العالم - ایران / سیاسی
علی‌اکبر صالحی در گفت‌وگو با سایت انتخاب درباره انتخابات جنجالی آمریکا و این‌که "فردی مانند بایدن روی کار آمده است و فردی مانند ترامپ که ضربات سنگینی به کشور زده است، از میان رفته خوشحال هستید؟" پاسخ داد: ببینید، بحث خوشحالی و بدحالی ما که به این گونه امور ربطی پیدا نمی‌کند، ما به‌دنبال منافع ملی و رفع مشکلات مردم هستیم، یعنی هرکسی در هر ارگانی از وزارت امور خارجه گرفته تا سازمان انرژی اتمی به‌ویژه در این مورد به‌خصوص پرونده هسته‌ای، تمام تلاش این هست که کید شیطان را بتوانند برطرف کنند و تا جایی که امکان دارد نگذارند که شیطان آسیبی به مملکت وارد کند، لذا همه هم‌وغم ما این است که چگونه از فرصت‌های پیش‌آمده حسن استفاده را در جهت تأمین منافع ملی ببریم، به‌هرحال این واقعیتی است که رویکرد بایدن با رویکرد ترامپ فرق خواهد کرد، این یک فرصت است. البته ما هنوز باید صبر کنیم ببینیم بایدن چگونه می‌خواهد عمل کند ولی قطعاً در رویکردها تفاوتهایی هست، حداقل در صحبت‌هایی که کرده‌اند چنین به‌نظر می‌رسد. وقتی که ما یک ارزیابی از گذشته آنها انجام می‌دهیم و همین طور اطلاعی که تا حدودی از نگاهشان به مسائل بین‌المللی و سیاسی داریم، تصور می‌کنم اگر رفتارشان هم همان گونه که ما استنباط و برداشت کرده‌ایم باشد به‌نظر می‌رسد با آمدن بایدن می‌تواند فرصتی پیش بیاید که مسائل و مشکلاتی را که ترامپ به‌وجود آورده بود به‌نحوی حل‌وفصل شود، حالا بایستی دید چه اتفاقی می‌افتد.
سؤال: فکر می‌کنید بعد از سر کار آمدن بایدن، احتمال این که آمریکا به برجام و کشور هم به شرایط سال 94 بازگردد ممکن است؟
صالحی: ببینید، چیزی که تا به حال بایدن و مشاورانش گفته‌اند ناظر بر این امر هست که بازگردند. آنها اگر بخواهند بازگردند که ما استقبال می‌کنیم، بدون قیدوشرط البته، به همان شرایط قبل از خروج ترامپ اگر بازگردند بارها مسئولان ما اعلام کردند که استقبال می‌کنند. تا به امروز هم شنیده‌ها ناظر بر این امر هست که گویا می‌خواهند بازگردند. من آخرین صحبت‌هایی را که از مشاوران بایدن، سالیوان و دیگران شنیدم این بود که فعلاً در این موضوع علاقه‌مندند بازگردند، حالا ممکن است موضوعات دیگری مدنظرشان باشد که بخواهند راجع به آن صحبت کنند که بحثی جداگانه است ولی ما فعلاً داریم درباره برجام صحبت می‌کنیم، قطعاً جمهوری اسلامی هم گفته است که "ما هیچ شرط و شروطی را برای برگشت آمریکا به برجام از منظر آنها نمی‌پذیریم."، این که منتفی است، حالا باید منتظر شد و دید که آیا به گفته‌هایشان عمل می‌کنند یا خیر.
سؤال: آقای دکتر، فکر می‌کنید موضوع اصلی سیاست خارجی بایدن در دولت آینده چه‌چیزی می‌تواند باشد؟
صالحی: من فکر می‌کنم بایدن غیر از مشکلات متعددی که ترامپ با خارج شدن از خیلی از مؤسسات بین‌المللی برای آمریکا به‌وجود آورد، مثل یونسکو، WHO یا خیلی از معاهدات بین‌المللی ولی عمده محورهای سیاست خارجی بایدن با مطالعاتی که انجام دادیم سه محور اصلی است؛ یکی چین است که رقیب اقتصادی آمریکاست و آمریکا برای حفظ هیمنه خودش به‌عنوان قدرت مطلق اقتصادی و نظامی باید چین و روسیه را مهار کند. روسیه رقیب نظامی‌اش است و چین رقیب اقتصادی و اینها دارند مدام رشد می‌کنند و تا این دو تا را مهار نکند نمی‌تواند تضمین‌کننده قدرت مطلق خودش برای دهه‌های آینده باشد.
سؤال: ایران می‌تواند با این دو گزینه بازی کند؟
صالحی: ایران هم برایش مهم است، از چه‌نظر؟ ایران نه رقیب نظامی‌اش است و نه رقیب اقتصادی‌اش. ایران به‌عنوان یک بخشی مهم است که اولاً می‌تواند در خاورمیانه که یک منطقه مهمی در جهان است نقش‌آفرینی کند. این خاورمیانه تأمین‌کننده انرژی چین است. بخش عمده خاورمیانه زیر نظر و سلطه آمریکاست. اگر آمریکا اراده کند عربستان سعودی نفت به چین نخواهد فروخت، کویت نفت به چین نخواهد فروخت، پس تنها کشوری که قابلیت فروش نفت و گاز به‌مقدار وسیع دارد ایران است و اگر آمریکا بتواند به‌گونه‌ای با ایران کنار بیاید ـ من البته دارم از منظر آمریکا صحبت می‌کنم تصور اشتباه پیش نیاید ـ که "من بتوانم به چین فشار بیاورم می‌توانم منابع انرژی چین را مهار کنم و این‌گونه چین را در مضیقه قرار دهم". آمریکا نمی‌خواهد با چین وارد جنگ شود، چون هزینه جنگ زیاد است.
