العالم ـ ایران ـ سیاسی
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه درگفت وگویی در خصوص تحولات آمریکا، برجام، وضعیت منطقه و شرایط کشورمان از جمله انتخابات ریاست جمهوری دیدگاه های خود را مطرح و با اشاره صریح به این مساله که در انتخابات ریاست جمهوری کاندیدا نخواهد شد، تصریح کرد، واقعا دلم نمی‌خواهد که باعث اختلاف در کشور شوم، چون احساس می‌کنم بیش از هر زمان دیگر، کشور نیازمند اجماع است.
وی در خصوص قضیه مذاکره با آمریکا که این روزها هر از گاهی در رسانه ها و محافل مختلف مطرح می شود نیز افزود: صریح بگویم که از زمان انتخاب جو بایدن به ریاست جمهوری آمریکا، تا این لحظه هیچ مذاکره‌ای بین ایران و آمریکا نبوده است.
ظریف که با روزنامه اطلاعات گفت وگو کرده، در باره این که ممکن است به این جمع بندی برسد که به رغم اظهار نظرهای قبلی، بخواهد کاندیدای ریاست جمهوری شود، اظهار داشت: من دنبال عافیت طلبی نیستم که مانع از آن شود که مسئولیتی را قبول کنم، کما این که دوست نداشتم وزارت خارجه را قبول کنم اما تلاش کردم عافیت طلب نباشم. من باور دارم ریاست جمهوری ضرورت‌های دیگری دارد و امروز بزرگترین نیاز برای ایران اجماع ملی است.
وی در بخشی از این گفت وگو تصریح کرد، اکنون شرایط آمریکا به گونه‌ای است که گرفتار خشم برآمده از نژاد پرستان شده و این شرایط ویژه است. ایران کشوری قانونمدار و آمریکا قانون شکن است .به تازگی با ۱۱۰ رأی آمریکا را در مجمع عمومی سازمان ملل متحد شکست دادیم، لذا نباید این شرایط را فدای دعواهای سیاسی داخلی کنیم. احساس می‌کنم انتخابات سال ۱۴۰۰ برای برخی دوستان آنقدر مهم است و انتخابات آمریکا آنقدر معادلاتشان را برای سال ۱۴۰۰ به هم ریخته است که می‌خواهند مانع شوند. واقعا دلم نمی‌خواهد که باعث اختلاف در کشور شوم، چون احساس می‌کنم بیش از هر زمان دیگر، کشور نیازمند اجماع است.
وی گفت: اکنون داریم بودجه کشور را سیاسی می‌کنیم و این برای کشور سم مهلک است. همه نیروهای کشور باید کنار هم بیایند. من اصلا این شرایط را مفید به حال کشور نمی‌دانم و برای همین همواره گفتم که دنبال این کار نیستم و علاقه‌ام به تدریس است و کاری که بلدم سیاست خارجی است. من نه با مردم قهرم و نه از انتقاد و فشار می‌ترسم. من فشارها را ذخیره آخرتم می‌دانم. وقتی توهین می‌کنند و حتی به پدرم و پدربزرگم تهمت‌هایی زده می‌شود می‌گویم ان شاء‌الله که از بار گناهانم کم می‌کند. آنچه که برای من مشکل و نگران کننده است این است که این موضوع ماهها قبل از انتخابات، مساله یک عده شود که فلانی می‌آید یا نمی‌آید. این به نظرم برای روابط خارجی بسیار بسیار مخرب است و به همین دلیل است که بارها گفته‌ام که در این میدان نیستم و کماکان همین نظر را دارم.
وزیر امور خارجه کشورمان درباره علت مخالفت خود با طرح مجلس با عنوان «اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها» ، افزود: اکنون این موضوع چون قانون شده است ما آن را اجرا می‌کنیم. صرفنظر از این که با این قانون موافق یا مخالف باشیم، اعتقاد داشتیم سیاستی که ایران براساس ماده ۳۶ برجام اتخاذ کرده بود، کفایت می‌کرد و اقداماتی که مجلس کرده است را طبق آن سیاست می‌توانستیم پیگیری کنیم. در مورد طرح اقدام، مشورت زیادی با ما صورت نگرفت به ویژه با وزارت خارجه بسیار محدود مشورت شد که در مرحله آخر بعد از شهادت دکتر فخری‌زاده همان هم متوقف شد، اما همانگونه که گفتیم اکنون این موضوع ما نیست.
