العالم ـ ایران ـ سیاسی
متن این مقاله که از سوی مرکز مطالعات آمریکای دانشگاه اقتصاد لندن منتشر شده، به این شرح است:
سه سال قبل، آژانس بین المللی انرژی اتمی تایید کرد که ایران به تعهداتش درقالب برجام عمل کرده است. این امر موجب برداشته شدن تحریمهای هسته ای درقالب قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل شد. برجام مهمترین توافق امنیتی بعد از توافق موشک های کوتاه و میان برد بین واشنگتن و مسکو، جامع ترین توافق تاریخ عدم اشاعه سلاحهای هسته ای و نهایتا پیروزی بزرگ برای دیپلماسی درجهان است.
اهمیت دوران اوباما در روابط آمریکا و ایران
بعد از انقلاب اسلامی 1979 در ایران، دولت باراک اوباما در روابط با ایران از نظر رویکرد و دستاورد یک استثناء است و لذا ارزش بررسی دارد. در این دوره همزمان با مذاکرات ایران و قدرت‌های جهانی، ایران وآمریکا درسطح وزرای خارجه دیدارهای مکرر داشتند که درکل روابط دو کشور بعد از انقلاب بی سابقه بود.
اوباما درمبارزات انتخابات ریاست جمهوری 2007، خواستار گفتگو و تعامل بی قید و شرط با ایران شد. او در دور اول ریاست جمهوری خود وارد مذاکرات جدی با ایران شد اما با دو معضل روبرو بود: اول اینکه طرف ایرانی او دولت احمدی نژاد بود و دوم اینکه دولت خودش متحد و هماهنگ نبود. بین دنیس راس در کاخ سفید با ویلیام برنز در وزارت خارجه تفاوت بینش زیادی درمورد کار با ایران وجود داشت. رویکرد دنیس راس این بود که منجر به اجماع سازی جهانی دراعمال تحریم های بیشتر علیه ایران در دوره اول ریاست جمهوری اوباما شد.
جاده برجام
درسال 2013 روحانی با سیاست خارجی تعامل سازنده با جهان و وعده ختم تحریم های هسته ای به پیروزی رسید. ظریف وزیر امور خارجه، دیپلماتی با سابقه تحصیلات در آمریکا، عهده دار مذاکرات هسته ای شد. دراین دوره برای اولین بار در تاریخ روابط بعد از انقلاب، دو تیم منسجم و مستعد برای تعاملی برمبنای احترام متقابل رودررو قرار گرفتند. جان کری مسئولیت مذاکره کننده‌گان آمریکایی را بعهده داشت درحالیکه رابرت مالی ازکاخ سفید، ویلیام برنز و وندی شرمن نیز نقش مهمی ایفاء کردند و بدین ترتیب مذاکرات بین گروه 1+5 و ایران بعد از 2سال به نتایج مهمی رسید.
روابط ایران و آمریکا در دوران اوباما شاهد چهارتحول بی‌سابقه بود:
اول: اوباما نسبت به اجرای برجام متعهد ماند، گرچه تحریمهای اولیه (غیرهسته ای) مانع اصلی او در این زمینه بود. بخشی از اختلافات دیرینه مالی ایران و آمریکا حل شد و آمریکا 1.7 میلیارد دلار به ایران پرداخت.
دوم: رئیس جمهور آمریکا خواست اسرائیل (رژیم صهیونیستی)، عربستان، امارات و مصر برای حمله نظامی به ایران را رد کرد. رئیس جمهور آمریکا درمصاحبه با آتلانتیک به عربستان گفت بجای تلاش برای تسلط یکجانبه برخاورمیانه، باید درمنطقه با ایران شریک شود.
سوم: مذاکرات رسمی بین مقامات امنیتی منجر به آزادی پنج زندانی در ایران و هفت زندانی در آمریکا شد ضمن اینکه شانزده ملوان دستگیر شده آمریکا در آبهای ایران درخلیج فارس بدون دردسر آزاد شدند.
