العالم ـ گزارش
حال پرسش اینجاست که در وانفسای سریال خسارت بار خروج آمریکا از پیمان‌های بین المللی، خروج واشنگتن این بار از "پیمان آسمان‌های باز" چه پیامدهایی برای دنیا خواهد داشت مخصوصا اینکه روسیه اعلام کرده پس از خروج واشنگتن از این پیمان دیگر در آن باقی نخواهد ماند.
طبق شرایط این پیمان، خروج نهایی آمریکا شش ماه پس از ابلاغ رسمی، صورت خواهد گرفت اما از هم اکنون بسیاری از دیپلمات‌ها و صاحبنظران روس امتناع واشنگتن از اجرای پیمان آسمان باز را گامی دیگر در جهت فروپاشی سازوکار بین المللی کنترل تسلیحات می‌دانند هر چند که گام بعدی در این زمینه تمدید نشدن پیمان استارت است که تاکنون دو بار تمدید شده و اعتبار آن سال آینده میلادی به پایان می رسد.
پیمان آسمان های باز
معاهده یا پیمان آسمان‌های باز توافقنامه‌ای بین ۳۴ کشور جهان است که درخصوص اجازه پرواز هواپیماهای تجسسی بر فراز مناطق کشورهای عضو این معاهده است.
این معاهده برای ایجاد درکی متقابل و اطمینان به کشورهای امضاکننده درخصوص همه تحرکات و فعالیت‌های نظامی که ممکن است سبب نگرانی آن‌ها شود، امضا شده. گفته می‌شود معاهده آسمان‌های باز یکی از بزرگ‌ترین تلاش‌های بین‌المللی برای هرچه شفاف‌تر کردن فعالیت‌های نظامی است.
مفهوم اولیه این طرح در سال ۱۹۵۵ توسط دولت آیزونهاور رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، به شوروی در کنفرانس ژنو ارائه شده بود که با مخالفت روسها روبه‌رو شد. بعد از مخالف مسکو، این طرح برای سال‌ها از دستور کار خارج شد که در نهایت در دوران ریاست جمهوری جرج بوش پدر بار دیگر درباره آن بحث شد و در نهایت این معاهده در ۲۴ مارس ۱۹۹۲ (چهارم فروردین۱۳۷۱) امضا و اول ژانویه ۲۰۰۲ (۱۱ دی ۱۳۸۰) عملیاتی و اجرا شد.
واکنش روسها به خروج آمریکا از پیمان آسمان های باز
الکساندر گروچکو معاون وزیر امور خارجه روسیه امروز (جمعه) به رسانه های روسی گفت که از طرف مسکو هیچ تخلفی در این پیمان صورت نگرفته است و روسیه تا زمانی که آمریکا به آن پایبند باشد در این پیمان باقی خواهد ماند.
استفان دوجاریک نماینده دبیرکل سازمان ملل متحد نیز از این اقدام آمریکا ابراز نگرانی کرده و گفته است که فسخ چنین پیمانی بدون هیچ گونه جایگزینی، می‌تواند منجر به اقدامات بی‌ثبات کننده مانند شروع مسابقه تسلیحاتی جدید در جهان شود و خطاهای محاسباتی را بالا ببرد.
الکساندر آلیموف معاون نماینده روسیه در دفتر سازمان ملل متحد در ژنو هم به روزنامه ایزوستیا چاپ مسکو گفته است: این اقدام واشنگتن هیچ نتیجه خوبی به همراه نخواهد داشت اگر چه ترامپ گفته کشورش آماده است توافقنامه جدیدی منعقد کند.
وی ادامه داد: پیمان فعلی زمانی منعقد شد که سطحی از اعتماد میان دو طرف ( مقامات آمریکا و روسیه) به وجود آمده بود و هر دو کشور در مسیر تقویت اعتماد و امنیت حرکت می کردند چیزی که امروز بیش از هر زمان دیگری به آن نیاز داریم.
سرگئی اورجونیکیدزه رئیس شورای اجتماعی همکاری‌های بین‌المللی و دیپلماسی عمومی روسیه در تالار اجتماعی فدراسیون روسیه نیز معتقد است که دولت فعلی آمریکا در حال نابود کردن همه معاهدات بین‌المللی در خصوص محدودیت تسلیحات است.
وی معتقد است که پیمان آسمان باز رابطه نزدیکی با پیمان استارت دارد و اقدام ترامپ در واقع اشتباهی بزرگ از سوی کشوری است که ادعای رهبری جهان را دارد چرا که در حال زمینه چینی برای آغاز مسابقه تسلیحاتی دیگری در جهان است.
پیمان استارت؛ معاهده کاهش تسلیحات هسته ای
پیمان استارت در راستای کاهش تسلیحات هسته‌ای و کشتار جمعی دو جانبه دو بار میان مسکو و واشنگتن امضا شده است که نخستین بار استارت نام داشت و پس از تمدید دوباره استارت 2 نام گرفت و اکنون روسیه امیدوار است در سال 2021 که استارت 2 به منقضی می شود استارت 3 را با آمریکا منعقد کند.
باراک اوباما رییس جمهور وقت آمریکا و دمیتری مدودیف همتای روسی وی برای دومین بار در سال ۲۰۱۰ در پراگ پایتخت جمهوری چک این پیمان را برای کاهش زرادخانه‌های هسته‌ای دو کشور امضا کردند.
