العالم - كشكول
ترکیه از سال 1963 و تقریبا به مدت 5 دهه برای استفاده از منابع آبی، به سدسازی پرداخت که مهم ترین مورد در سال 1980 بود زمانی که طرح عمومی گسترده ای موسوم به طرح بزرگ جنوب شرقی آناتولی یعنی منبع دو رود دجله و فرات را ارائه داد که برخی از راههای آبی را به یکدیگر متصل می کرد.
پیش از آن ماده 109 توافق لوزان مبتنی بر ضرورت تشکیل کمیته مشترکی میان ترکیه، سوریه و عراق به منظور حل اختلافات احتمالی بود که طرح های آبی این کشورها امکان داشت به دنبال داشته باشد.
بنابراین ترکیه خود را در این ماده، ملزم دانست تا هر طرح یعنی احداث هر زیرساخت جدیدی برای طرح‌هایی که در طول رودهاست را به اطلاع عراق برساند.
این تاکید (پایبندی ترکیه در مقابل عراق) یک بار دیگر نیز از طریق توافق "دوستی و حسن همسایگی در سال 1946" اعلام شد .
پروتوکل مربوط به استفاده از آب فرات و دجله که توسط ترکیه و عراق امضا شد و پس از ان نیز توافق های بین المللی و دوجانبه دیگری امضا شد اما این توافق ها عملا ترکیه را ملزم نکرد و همه اصول و احکام استفاده از آبهای مشترک را نادیده انگاشت.
طرح بزرگ گپ در جنوب شرقی اناتولی
این طرح در پایگاه الکترونی رسمی بزرگترین پروژه تاریخ ترکیه است که به بهانه توسعه طرح های کشاورزی و تولیدی اجرا شد که متشکل از 22 سد و 19 ایستگاه برقابی در ساحل دو رود دجله و فرات است که به دلیل حجم این پروژه و کاهش شدید آب در سواحل رودها موجب نگرانی سوریه و عراق شده است بنابراین کمیته مهندسی سه جانبه ای در سال 1983 تشکیل شد اما پس از 9 سال و بیش از 14 نشست هیچ توافق سه جانبه ای بر سر استفاده از آب فرات حاصل نشد.
8 سد احداث شد و در سال 2006 نیز سنگ بنای پروژه بزرگ ترکیه و سومین پروژه جهان یعنی سد الیسو نهاده شد که بزرگترین تهدید برای آینده عراق است.
سد الیسو ترکیه و نگرانی های عراق
خبرگزاری آناتولی در پنجم ماه مه 2021 برخی از اظهارات رئیس جمهوری ترکیه د رمراسم راه اندازی اولین توربین در ایستگار برقابی سد بزرگ الیسو بر روی دجله در ماردین واقع در جنوب شرقی ترکیه را منتشر کرد که به نگرانی عراقی دامن زد زیرا میانگین آب دجله را به شدت کاهش خواهد داد.
اردوغان از ضرورت حمایت از منابع آبی کشورش در جهانی که رو به کمبود آب است سخن گفت و اشاره کرد در آینده ،تجارت آب است نه تجارت نفت .بنابراین به احداث سد الیسو توجه زیادی نشان داد و سال 2006 کلنگ آن را زد . فوریه 2018 بخشی از آن را افتتاح کرد و اول ژوئیه 2018 بخشی از انبارهای آن را آب گیری کرد .این سد پس از اتاتورک دومین سد ترکیه دارای 135 متر ارتفاع و 15 متر عرض و 610 متر قطر و 11 میلیارد متر مکعب گنجایش دارد.
اعتراض سوریه و عراق
با بستن آب رود فرات برای آب گیری سد آتاتورک بزرگترین سد ترکیه که مستقیما تاثیرات منفی بر زمین های زراعی و مصارف خانگی دو کشور همسایه سوریه و عراق داشت موجب شد این دو کشور به خاطر زیانی که به اقتصاد دو کشور زده بود بدان اعتراض کنند در حالی که ترکیه ادعا کرد سدهایی که بر روی دجله و فرات احداث کرده و خواهد کرد فقط برای رفع نیازهای انرژی و آبیاری نیست بلکه نیازهای آبی همسایگان را نیز رفع می کند.
در حالی که گزارش ها و آمار هشدار می دهد سد ترکیه به کاهش ورود آب به عراق از طریق دجله به میزان 47 درصد از واردات طبیعی سالانه است ، که تهدیدی برای بخش زیادی از زمین های کشاورزی و تبدیل آن به صحراست و بسیاری از متخصصان آن را تهدیدی برای امنیت ملی عراق می دانند.
عراق بارها به پروژه های سد سازی ترکیه که قوانین بین المللی ویژه رودهای مشترک را نادیده می گیرد ،اعتراض کرده است و نگران این است که هدف اردوغان اجرای دیکته ها برای تشنه نگاه داشتن عراق باشد لذا وزارت منابع آبی عراق با ترکیه مذاکراتی داشته و در صدد دست یافتن به توافقی روشن هستند.
عراق از سال 2017 به دلیل کمبود آب ممنوعیت کاشت برنج را صادر کرده و شمار زیادی از کشاورزان عراقی به دلیل کمبود آب زمین های خود را رها کردند و اکنون نگرانی عراق این است که سد ترکیه الیسو به فاجعه ای غذایی و کمبود حتی آب آشامیدنی منجر شود.
درگیری های سیاسی
پایان کلام اینکه ، بحران های آبی در منطقه و جهان وجود ندارد بلکه درگیری های ساختگی است زیرا این سدها پیش از این بر روی دو رود دجله و فرات با کمک مالی آمریکا،فرانسه ،کانادا و اسرائیل ساخته شده بود و 67 شرکت اسرائیلی بر روی طرح سدهای ترکیه فعالیت دارد.