آمریکایی ها درموقعیتی نیستند که ادعاهایی علیه ایران مطرح کنند
ظریف در باره وعده انتخاباتی بایدن برای بازگشت به برجام توام با مطالبات جدید، و این که تا کنون گفت وگویی با طرف آمریکایی صورت گرفته است یا خیر؟ گفت: همواره گفته‌ایم که آمریکایی‌ها در موقعیتی نیستند که ادعاهایی را مطرح کنند. در سخنرانی که در اوایل مهرماه در شورای روابط خارجی آمریکا از طریق وبینار داشتم، کاملاً مشخص کردم آنکه باید شرط بپذیرد آمریکاست نه کسی که باید شرط بگذارد. امروز بیشترین صحبت‌ها از سوی مقامات جدید آمریکایی در این جهت است که مایلند بدون شرط وارد برجام شوند. البته ادعا می‌کنند که در آینده نکاتی را در چارچوب مذاکرات می‌خواهند مطرح کنند. در پاسخ به این هم دیدگاهی کاملاً روشن وجوددارد و آن این که همه این موضوعات را یک بار بررسی کردیم.
وی افزود: در مذاکرات برجام در مورد برخی موضوعات تصمیم گرفتیم که درباره آنها به توافق نرسیم و وقتی به توافق نرسیدیم، تاثیرش را در مذاکرات و نتیجه گذاشت. به عنوان مثال حدود ۲ سال در مورد زمانبندی بحث کردیم. این زمانهایی که در برجام به آن رسیدیم، توافق شده است و این گونه نیست که آمریکایی‌ها از روز اول به ۸ و ۱۰ سال محدودیت در مورد موضوعات برجامی راضی بودند. آنها از روز اول ۲۰ سال به اضافه ۱۰ سال را دنبال می‌کردند و نتوانستند نتیجه بگیرند. در برابر آن؛ ما هم برای این که این زمان را کوتاه کنیم حاضر شدیم امتیازاتی بدهیم چون مذاکره بده بستان است. ازآنجاکه آمریکا در مورد محدودیت زمانی پیشنهادی‌اش موفقیتی به دست نیاورد می‌خواست از ایران امتیازاتی طلب کند. یا فرض کنید در مورد مسائل موشکی و منطقه ای، این گونه نبود که ما حرفی برای گفتن نداشته باشیم؛ ضمن این که این مسائل خط قرمزهای ما بوده وحرف هم داشتیم و به آنها گفتیم که سیاست‌های شما در منطقه مخرب بوده است. آن جمله معروف من که «یک ایرانی را تهدید نکن» اتفاقاً زمانی بود که در جلسه برجامی بحث تسلیحاتی می‌کردیم. ما مطرح کردیم آیا حاضرید فروش سلاح به منطقه را کاهش دهید؟ آیا حاضرید ۲۵درصد فروش سلاح دنیا به منطقه که توسط شما انجام می‌شود را متوقف کنید؟ آیا حاضرید سیاست‌هایتان در منطقه در حمایت از کشتار مردم یمن تغییر یابد؟ شمایید که مشکل هستید.
وزیر خارجه خاطرنشان کرد، علیرغم این که نتوانستند حرفی برای گفتن داشته باشند، چون نتوانستیم در این حوزه‌ها توافق کنیم و چون متاسفانه در دوره قبل و در قطعنامه‌ها، محدودیت‌های تسلیحاتی و موشکی برای ما وضع شده بود، یعنی این‌گونه نبود که موضوع سلاح و موشک در مذاکرات برجام آمده باشد، موضوع سلاح و موشک در قطعنامه ۱۹۲۹ آمده بود. تحریم تسلیحاتی و موشکی در قطعنامه یاد شده و قطعنامه ۱۷۳۷ و ۱۷۴۷ بود. ما می‌خواستیم در قطعنامه ۲۲۳۱ این تحریم‌ها را برداریم ناچار شدیم که مثلا برای تسلیحات ۵ سال محدودیت را بپذیریم یا درباره موشک ۸ سال محدودیت را بپذیریم که بحمدالله محدودیت‌های تسلیحاتی مهرماه تمام شد. چرا این واقعیات اتفاق افتاد؟ به این خاطر که تحریم های موشکی و هسته‌ای در قطعنامه‌های قبلی سازمان ملل متحد آمده بود و نمی‌شد آن را رها کرد و از طرف دیگر نمی‌خواستیم درباره آن بحث کنیم، لذا به یک تفاهم رسیدیم که بحث نمی‌کنیم، اما تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی در قطعنامه ۲۲۳۱ به محدودیت تبدیل می‌شود و برای یک بازه زمانی بعد از لغو همه تحریم‌های هسته‌ای ادامه پیدا می‌کند و پس از ۵ سال و ۸ سال پایان می‌یابد و در واقع این دو موضوع هم فیصله می‌یابد. نکته‌ای که راجع به قطعنامه ۲۲۳۱ لازم است بگویم این که ایران هیچکدام از تحریم ها و محدودیت‌ها را نپذیرفت. اگر سند شماره s-2015-550 شورای امنیت را نگاه کنید متوجه خواهید شد که موضع جمهوری اسلامی در این زمینه چقدر محکم است.
