العالم-آسیا
جشن سنتی نوروز در این کشور چند سالی است که احیا شده و مردم فرهنگ دوست تاجیکستان نوروز را به هم شادباش می‌گویند و پنج روز اول بهار هر سال نیز به مناسبت جشن‌های نوروزی در این کشور تعطیل رسمی اعلام شده است.
بسیاری از نوزادانی که روز 20 یا 21 مارس (مطابق با اول نوروز) در استان بدخشان تاجیکستان به دنیا می‌آیند، به دلیل محبوبیت فراوان جشن نوروز در این سرزمین، نوروز یا نوروزشاه یا نوروزگل نام می‌گیرند.
تا قبل از سال 1370، رژیم کمونیستی شوروی سابق که 80 سال بر جمهوری های آسیای میانه از جمله تاجیکستان تسلط داشت، تلاش می کرد که خاطرات و فرهنگ نوروزی از مردم تاجیکستان زدوده شود اما تاجیکان با پایبندی به سنت های اصیل خود نوروز را زیر عناوین 'عید بهار' و 'جشن کشاورزان' زنده نگه داشتند.
**احیای نوروز در تاجیکستان
جشن سنتی نوروز در این کشور چند سالی است که احیا شده و مردم فرهنگ دوست تاجیکستان، نوروز را به هم شادباش می گویند و پنج روز اول بهار هر سال نیز به مناسبت جشن های نوروزی در این کشور تعطیل رسمی اعلام شده است.
براساس این گزارش، برنامه تجلیل از جشن نوروز در پایتخت تاجیکستان در سالهای اخیر با ویژه برنامه های خاصی اجرا می شود.
برنامه جشن نوروز از اولین روز با آتش بازی در پارک های شهر دوشنبه آغاز و سپس جشن بین المللی نوروز در نوروزگاه با برنامه های سنتی ویژه نوروز و برنامه های فرهنگی، هنری و ورزشی ادامه می یابد.
دایر شدن نمایشگاه های هفت سین، هفت شین و هفت میم ، نمایشگاه کتاب، سازهای موسیقی و نمایش هنرهای دستی از جمله دیگر برنامه های نوروزی در تاجیکستان است.
البته آیین های نوروزی تاجیک ها به آن سبک که در کشور ما ایران برگزار می شود، مقداری تفاوت دارد.
در تاجیکستان مراسم سیزده بدر و یا مراسم چهارشنبه سوری وجود ندارد و فقط جشن نوروز در یک یا دو روز تجلیل می شود. نوروز در این کشور به نام 'جشن بزرگ' معروف است.
'جشن بزرگ' نوروز در تاجیکستان به شکل دسته جمعی و در دو تا سه روز اول خلاصه می شود. همه مردم شهر در محلی به نام نوروزگاه جمع شده و در این مکان، بخصوص روز اول برنامه های مختلف فرهنگی، هنری و ورزشی اجرا می شود.
دکتر 'علی اصغر شعردوست ' سفیر سابق ایران در تاجیکستان و محقق تاریخ تاجیکستان در گفت وگو با ایرنا گفت : با وجود تلاش های نظام شوروی سابق برای فاصله گرفتن تاجیکان از فرهنگ و آیین های خود از جمله نوروز ، اما این مناسبت باستانی برای مردم تاجیکستان، جشنی ملی و دیرینه است و مردم این کشور جشن نوروز را بسیار محترم می‌شمرند.
شعردوست افزود: تاجیکان از دیرباز نوروز را مقدس می دانند و با دعا و نیایش های ویژه که در رسوم گل گردانی، سمنوپزی و کلوچه پزی دارند به استقبال نوروز می روند و رسیدن بهار را با گل گردانی گل های نرگس ، سیاه گوش و گل های بهمن خبر می دهند.
**آیین های نورزی تاجیکستان
علاوه بر جشن عمومی نوروز در تاجیکستان ، تاجیکان آیین های نوروزی را به خصوص در شهرهای خجند و بدخشان برگزار می کنند.
**خانه تکانی یا جاروب بندان
'خانه تکانی' یا 'جاروب بندان' یکی از این آیین هاست که معمولاً روز 19 مارس برگزار می‌شود. اشیای خانه را به بیرون می‌برند، گرد و غبار را از در و دیوار و طاقچه‌ها می‌زدایند، پشت بام‌ها را می‌روبند و اسپند دود می‌کنند.