چهارم: رئیس جمهور اوباما درسخنرانی مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد که سیاست تغییر رژیم در ایران را دنبال نمی کند و خواهان روابطی براساس احترام متقابل و منافع مشترک است. رئیس جمهور آمریکا فتوای مقام معظم رهبری ایران درمورد حرمت سلاحهای کشتار جمعی را محترم شمرد و حقوق هسته ای ایران دربهره مندی از تکنولوژی صلح آمیز هسته ای از جمله غنی سازی را پذیرفت. اوباما همچنین اعلام کرد که ایران قربانی سلاح های شیمیایی دردوران جنگ عراق علیه ایران بود و پذیرفت که آمریکا درکودتای علیه دولت مصدق دخالت داشته است.
طی این مسیر تنها بخاطر اراده سیاسی درواشنگتن و تهران و مقاومت اوباما در مقابل فشارهای داخلی و خارجی ممکن شد. او در مقابل فشارهای اسرائیل و عربستان ایستاد و برای اجرای برجام تلاش کرد. مسیر اوباما اولین قدم درراه اعتمادسازی با ایران بود. ایران نیز متقابلا به تمام تعهدات برجامی خود عمل کرد. درصورت ادامه این مسیر آمریکا و ایران می توانستند راهی برای حل و فصل تدریجی و مسالمت آمیز اختلافات دوکشورپیدا کنند.
سیاست جدید درمورد ایران در دوره ترامپ
تفاوت شدید درهردو زمینه سیاست و نتیجه بین دوران ترامپ و اوباما از آغاز فعالیت های انتخاباتی ترامپ اشکار شد. ترامپ کمپین انتخاباتی خود را با شعارهای ضد ایران و پاره کردن برجام آغاز کرد و برجام را بدترین توافق تاریخ خواند. این نشانه یک چرخش آشکار علیه سیاست اوباما دررابطه با ایران بود. بعد از پیروزی، ترامپ از برجام خارج شد و قطعنامه شورای امنیت را نقض کرد. ترامپ درقانع سازی سایر امضاء کنندگان برجام برای خروج از توافق، شکست خورد و منزوی شد.
دراین دوره، دولت ترامپ با اعمال مجدد تحریمها علیه ایران، تسلیم خواست آمریکا وعربستان شد. تحریمها علیه صادرات فرش، خاویار و صنایع دستی ایران نیز مجددا اعمال وتوافق سمبلیک 25 میلیارد دلاری فروش هواپیماهای بوئینگ به ایران را لغو کرد. مشاورامنیت ملی آمریکا اعلام کرد که تحریمهای آمریکا آنقدر افزایش خواهند یافت تا استخوانهای ایران خرد شود.
ترامپ درسخنزانی خود در سازمان ملل، تندترین اظهارات تاریخ ریاست جمهوری آمریکا علیه ایران را اظهار نمود.آمریکا اتحاد با عربستان را به طرز بی سابقه ای افزایش داد، معامله تسلیحاتی 110 میلیارد دلاری با ریاض امضاء کرد وتصمیم به تشکیل 'ناتو عربی' علیه ایران گرفت.
همچنین مثلث همکاری های مشترک اسرائیل-آمریکا-عربستان (امارات) برای تقابل با ایران تشکیل شد، محمد بن سلمان ولیعهد عربستان اعلام کرد که جنگ را به داخل ایران خواهد کشاند، بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا از پنتاگون خواست که طرح حمله نظامی به ایران را بررسی کند ونهایتا هم نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل (رژیم صهیونیستی) اعلام کرد که آمریکا جنگ اقتصادی و اسرائیل درسطح نظامی علیه ایران وارد عمل شده اند.
سیاست‌های دوران ترامپ از مسیر 'تعامل' به 'تقابل خصمانه' تغییر کرده، اما سایر قدرت های جهانی بدنبال یافتن راهی برای حفط برجام و مقاومت در برابر سیاست های افراطی ترامپ علیه ایران هستند. اروپا برای اولین بار به دنبال سیستم مبادلات مالی جدیدی مستقل از آمریکا (اس.پی.وی) است و رسما خواستار حفظ برجام شده است. سازمان ملل و کشورهای عضو گروه 77 نیز از حفظ برجام حمایت کرده اند. درصورتیکه سایر قدرت های جهانی موفق به حفظ برجام منهای آمریکا شوند، تحولی بزرگ در مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا خواهد بود و تاثیرات مهمی درمعادلات منطقه ای و بین المللی خواهد داشت.