وزیر امور خارجه ادامه داد: از زمان انتخاب بایدن تا این لحظه هیچ مذاکره‌ای بین ایران و آمریکا نبوده است و تا زمانی که آمریکا شرایط بازگشت به ۱+۵ را پیدا نکند، مذاکره چند جانبه‌ای هم در کار نخواهد بود.
بایدن در احاطه چالش های داخلی
ظریف در باره تغییرات صحنه سیاسی آمریکا و جهان در دوران بایدن نیز گفت: احساسم این است که آقای بایدن برای یکی دو سال آینده بیشتر تمرکز بر داخل آمریکا خواهد کرد؛ به این خاطر که اکنون بیشترین چالش برای آمریکا، مسائل داخلی است. یک رشته چالش‌هایی مثل مسائل اقتصادی و کووید۱۹ از قبل بوده و یک رشته چالش‌هایی اکنون بروز کرده است. با اتفاقاتی که در کنگره افتاد و حملاتی که شد، این یک موضوع ریشه‌دار در آمریکاست اما بالاخره جامعه سیاسی آمریکا گرچه اطلاع از این حوادث داشت، اما در صحنه و منظر جهانیان قرار نگرفته بود، لیکن اکنون در نظر عام قرار گرفته است و آقای بایدن چالش بسیاری هم دارد و آن این‌که بتواند با شکاف به وجود آمده، تعامل کند.
وی با بیان این که بایدن تا مجبور نباشد به صحنه خارجی وارد نمی شود، افزود: سیاست خارجی آقای بایدن تفاوت اساسی با سیاست خارجی دوره ترامپ دارد؛ براین اساس که دنبال ائتلاف‌سازی و اجماع‌سازی جهانی است. همه کسانی را هم که از دوران اوباما با خودش همراه کرده است، افرادی هستند که در اجماع‌سازی جهانی نقش قابل توجهی داشتند، لذا باید این نقش را هم در دولت آقای بایدن دید. او با ارائه یک گفتمان منطقی‌تر می‌تواند کشورهای بیشتری را دور خود جمع کند. گرچه در دوره آقای ترامپ اولویت چین با امنیتی سازی ایران همراه شد و ما تبدیل به موضوع اول سیاست خارجی آمریکا شدیم؛ اما فکر می‌کنم دولت آقای بایدن به روند اجماع داخل جامعه نخبگی آمریکا برگردد. چین و برآمدن چین که تا سال ۲۰۲۴ اقتصاد اول دنیا می‌شود هم مورد توجه دولت بایدن خواهد بود.
ظریف گفت: روسیه اولویت بعدی آمریکاست. آقای بایدن تلاش خیلی زیادی خواهد کرد که روابط آمریکا با اروپا را اصلاح کند، چون این روابط در دوران ترامپ بسیار متشنج شد، در عین حال اروپاییان هیچگاه این توان را هم پیدا نکردند که در مقابل آمریکا بایستند و شرکت‌های اروپایی بیش از این که شنوای حرف دولت خود باشند، به حرف دولت آمریکا گوش می‌کردند. اروپا هیچوقت این جسارت را نداشت که در برابر ترامپ بایستد و ترامپ با تندروی شدید باعث شد که اروپا واقعاً عقب‌نشینی کند، اما احساس واگرایی در اروپا نسبت به آمریکا، واقعی است. لذا دولت آقای بایدن حتماً اولویتش بعد از چین و روسیه باید به سمت اروپا و اصلاح سیاست آن کشور درباره این قاره باشد.