زنان خانواده با آرزوی پرباری و برکت سال نو، جلد منقش کلاه‌های گردی را به آرد می‌زنند و بر دیوارهای دودخوردۀ خانه، نقش گل می‌آفرینند. کودکان با گچ سفید روی دیوار نقش گل و بلبل و آهو و بز کوهی می‌کشند. رنگ سفید در روزهای نوروز نقش نمادین دارد و همه جا به چشم می‌خورد.
درحالی که زنان و کودکان سرگرم آرایش خانه هستند، مردان خانواده شاخه‌های بلند درختان را می‌برند و با کارد روی آنها گل می‌تراشند. سپس شاخه‌های آراسته را با ندای 'شاگون بهار مبارک!' وارد خانه می‌کنند و در سوراخ‌های پنج ستون خانه استوار می‌کنند.
در روز نوروز دختران جوان با لباس‌های تازه و رنگارنگ میان درختان باغ تاب می‌بندند و تاب‌بازی می‌کنند. درحالی که یکی مشغول تاب سواری است، دیگران دف می‌زنند و سرودهای نوروزی می‌خوانند و تاب هر دختری بالاتر برود، برایش در طول سال نو بخت بلندتری را پیش گویی می‌کنند.
**کلاغزغز
یکی دیگر از آیین‌های نوروزی در تاجیکستان 'کلا غزغز' است. کودکان، نوجوانان و گاه افراد بزرگسال روسری می‌بندند و گروه گروه کو به کو می‌گردند و با شعر و شعارهای نوروزی به خانه‌های مردم سر می‌زنند. در جریان این آیین برخی به خواسته‌های دیرین خود می‌رسند اما برای برآورده شدن خواسته شان این افراد باید روسری خود را به گونه‌ای بر فراز خانه‌ها پرت کنند که از راه 'روزنه' واقع در مرکز سقف خانه‌های چارگوش بدخشی، به درون خانه بیفتد. آن‌گاه آن فرد خوش‌اقبال می‌تواند با ندای بلند 'ای پدر، برخیز، نوروزی بیار' از صاحب‌خانه ارمغان نوروزی بخواهد. در گذشته خواسته‌ها فروتنانه بود و به شیرینی و حلوا محدود می‌شد. اما اکنون برخی ترجیح می‌دهند تلفن همراه و دستگاه ضبط صوت و چیزهایی از این دست هم بخواهند.
شماری هم چه در گذشته و چه اکنون با استفاده از این فرصت از دختر خانواده خواستگاری می‌کنند. پدر خانواده مجبور است به خواسته‌های مهمان تن دهد، چون بنا به باور مردم، در روز نوروز کسی نباید زیر روزنه خانه را ناامید ترک کند.
آتش‌بازی هم از مراسم رایج نوروزهای تاجیکستان است. جوانان دور آتش جمع می شوند و از فراز آن می‌جهند و می‌گویند: 'زردی من از تو، سرخی تو از من'.
در شب نوروز در مزار بزرگواران که در بدخشان تاجیکستان 'آستان' گویند، آتش روشن می‌کنند و مردم به زیارت مزارها می‌روند و سنگ آتش را سه بار می‌بوسند و به دیده‌ها می‌مالند. این آیین می‌تواند بازماندۀ رسم زرتشتی 'فروردینگان' باشد که اکنون هم در میان زرتشتیان معمول است.
**سمنوپزان
سمنوپزان یکی از این آیین های نوروزی در تاجیکستان است. سمنک یا سمنو از بهترین غذاهای نوروزی است که از جوانه گندم و آرد تهیه می‌شود و یکی از اجزای اصلی سفره هفت‌سین یا خوان نوروزی به‌شمار می‌آید.
البته مراسم سمنوپزان در کشورهای افغانستان، ایران، تاجیکستان و ازبکستان مهمترین رسم نوروزی است. با وجود این، این خوراکی در این کشورها به ندرت در طول سال خورده می‌شود و تنها در نوروز زینت بخش سفره‌های نوروزی است.
این غذا در کشورهای دیگر به نام‌های سمنی٬ سوملک٬ سومنک و سومولوک هم شناخته می‌شود.اما در تاجیکستان مهمترین خوراکی تاجیکان برای نوروز که در تمام مناطق تاجیکستان عمومیت دارد، سمنو است که هنگام پختن آن نواهایی نظیر،'بوی بهار است سمنک، آش نهار است سمنک، از گل گندم سمنک، خوردن مردم سمنک' را سر می دهند.
آیین تهیه و پخت سمنک یا سمنو در همه مناطق این کشور هنوز هم باقی است و پس از اعلام استقلال به جدول جشن های رسمی عید نوروز وارد و دوباره احیا شده است.