سؤال: پس ایران هم می‌تواند از این مسیر امتیازات خودش را بگیرد.
صالحی: حالا ببینید روسیه را چطور می‌خواهد مهار کند، بالاخره روسیه کشور بزرگی است و دور آن طوقی انداخته است، یکی یکی دارد درون کشورهای اطراف روسیه نفوذ می‌کند، لتونی، استونی؛ لاتزیا، بلاروس و... را دارد وارد جبهه خودش می‌کند، به‌نظر من این کمربندی که دور روسیه انداخته‌اند سگکش روی ایران بسته می‌شود و ایران یک همسایه بزرگ مستقلی برای روسیه است، استقلال سیاسی اینجا معنی پیدا می‌کند، کشوری است که خودش برای خودش تصمیم سیاسی می‌گیرد و مانند باقی کشورها نیست که در مدار سیاسی کشورهای دیگر بچرخد، لذا برای آمریکا مهم است که اگر یک‌جوری با ایران تعامل کند می‌تواند به روسیه فشار بیاورد، روس‌ها و چینی‌ها این را فهمیده‌اند، چین دارد پیشنهاد می‌دهد که "بیایید در منطقه بحث مذاکره جمعی کنید."، این نشئت‌گرفته از این حقیقت است که نگران است که در آینده چه خواهد شد و از حالا می‌خواهد جای پایش را در منطقه خاورمیانه و غرب آسیا قوی کند، البته این‌جور فکر می‌کند بالاخره او هم تلاش خودش را می‌کند.
سؤال: ایران می‌تواند در زمین هر دو بازی کند.
صالحی: این به همین راحتی نیست، چون همه دست یکدیگر را خوانده‌اند، اگر ما یک مثلثی را در نظر بگیریم؛ یک رأس آمریکا یک رأس چین و یک رأس روسیه، یک فرصتی اینجا برای ایران پیش آمده است، بله، فرصتی تاریخی که چگونه در این برهه زمانی عمل کند که منافع خودش را حداکثر کند، استقلال سیاسی خودش را حفظ کند و به هیچ طرفی غش نکند، توجه می‌کنید؟ این نیاز به یک اجماع، وحدت و انسجام درونی دارد، به این راحتی حاصل نمی‌شود، لذا برای بایدن در مرحله نخست چین مهم است، در مرحله دوم روسیه است، برای این که اگر از چین غافل شود چین بر آمریکا غلبه می‌کند و دیگر دلار یواش یواش از عرصه خارج می‌شود. اگر دلار از تعاملات بین‌المللی خارج شود دیگر آمریکا، آمریکا نیست. آمریکا دارد کاغذ چاپ می‌کند و می‌دهد و در مقابل اموال مردم دنیا را می‌گیرد، کاغذ می‌دهد نفت می‌گیرد، کاغذ می‌دهد طلا می‌گیرد، اگر این امتیاز را از دست بدهد دیگر آمریکا نیست، لذا چین در حال بالا آمدن است و اولین مشکل بایدن چین است دومین مشکلش روسیه است، چه اعلام کند چه نکند، ایران اینجا در جایگاه یک نقش‌آفرین برایش مهم است، ایران هم که اصول و استقلال سیاسی و اهداف خودش را دارد.
سؤال: با این اوصاف بایدن راحت‌تر و بدون پیش‌شرط به برجام بازگردد.
صالحی: به‌عنوان یک تحلیلگر صحبت می‌کنم نه به‌عنوان معاون رئیس‌جمهوری، تصورم این است که بایدن باید مسئله ایران را از این که هست پیچیده‌تر نکند چون نفعی نمی‌برد، چین و روسیه را چطور می‌خواهد مهار کند، چه قدرت مهمی دارد که مهارشان کند؟ چیزی که اثرگذار باشد منبع انرژی است. شما یک لحظه تصور کنید آمریکا بگوید "هر کشوری که به چین نفت بفروشد تحریمش می‌کنم"، همان طور که با ما هم همین کار را با تحریم‌های ثانویه کرد، آن‌وقت چه می‌شود؟ لذا بایدن به‌جای این که بخواهد بیش از این با ایران کلنجار برود بهتر است شروع به بازسازی دیوار اعتمادی که از دست رفته است بکند.
سؤال: ترامپ در دو سه ماه آینده کار خطرناکی می‌تواند علیه ایران بکند؟
صالحی: بعید است. ترامپ با این شکستی که خورد، به‌فکر 2024 است، از حالا این زمزمه را می‌کند برای این که یک پایگاه مردمی نسبتاً قوی هم دارد. غرب و شرق آمریکا که عمدتاً نخبگان و فرهیختگان آمریکا هستند به بایدن رأی دادند. درون آمریکا که بیشتر طبقه عادی و کشاورز و با گرایش‌های ملی‌گرایانه هستند به ترامپ رأی دادند، لذا پایگاه اجتماعی‌اش را دارد و 2024 می‌تواند حساس باشد لذا بایدن باید کاری کند که علاوه بر این که آن میراث ترامپ را از بین می‌برد، تمایل قشر ملی‌گرا هم به ترامپ کم شود.