وزیر خارجه ادامه داد: در مورد خاورمیانه هم مانند دوران آقای اوباما، دولت آقای بایدن تلاش می‌کند حضورش را در این منطقه و همچنین آسیای غربی کاهش دهد. البته آقای ترامپ این تلاش را کرد، ولی رژیم صهیونیستی توانست دولت آمریکا را وارد باتلاقی در این منطقه کند که خروج از آن برای آمریکا بسیار مشکل بود. یقین دارم که اسرائیل با توجه به لابی‌های قدرتمندی که در داخل حزب دموکرات آمریکا دارد، این تلاش را بار دیگر خواهد کرد، ولی گرایش ابتدایی دولت بایدن احتمالاً این خواهد بود که تا حد ممکن به اولویت اصلی‌اش بپردازد و آن چین است.
وی افزود: اخیراً گروهی از نظریه‌پردازان از جناج‌های مختلف آمریکا در جلسه‌ای راجع به آینده صحبت کردند و تقریباً همه متفق‌القول بودند که نگرانی اصلی از برآمدن چین است. چینی‌ها همواره می‌خواستند عاقلانه «برآمدن صلح آمیز» داشته باشند. این سیاست ۳۰ ساله پکن است، اما آقای ترامپ تلاش کرد این برآمدن را امنیتی کند و علیرغم آن، کماکان چین توانست کار خود را دنبال کند. این‌که آقای بایدن در مورد چین چگونه عمل می‌کند را باید در آینده دید.
توان اجماع سازی بایدن علیه ایران
ظریف در باره توان اجماع سازی بایدن علیه ایران نیز خاطرنشان کرد، اگر سیاست خارجی معقول با تکیه بر امکانات و قدرت ملی را دنبال کنیم، می‌توانیم به عنوان یک کنشگر نقش‌آفرین باشیم. در حوزه‌هایی هست که احتمال نزدیک شدن بیشتر اروپا به آمریکا یا شاید برعکس آن (آمریکا به اروپا) را شاهد خواهیم بود، اما این‌که به چه میزان از این اتفاق متضرر شویم یا بتوانیم در این شرایط نقش خود را ایفا کنیم ـ متغیرهای متعددی وجود دارد مانند رفتار نابخردانه برخی کشورهای منطقه یا اشتباهاتی که اروپاییان و دیگر کشورها کردند ـ همه اینها می‌تواند زمینه‌های کنشگری جدی برای جمهوری اسلامی فراهم کند.
وی افزود: اگر بخواهید این‌گونه تلقی کنید که آیا نزدیک شدن بایدن و اروپا به نفع جمهوری اسلامی است، معلوم نیست این‌گونه باشد. اگر درست بازی نکنیم ممکن است بتوانند اتحادی ایجاد کنند که در زمان ترامپ نبود و شکافی ایجاد شده بود. جمهوری اسلامی باید تلاش کند پل عبور از این شکاف نشود و این کاملاً شدنی است و بستگی به نوع کنشگری ما دارد.
حاکمیت دیدگاه‌های نژادپرستانه بر آمریکا در دوران ترامپ
وزیر خارجه در باره شرایط ایجاد شده در آمریکا با روی کار آمدن ترامپ نیز تصریح کرد، آنچه که آقای ترامپ نمایندگی می‌کرد، بخش قابل توجهی از جامعه آمریکاست که در بطن آن جامعه حضور بسیار جدی و ریشه‌ای داشت، اما در سلسله مراتب حزبی هیچگاه نمی‌توانست چنین قدرتی را در اختیار بگیرد و ترامپ توانست این به اصطلاح سدهای حزبی را بشکند و وارد صحنه سیاسی شود. سرمایه‌گذاری‌هایی روی ایشان توسط صهیونیست‌ها و برخی دیگر از عناصر افراطی صورت گرفته بود، اما در واقع ترامپ نماینده بخشی از جامعه آمریکا بود که توانسته است آن را حفظ کند. آن بخش الزاماً اکثریت جامعه آمریکا نیست، اما به این راحتی هم جابجا نمی‌شود و بخشی است که دیدگاه‌های نژادپرستانه دارد، دیدگاه‌های خارجی ستیزانه دارد، دیدگاه‌های مخالف با فن‌آوری و علم دارد و نماینده اقتصاد کهنه به جای اقتصادی نو و دانش بنیان است. علاوه بر رقابتی که بین آمریکا و جهان خارج در حوزه اقتصاد وجود دارد، رقابت داخلی هم در درون جامعه آمریکا بین اقتصاد نو و کهنه وجود دارد که اینها (ترامپ و طرفدارانش) نمایندگان آن بخش صنعتی قدیمی هستند که البته هیچوقت با استفاده از تکنولوژی پیشرفت نکردند و آن را مانعی برای حضور فعال خودشان در صحنه تولید می‌دانند.