نان تاجیکی اگرچه همواره خوشمزه و پرطرفدار است اما در ایام نوروز با پیوستن انواع شیرینی های محلی از طعم و جاذبه بیشتری برخوردار می شود.
آیین پخت سمنک نوروزی که تا به حال بیشتر خاص مردم روستاهای تاجیکستان بود، هم اکنون در میان ساکنان شهرها نیز اجرا می شود. سمنک را در تاجیکستان عمدتا زنان می پزند و برای این کار از قبل در ظروف رو باز گندم را به خیس می گذارند و تا زمان سبز شدن دانه های گندم انتظار می کشند.
در روزهای آمادگی برای برپایی جشن نوروز شیره گندم را با آرد مخلوط کرده به دیگ می ریزند و روی آتش برای پخت می گذارند. پخت سمنک از صبح زود دو روز قبل از عید آغاز می شود و برای این که سمنک خیلی دیر می پزد، زنان طباخ گرد دیگ جمع شده و تا پخت آن با زدن دف در وصف نوروز ترانه می خوانند.
به عقیده تاجیک ها، در زمان پخت سمنو حاجتمندان می توانند حاجت بگیرند و بیماران نیز شفا یابند و به این خاطر سمنو به معنی استقبال از بهار و در بین تاجیک ها شفابخش است.
در مراحل آخر پخت این خوراکی عیدانه زنان با آرزوی نیک به داخل دیگ سمنک هفت دانه سنگ خرد و چهارمغز (گردو) می اندازند. گفته می شود هنگام توزیع سمنو این سنگ ها و گردوها به کاسه هر کسی افتاد، وی به آرزویش خواهد رسید.
** 'گل گردانی'
یکی دیگر از مراسم مهم وابسته به نوروز و کارهای کشاورزی 'گل گردانی' نام دارد. مراسم گل گردانی را 'بایچیچک' یا 'بایچیچک گویی' نیز می نامند.
مردم تاجیک از زمان‌های قدیم به مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شکوفه دهی گل‌ها و درختان به گل گردانی می‌پرداختند. در گذشته وظیفه گل گردانی به عهده بزرگسالان بود. اما این مراسم اکنون در اکثر محل‌ها توسط بچه‌ها و جوانان انجام می‌شود. این مراسم به این صورت اجرا می‌شود که پیش از فرارسیدن نوروز گل گردان ها و کودکان به دره و کوه و دشت و تپه رفته و از آنجا گل زردک یا سیاه گوش (بایچیچک) می‌چینند. سپس با دسته‌های گل، روستا به روستا می‌گردند و به ساکنان آنها، مژده رسیدن بهار و پایان یافتن زمستان و آغاز کشت و کار بهاری را با اشعاری می سرایند.
جشن 'بایچیچک' یا 'گل بهمن' روز و یا گل گردانی تاریخ بخصوصی ندارد و وابسته به میل طبیعت است و هرگاه نخستین گل‌های بهمن جوانه بزنند و کودکان این گل‌ها را پیدا کنند، مژد رسیدن بهار در کوی و برزن طنین می‌اندازد.
'جانییک اسراریان' شخصیت فرهنگی تاجیک به ایرنا گفت: این مراسم در مکان های مختلف به نام های خاص نامیده می شود بطور مثال مردم 'دره حصار' و تاجیکان استان 'سرخان دریا' و در ازبکستان این مراسم را با نام 'گل‌گردک' برگزار می‌کنند.
**اضافه شدن هفت میم در سفرهای نوروزی تاجیکان
براساس تصمیم شهرداری شهر 'دوشنبه' پایتخت تاجیکستان، از نوروز سال 92 در سفره های نوروزی این کشور علاوه بر 'هفت سین' و 'هفت شین' ، ' هفت میم' نیز اضافه شد.
به گزارش ایرنا، بر همین اساس اکنون در برابر 'سمنو' و 'سمبوسه' و 'ˈشمع' و 'شیر' ، ماهی و میسه نیز سفره های نوروزی تاجیکستان را زینت می دهند.
به گفته کارشناسان فرهنگی تاجیک هفت میم ریشه های تاریخی در فرهنگ کهن فارس زبان ها و اقوام آریایی دارد، از این رو هفت میم در سفره های نوروزی بهار آینده در نوروزگاه این شهر اضافه خواهد شد.
شهد ، شیر ، شیرینی و شکر ناب، شمع ، شمشاد و شایه اندر خوان، هفت شین تاجیکی ها را تشکیل می دهد.
ایرنا