العالم - زلال قرآن
از آنجا که توجه به مراتب کمال عقلی انسان از مهمترین ضروریات است، لذا برای فهم راحت تر موضوع هر مرتبه ای از مراتب کمال عقل را با نامی متناسب با همان مرتبه نام گذاری کرده اند، بطور مثال:
1 - عقل مدبّره = به پائین ترین مرتبه عقل انسان «عقل مُدبّره» گفته می شود که در این مرتبه وظیفه عقل تدبیر امور زندگی دنیائی است.
نکته مهم= این مرتبه، ضعیف ترین مرتبه کمال عقلی است، که مسلماً چنین عقلی به دلیل ضعف مفرط به سهولت مغلوب و مقهور نفس امّاره می شود.
2– عقل تامّه= نام مرتبه ای از کمال عقلی است که در آن عقل آدمی علاوه بر توجه به جهات مادی و دنیائی به جهات ماورائی و آخرتی حیات انسان نیز توجه پیدا کرده و هدایتگر انسان به سوی کمالات معنوی و قرب الی الله می گردد.
3– عقل کامله = نام مرتبه ای از کمال عقل است که در آن عقل انسان چنان قوت و قدرتی پیدا می کند که می تواند بر اسب سرکش هواهای نفس امّاره لگام زده و آن را مهار کند، و با تاثیرپذیری از وحی الهی و علوم حقیقیه الهیه انسان را در راه کسب فضائل انسانی هدایت نماید.
این مرتبه از عقل که مُظهر علم خداوند علیم حکیم است،به امر و اِذن او قدرت نفوذ علمی در عوالم هستی را پیدا می کند و می تواند کمالاتی که در اسماء و صفات الهی و مظاهر آنها (مخلوقات عالم) وجود دارد را بشناسد واظهار کند و خیرات خود را در مراتب کمال بُروز دهد و منتشر سازد، و صاحب خود و دیگر انسانها را در صراط مستقیم الهی هدایت و به راه استوار ارشاد نماید.
لازم به ذکر است که شاءن عقل کامله، شاءن ادراک حقایق کلیّه ، تمیز خیر و شرّ،امر به تمامی خوبی ها و نهی از کلیه بدی هاست، دراین مرتبه از کمال عقلی است که انسان می تواند به مراتب عالم هستی احاطه علمی یافته و عوالم جمادی و نباتی و حیوانی و ملکوتی را سیر کند و با سلطنت بر اقلیم غیب و شهود به حقیقت آنها پی ببرد.
4 – عقل سلیم= مرتبه اعلی کمال عقلی است، که در آن عقل انسان در پرتو انوار آیات قرآن کریم و اسماء حسنی و صفات علیای الهی و کلام نورانی رسول الله(ص) و ائمه اطهار(ع)، به اوج کمال می رسد و با درک درست و شایسته مقام عظمت و کبریائی خداوند علیّ عظیم در برابر حق تعالی تسلیم شده و ضمن مهار و کنترل کامل قوای نفسانی ( نفس امّاره)، شرایطی را به وجود می آورد که انسان جز خدا را نمی بیند و جز به او توجه ندارد و جز از او اطاعت و فرمانبرداری نمی نماید.