وی ادامه داد: امروز یک نگرانی که در جامعه آمریکا وجود دارد در واقع بروز نوع جدیدی از تروریسم در این کشور است که هم در بطن جامعه وجود دارد و هم مسلح است. خوب است بدانید میزان خرید تسلیحات در ماه‌های گذشته در آمریکا بی‌سابقه بوده است و این گروه که برخی از آنها در خانه‌هایشان به اندازه یک ارتش سلاح دارند، همان نیروی نژادپرست خارجی ستیز مخالف همکاریهای بین‌المللی آمریکا محور است که جایی نمی‌رود و فکر می‌کنم خواهد ماند.
وزیرامور خارجه در باره اقدامات ترامپ علیه ایران نیز خاطرنشان کرد، نظرم کسانی که اطراف ترامپ بودند، بسیار تلاش کردند او را قانع کنند که نظام ایران را می‌توان با فشار فرو پاشاند و ترامپ این تصور را شاید تا سال آخر دوران ریاست جمهوری‌اش داشت. شکل و شیوه‌ای که ترامپ از برجام خارج شد ناشی ازهمین تصور است. یکی از دلایل انتخاب روش ضربتی علیه ایران از سوی ترامپ به خاطر تحلیل‌های آقای بولتون بود. تحلیل‌های بولتون هم متأثر از اپوزیسیون برانداز نزدیک به او بود که برخی وقتها از آنها ارتزاق هم می‌کرد و حقوق هم می‌گرفت.
وزیر گفت: نکته قابل توجه این است که ترامپ تنها کنشگر این صحنه نیست. این صحنه کنشگران متعددی داشت و این کنش‌ها می‌توانست به شرایط ناهنجاری بینجامد و در دو سه مورد هم به شرایط بسیار ناهنجار خیلی نزدیک شد. در یک مورد هم ترامپ از تمامی خطوط قرمز جمهوری اسلامی با به شهادت رساندن سردار سلیمانی در یک عملیات تروریستی عبور کرد؛ لذا با عنایت به این واقعیت که آنچه هرکسی را از ضربه زدن به ایران باز می‌دارد، مردم هستند و جمهوری اسلامی محکم است و پای حرف خودش می‌ایستد، عواملی تلاش می‌کردند ترامپ را بیشتر به سمت نگرشی بکشانند که طبق آن، با فشار بر ایران می‌توان به فروپاشی رسید؛ گرچه در مراحلی مخصوصاً پس از این‌که برای ترامپ روشن شد با نزدیک شدن به پایان دوره‌اش احتمال ساقط کردن جمهوری اسلامی دارد کاهش می‌یابد، وارد صحنه نظامی هم شدند و به عملیات نیانجامید به جز اقدام علیه سردار سلیمانی که غیرقابل چشم‌پوشی است.
توصیه ظریف به همسایگان جنوبی؛ از همکاری منطقه ای تا پناه بردن به ترامپ و افتادن در دام رژیم صهیونیستی
وزیر خارجه درباره روابط با همسایگان نیز تصریح کرد، همسایگان برای ما اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کنند، به این خاطر که در شرایط تحریم و فشارها همسایگان مجرای تنفسی ما و هر کشوری به حساب می‌آیند، لذا عقل اقتضا می‌کند که بیشترین تمرکز روی همسایگان داشته باشیم.