آمریکا و روسیه تحت قرارداد استارت دو، اجازه یافتند حداکثر یک هزار و ۵۵۰ کلاهک مستقر کنند، حدود ۳۰ درصد کمتر از محدودیت اعمال شده در پیمان استارت اول که سال ۲۰۰۲ به امضای سران دو کشور رسید و تا سال ۲۰۰۹ میلادی تداوم داشت.
مدت پیمان استارت دو نیز سال ۲۰۲۱ به پایان می رسد با این وجود آمریکا با وجود نگرانی روسیه از نرسیدن به توافق جدید یا استارت سه راه خود را می‌رود و مدعی است که زمان آن فرا رسیده که چین هم به این پیمان بپیوندد و روسیه اگر نگران است چین را به میز مذاکره بکشاند. در مقابل روسیه اعلام کرده است که چین کشوری مستقل است و نمی تواند این کشور را مجبور به شرکت در پیمانی سه جانبه با آمریکا کند. از سوی دیگر چین نیز اعلام کرده که هیچ تمایلی برای مشارکت در این پیمان ندارد.
ماجرای بهانه جویی آمریکا برای خروج از پیمان آسمان های باز
روابط روسیه و آمریکا در چارچوب پیمان آسمان های باز از سال 2017 میلادی پس از دو شکایت آمریکا از روسیه متشنج شد.
به گزارش ایرنا، واشنگتن در آن زمان از محدودیت پروازهای دیده‌بانی بر فراز منطقه کالینینگراد استانی از روسیه جدا از این کشور در قلب اروپا به وسعت 500 کیلومتر در سال 2014 و امتناع از چنین پروازهایی بر فراز منطقه 10 کیلومتری در امتداد مرزهای آبخازیا و اوستیای جنوبی که از نظر فدراسیون روسیه، کشورهای مستقل است شکایت داشت.
روسیه هم از ایالات متحده به دلیل محدودیت پروازها در ارتفاع کم (از جمله در محدوده واشنگتن)، کاهش فضای دیده‌بانی بر فراز جزایر هاوایی و امتناع از استقرار خدمه پروازی این کشور در پایگاه‌های هوایی رابینز و السورت در ایالت‌های جورجیا و داکوتای جنوبی و همچنین محدود کردن پروازها بر فراز جزایر آلیوتی شکایت داشت.
مسکو در واکنش به این محدودیت ها، اجازه استقرار خدمه آمریکا در سه پایگاه خود را رد کرد. با این وجود روسها معتقدند که مشکلات فنی پیش آمده و اختلاف نظر مسکو و واشنگتن در خصوص نحوه اجرای پیمان آسمان های باز در قالب تشکیل کمیسیون های تخصصی قابل حل است و هیچ مانعی برای ادامه اجرای این پیمان وجود ندارد و نیازی نیست که آمریکا از آن خارج شود.
نکته جالب اینکه متحدان آمریکا در اروپا خواهان حفظ این توافق هستند و ناتو نیز به دقت سرنوشت این پیمان را دنبال می کند چرا که پیمان آسمان های باز بیش از 20 سال در خدمت حفظ صلح و امنیت در اروپا بوده است و بخش جدایی ناپذیر از سیستم امنیت نظامی در اروپا محسوب می شود.
دیمیتری پلیانسکی معاون اول نماینده دائم فدراسیون روسیه در سازمان ملل معتقد است که ادعای ترامپ مبنی بر خروج از این پیمان، «مسخره بازی آمریکایی» است چرا که دیگر کشورها مخالف این اقدام هستند.
ریچارد ویتز کارشناس باشگاه سیاسی والدای روسیه می گوید: خروج از پیمان آسمان های باز از مدت ها پیش در آمریکا مطرح بوده است و دلایل مختلفی دارد از جمله اینکه آمریکا به ماهواره ها و ابزار قدرتمندی برای جاسوسی دقیق از نقاط مختلف جهان دست پیدا کرده است که هزینه آن به مراتب از اجرای پیمان آسمان های باز کمتر است ضمن اینکه نوسازی ناوگان تجسسی آمریکا به بیش از 100 میلون دلار بودجه نیاز دارد از طرفی آمریکا معتقد است که روسیه به شکلی درست این پیمان را اجرا نمی‌کند.
صاحبنظر روس معتقد است که خروج روسیه از این پیمان به نفع مسکو نیست چرا که در آن صورت نمی توان پایگاه های نظامی آمریکا در اروپا را زیر نظر گرفت.
می توان گفت که به نظر می رسد آمریکا در مسیری گام برمی دارد که به دنبال آن جهان ناخواسته وارد رقابت تسلیحاتی جدیدی خواهد شد هرچند که هنوز رقابت اصلی بر سر ساخت موشک های هسته ای بیشتر آغاز نشده است چرا که حداقل تا سال 2021 روسیه و آمریکا در پیمانی با نام استارت 2 قرار دارند که طبق آن باید تسلیحات هسته ای خود را محدود و کنترل کنند اما با رویه ای که ترامپ تاکنون دنبال کرده است بعید نیست پس از ریاست جمهوری دوباره وی در آمریکا، همه دستاوردهایی که جهان در خصوص کنترل تسلیحات تهاجمی بدست آورده یکی پس از دیگری از بین برود.