دانیل لاریسون نویسنده آمریکن کانسرواتیو گفت: 'دربیست ماهی که ترامپ ریاست جمهوری آمریکا را بعهده داشته، تحریمهای بی دلیل و ظالمانه ای علیه دهها میلیون انسان اعمال کرده، وجهه آمریکا را تخریب کرده، درجنایات جنگی علیه بشریت مشارکت کرده است'. تکیه آمریکا به اسرائیل و عربستان موجب ایجاد یک محور مخرب برای برجام شده است. علاوه بر آن دوازده شرط پمپئو برای مذاکره با ایران، گویای یک تفاوت اساسی بین دوران ترامپ با اوباما است. شروط پمپئو پیش شرطهایی برای تسلیم و تحقیر ایران است. سیاست ترامپ برای به زانو درآوردن ایران موجب مقاومت سایر قدرت ها و انزوای آمریکا شده است.
تهران وارد تعامل با ترامپ نمی شود
سیاست های ترامپ با اوباما درمورد ایران متفاوت است. اوباما چندجانبه گرایی و ترامپ یکجانبه گرایی را دنبال میکند. اوباما بر تلاش های دیپلماتیک تکیه کرده بود و ترامپ بر توهین وتهمت. اوباما در چارچوب سازمانهای بین المللی و مذاکره کار کرد، درحالیکه ترامپ قوانین و تصمیمات سازمانهای بین المللی همچون شورای امنیت سازمان ملل، دادگاه بین المللی لاهه و آژانس بین المللی انرژی اتمی را زیرپا گذاشت. اوباما طرفدار رابطه بهتر بین ایران و عربستان و طرفدار همکاری منطقه ای بود، درحالیکه ترامپ بنزین به آتش اختلافات عربستان با ایران ریخته، رقابت تسلیحاتی و اختلافات قومی ومنطقه ای را تشدید نموده است. اوباما برخی از اشتباهات گذشته آمریکا راپذیرفت درحالیکه ترامپ دنبال تغییر رژیم درایران است و روی دشمنان ایران حساب بازکرده، بدون درک هزینه آن. تعداد زیادی از اعضاء تیم ترامپ با گروهک تروریستی منافقین دیدار کرده اند، گروهکی که متحد صدام بود و عملیات تروریستی زیادی در ایران انجام داده است.
خلاصه اینکه اصولا آمریکا خوب بلد است چگونه جنگ بیافریند و تحریم کند اما راه دیپلماسی برای حل مسالمت آمیز بحران ها را بلد نیست. مسیر زورگویی و تحریم در مورد ایران درگذشته جواب نداده و در آینده هم جواب نخواهد داد. مسیرگفتگو و همکاری براساس احترام متقابل نتیجه میدهد. طی چند دهه گذشه، ایران همیشه آمریکا را به احترام متقابل دعوت کرده است. شعارهای آمریکا همچون 'محور شرارت' هیچوقت نتیجه نداده است.
به گزارش ایرنا در ادامه این مقاله آمده است، اوباما هم هیچگاه آنطور که شایسته بود، درمورد ایران نرم نبود. دلیل آن هم تحریم های دوره اول ریاست جمهوریش علیه ایران بود که خصمانه ترین و ناخوشایندترین تحریم ها بود. منتهی شکست سیاست تحریم را درک کرد و راه متفاوتی درپیش گرفت که نتیجه مشخصی هم داشت.
هرچند تهران برای گفتگوهای فراهسته ای حاضر به مذاکره با اوباما نبود، اما تنش با ایران دردوران ریاست جمهوری او کاهش چشمگیری داشت. با توجه به سیاست های خصمانه ترامپ علیه ایران، تهران هرگفتگویی با دولت او را رد کرده است؛ زیرا یک کشور و ملتی با قدرت مقاومت، تمدن و تاریخی با عظمت همچون ایرانی ها را نمیتوان با تهدید و تحقیر تسلیم کرد. اوباما تا حدی اصل 'حسن نیت درمقابل حسن نیت' را درک کرد. این رمز معجزه آسایی است که ترامپ باید درک کند تا مسیر حل مسالمت آمیز خصومت‌های چهل ساله دو کشور فراهم شود.