وی درباره تیرگی روابط با برخی همسایگان جنوبی نیز گفت: ایران از نظر قدرت نظامی ، ظرفیت اقتصادی، نیروی انسانی و قدرت ملی و سرمایه‌های طبیعی در شرایطی است که به هیچ وجه قابل قیاس با همسایگان جنوبی خود نیست، لذا ضرورت دارد که همیشه به سمت آنان دست و آغوش باز داشته باشیم. آنها دنبال این هستند که به شکلی نشان دهند که خود را تأمین کرده‌اند. به دلیل اقتصاد نفتی ورانتی، این تصور را دارند که همه چیز را می‌توانند بخرند، بنابراین فکر می‌کنند امنیت هم کالای خریدنی است، کما این که در ابتدای انقلاب هم تلاش کردند امنیت خود را از طریق گروه‌های برانداز و صدام بخرند، لذا لازم است که باتوجه به نابرابری قدرت میان ایران و این کشورها، تلاش کنیم آغوشمان به سوی این کشورها باز باشد.
ظریف افزود: از سال ۱۳۸۵ زمانی که آقای ولایتی پیشنهاد امنیت منطقه‌ای را در نامه‌ای که افتخار داشتم پیش‌نویس آن را تهیه کنم و به دبیر کل وقت سازمان ملل متحد دادند و مبنای بند۸ قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت شد، تا ابتکار صلح هرمز، ایران به طور مستمر خواهان گفتگو برای همکاری منطقه‌ای بوده است. نکته دوم این که یک تفکر بسیار اشتباهی هم در کشور وجود دارد و آن این که وزارت خارجه و شخص بنده تا رسیدن به برجام به منطقه توجه نکرده‌ایم. این هم خلاف واقعیات علی‌الارض است.
وزیر خارجه خاطرنشان کرد، به فاصله یکی دوماه بعد از وزارت اولین مقاله‌ای که در خارج از ایران چاپ کردم، در روزنامه «الشرق الاوسط» در مورد روابط همسایگان بود. مهمتر از آن، اولین طرح منطقه‌ای که دادم حدود ۳ هفته بعد از وزارتم بود که به عربستان ارائه کردم. خداوند درجات شهید سلیمانی را عالی کند. ما از قبل با هم رفیق بودیم و وقتی وزیر شدم قرار گذاشتیم هفته‌ای یک‌بار با هم دیدار کنیم. در این دیدارها اولین بحث مطرح این بود که چگونه می‌توانیم روابط‌مان را با سعودی‌ها اصلاح کنیم. به شهید سلیمانی گفتم در روابط دوجانبه با عربستان اختلافی نداریم ولی در ۴ حوزه با این کشور دچار اختلاف هستیم، لذا باید بنشینیم و به نفع مردم منطقه همکاری کنیم که لبنان، سوریه، عراق و بحرین این ۴ محور است. توجه کنید این بحث مربوط به مرداد و شهریور سال ۹۲ است. شهید سلیمانی گفت: موضوع پنجمی هم وجود دارد و آن مسأله یمن است .آن زمان هیچ خبری در مورد یمن نبود.
وی افزود: از دولت قبل یک موسسه تحقیقاتی اروپایی فعال بود که اندیشمندان ما و عربستان را دعوت می‌کرد و آنها با هم گفتگو می‌کردند. قرار بود اولین جلسه‌شان در دولت یازدهم هم شهریور سال ۹۲ برگزار شود. من بعد از هماهنگی با شهید سلیمانی، از طریق شرکت کنندگان در آن میزگرد به «سعود الفیصل» وزیر خارجه وقت عربستان پیغام دادم که آماده‌ایم بنشینیم با یکدیگر در مورد این ۵ مسأله به نفع مردم منطقه به تفاهم برسیم و اگر خیال می‌کنید که من قدرت اجرایی ندارم، حاضریم در سطح سردار سلیمانی هم در این حوزه با شما گفتگو کنیم. این پیام منتقل شد و با فاصله کمی الفیصل در یک خط پاسخ داد: «جهان عرب به شما ارتباطی ندارد.»
