترامپ، جک لو وزیر خزانه‌داری باراک اوباما در سال 2016 هشدار داده بود که «اگر نهادها و شرکت‌های خارجی احساس کنند ما از تحریم‌ها بدون وجود توجیه‌های کافی و یا به دلایلی ناکافی استفاده می‌کنیم،» استفاده بیش از اندازه از تحریم‌ها می‌تواند واکنشی خطرناک را به همراه داشته باشد.
حالا و با تصمیم ترامپ برای خروج از توافق هسته‌ای ایران و تهدید متحدانی که به آن پایبند مانده اند، این واکنش منفی در حال تشدید شدن است. دیپلمات‌های اروپایی می‌گویند آن‌ها علی‌رغم چالش‌های واقعی مصر هستند به وعده خود برای ایجاد ابزاری مستقل از دلار به منظور ادامه تعاملات تجاری با ایران عمل کنند. مقامات دولت ترامپ با تمسخر و خشم به این وضع واکنش نشان داده اند و در خفا این ساختار جدید را به تحریم تهدید کرده اند.
مقامات چینی و روس سال‌هاست می‌کوشند اروپا را به ایجاد ساز و کاری در حوزه‌های ارتباطی و تجاری برای کنار زدن دلار و آمریکا ترغیب کنند. این تلاش‌ها تا به حال موفقیت اندکی داشته اند. اما ممکن است این وضع تغییر کند. نیکلاس ورون اقتصاددان فرانسوی و عضو ارشد اندیشکده بروجِل در بروکسل در این خصوص می‌گوید: «جهان با دلار به عنوان واحد پول مرجع تجربه خوبی داشته است. اما اگر ادامه این وضع به عنوان پاداشی برای افزایش استقلال در حوزه ژئوپلیتیک تلقی شود، ممکن است شرایط دستخوش تغییر شود.»
"مارشال بیلینگسلیا" یکی از معاونان وزارت خزانه‌داری در اظهارات خود در کنگره گفته است تلاش‌ها برای ایجاد سامانه‌های پرداختی جایگزین به منظور اجتناب از تحریم‌ها «موضوعی است که ما را نگران می‌کند.»
منتقدان دولت ترامپ نگرانند احتمالاً حق با حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران است که گفته است تحریم‌ها آمریکا را منزوی کرده و به انزوای ایران منجر نشده است. آن‌ها همچنین نگرانند گرچه ممکن است اقتصاد ایران در کوتاه‌مدت با آسیب‌هایی مواجه شود، تحریم‌های جدید به ایجاد سازوکارهایی مالی منجر شود که آمریکا در آن‌ها نقشی ندارد؛ وضعی که به تضعیف اقتدار، قدرت اقتصادی و توانایی در رهگیری و محدودسازی تروریسم حتی پس از کنار رفتن دولت ترامپ منجر خواهد شد.
"الیزابت روزنبرگ" یک مقام حوزه تحریم در دولت اوباما در این خصوص می‌گوید: «احمقانه است اگر آمریکا توسعه این جایگزین‌های مالی را که در درازمدت یک تهدید امنیتی عمیق به شمار می‌روند تسریع کند.»