ظریف گفت: دومین حرکت دیپلماتیک من مربوط است به ملاقاتم با «داود اوغلو» وزیر خارجه وقت ترکیه که قبل از شرکت در جلسه برجام در نیویورک انجام شد. در آن دیدار که به دلیل نگرانی از شنودهای داخل سالن‌های سازمان ملل متحد در حال قدم زدن در کنار رودخانه شرقی حاشیه ساختمان سازمان ملل متحد انجام شد، طرح ۴ ماده‌ای که با شهید سلیمانی برای پایان جنگ سوریه طراحی شده بود را مطرح کردم. پس توجه کنید ما قبل از این که اولین جلسه با وزیران خارجه ۱+۵ را داشته باشیم، هم پیشنهاد گفتگو با عربستان را مطرح کردیم و هم طرح ۴ ماده‌ای ایران در مورد سوریه را ارائه دادیم. البته باید اذعان بکنم که ۶ سال از وزارت خارجه دور بودم و در طراحی آن پیشنهاد ۴ ماده‌ای هم نقش سردار سلیمانی پررنگ‌تر از من بود.
وزیر خارجه خاطرنشان کرد،پایان سال ۹۲ به همه کشورهای منطقه به استثنای بحرین و عربستان سفر کردم. روابط ما و بحرین بسیار بد بود، ولی مایل بودم به عربستان بروم اما آنها استقبال نکردند. اکنون هم وقتی از من می‌پرسند که در دوره کاری‌ام از چه چیزی تأسف می‌خورم، می‌گویم یکی از تأسف‌های من این است که باید ایستادگی می‌کردم و به عربستان می‌رفتم. در سال ۹۳ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به هتل محل اقامت سعود الفیصل رفتم و با او ملاقات کردم. از نظر جسمی شرایط بدی داشت و حتی نتوانست در صحن سازمان ملل متحد سخنرانی کند. در آن دیدار به ایشان گفتم که می‌توانیم راجع به گذشته صحبت کنیم و یا راجع به آینده همه حرف بزنیم. به ایشان گفتم که چنین پیامی به شما دادم و معنی ندارد که شما جواب دهید که جهان عرب به ما ارتباطی ندارد.
وی افزود: به سعود الفیصل گفتم اگر بخواهیم گلایه بکنیم لیست ما هم به اندازه شما طولانی است اما می‌توانیم راجع به آینده حرف بزنیم و در آن جلسه توافق کردیم که گفتگو را ادامه دهیم، ولی ظاهراً سعود الفیصل موفق نشد مقامات داخلی سعودی را قانع کند. در پایان سال ۹۳ رئیس جمهوری کشورمان به عمان سفر و در آنجا اولین طرح گفتگوی منطقه‌ای را ارائه کرد و بعد قرار شد جزئیات را به وزیر خارجه آن کشور بدهم و به فاصله یکی دو هفته متنی را برای او به عنوان «چارچوب فکری برای امنیت خلیج فارس» همراه با بیانیه‌ای با عنوان «بیانیه مکه» فرستادم. این اتفاق در اوج مذاکرات برجامی رخ داد.
ظریف ادامه داد: در آغاز سال ۹۴ شاهد افزایش تنش و شروع جنگ در یمن بودیم، لذا پیشنهاد ۴ ماده‌ای خود را درباره جنگ ارائه کردیم. آمریکا با عربستان صحبت کرد که جنگ متوقف شود. «الجبیر» سفیر سعودی‌ها در واشنگتن موافقت کرده بود، ما هم آماده کمک به پایان جنگ بودیم اما بن‌سلمان آن را رد کرد. بعد از برجام وزیر خارجه قطر پیام داد که ایران با ۱+۵ مذاکره می‌کند، پس چرا با ۱+۶ مذاکره نمی‌کند؟ به محض این که از وین برگشتم به عمان و قطر رفتم و گفتم حاضرم با ۱+۶ (اعضای شورای همکاری خلیج فارس و ایران) هم مذاکره کنم که آن هم به دلیل وقوع حادثه منا امکانپذیر نشد و بعد از آن فاجعه حمله به سفارت سعودی در تهران رخ داد. افزون بر این هم طرح‌هایی را مطرح کردند و ما حمایت کردیم. بعد از انتخاب ترامپ پیشنهادی که توسط امیر فقید کویت برای گفتگوی ایران و شورای همکاری خلیج فارس مطرح شده بود و حتی وزیر خارجه آن کشور به تهران آمده و طرح آن را به دکتر روحانی داده بود و رئیس جمهوری ایران هم بعد از آن به عمان و کویت سفر کردند و پاسخ مثبت را داده بودند، اما متأسفانه پس از انتخاب ترامپ در اجلاس منامه توسط کشورهای تندروی عضو شورای همکاری رد شد؛ و شاه بحرین گفت چون آقای ترامپ آمده است و می‌تواند قدرت ایران را تعدیل کند صبر کنیم و بعد از آن با تهران مذاکره کنیم. یعنی همواره آنها با نگرش به خارج حاضر به مذاکره نبودند، اما ما از پای ننشستیم و رئیس جمهوری «طرح صلح هرمز» را ارائه کرد و قبل از آن هم، بنده «مجمع گفتگوهای منطقه‌ای» و «عدم تجاوز» را در کویت مطرح کردم.
وی گفت: اکنون هم به کشورهای منطقه می‌گوییم که شما منتظر ترامپ بودید و از او چیزی حاصل نشد. اکنون به دامان اسرائیل پناه بردید؛ از رژیم صهیونیستی هم چیزی برای شما حاصل نخواهد شد. این اسرائیل برای شما امنیت نمی‌آورد. اگر می‌توانست برای خودش امنیت ایجاد می‌کرد. اسرائیل آمده است که برای شما ناامنی بیاورد،آمده است که مرز درگیری‌اش را در خاک شما قرار دهد و این به صلاح شما نیست. ما با شما مشکلی نداریم. از روز اول انقلاب در ایران، چشمتان به دیگران برای دفاع از خودتان بود اما دیدید چه بر سرتان آوردند. چشمتان به ترامپ بود و شما را به گاو شیرده تعبیر کرد. حال چشمتان به اسرائیل است اما این رژیم به مراتب بدتر از ترامپ است. ترامپ به گرد نتانیاهو درجنایت و خباثت نمی‌رسد؛ لذا راه عاقلانه این است که پیشنهاد وزیر خارجه قطر را که ما هم استقبال کردیم بپذیرید و به منطقه برگردید و ما آمادگی داریم با شما کار کنیم.
سد ایران در برابر رژیم صهیونیستی
ظریف در اداه افزود: اسرائیل همواره تلاش کرده است که برای ایران ایجاد مزاحمت کند و آنچه که مانع آن می‌شود مردم ایران و قدرت منطقه‌ای ماست. ایران در منطقه نیابتی عمل نکرده است. کشورهای دیگر این گونه در منطقه عمل کرده‌اند. یک زمان نایبشان صدام بود و یک زمان القاعده و داعش بودند. ما در منطقه نایب نداریم، دوست داریم. هیچوقت نیروی نیابتی در جمعیت میلیونی یک سردار شهید را بدرقه نمی‌کند و آن گونه در تشییع پیکرش مشارکت ندارد.
وی گفت: زمانی آقای «کری» (وزیر خارجه اسبق آمریکا) به من گفت که اگر ما پول شما را آزاد کنیم شما آن را در منطقه هزینه می‌کنید. به او گفتم مشکل شما هزینه نیست. مگر عربستان صدها برابر ما هزینه نمی‌کند، پس چرا در منطقه ناموفق است؟ به خاطر این که نگرش آنها به منطقه نیابتی است؛ نگرش خریدن مزدور است که می‌تواند مخالفان جمهوری اسلامی یا نیروهای تروریستی و القاعده و داعش باشد. اما این مزدوران برای آنها متحد به حساب نمی‌آیند. برای همین علیرغم همه هزینه‌هایی که عربستان در منطقه انجام داده است هیچ نوع توان منطقه‌ای ندارد و در عوض نگران توان منطقه‌ای ماست.
ظریف تصریح کرد، ما با حزب‌الله در لبنان به عنوان نیابتی عمل نمی‌کنیم. با دوستان خود در عراق نیابتی عمل نکرده‌ایم. ما بابت آنها هزینه دادیم ولی به آنها هزینه‌ای تحمیل نکرده‌ایم و این در حالی است که عربستان به نیابتی‌های خود مأموریت می‌دهد اقداماتی از طرف سعودی انجام دهند. این شرایطی است که ایران را در منطقه قدرتمند کرده است و ما باید این شرایط را به عنوان یک مؤلفه مهم قدرت ملی بشناسیم. این نوع قدرت را حتما رژیم صهیونیستی نمی‌تواند در منطقه ایجاد کند. پول‌های مرتجعین منطقه هیچگاه نتوانسته است این نوع قدرت را ایجاد کند؛ چون رابطه‌ای که با پول ایجاد می‌شود، با پول هم از بین می‌رود.