العالم - ترکیه
دکتر افشار سلیمانی، کارشناس روابط بین‌الملل و سفیر سابق ایران در باکو گفته است، تنش موجود میان رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و فتح‌الله گولن سابقه‌ای دیرینه دارد و گولن که سابقه زندانی شدن هم دارد، توانسته در زمان تورگوت اوزال پا بگیرد.
همچنین سلیمانی گفته است: «جنبش گولن حداقل در ۱۲ کشور از جمله در آسیای میانه، قفقاز و کشورهای اسلامی و همچنین در آفریقا نفوذ دارد. جنبش جماعت گولن و یا "خدمت" در خود ترکیه توانست در ساختارهای مختلف اقتصادی، سیاسی، پلیس و قوه قضائیه و رسانه‌ای نفوذ پیدا کند. اردوغان بعد از ماجرای افشاگری فساد مالی "دولت موازی" را طرح کرد. بین اردوغان و گولن تضاد دیدگاه و منافع پیدا شد و باعث حساسیت‌های بیشتری در ترکیه شد.»
سفیر سابق ایران که با سیاست‌های ترکیه در منطقه آشنایی دارد و در این باره مقالات زیادی از او در رسانه‌های منطقه منتشر شده، افزوده است: «دیدگاه‌ها به مرور زمان بر اساس مولفه قدرت قابل تحلیل هستند. اردوغان و گولن همراه و دوست همدیگر بودند و در پیشرفت حزب عدالت و توسعه هم آقای گولن نقش داشته است. الآن هم در داخل این حزب طیف طرفدار گولن را تصفیه می‌کنند. یعنی اینها را می‌توان از مولفه قدرت دید ولی تضاد دیدگاهی هم دارند.»
به گفته سلیمانی، نگرش‌های آقای اردوغان بیشتر "اخوان‌المسلمینی" است و رویکردش در عرصه‌های مختلف با رویکردهای گولن متفاوت است. در بحث شیوه اسلام‌گرایی در ترکیه هم اردوغان و گولن دیدگاه‌های متفاوتی دارند و در بحث علوی‌ها، کردها، ملییون و کمالیست‌ها هم به مرور زمان دیدگاه‌های متفاوتی پیدا کردند.
سلیمانی گفته است: «برآورد دقیقی در آمارگیری‌ها در خود ترکیه و خارج انجام نگرفته ولی در بررسی‌هایی که شده حدود ۱۵ درصد در ترکیه جنبش گولن هواخواه دارد.»
به گفته این دیپلمات در کشورهای دیگر مجموعا این جنبش ۸ تا ۱۰ میلیون هوادار دارد. بخشی از اینها در آسیای میانه از جمله قزاقستان و قرقیزستان هستند. در تاجیکستان برای فعالیت این گروه زیاد اجازه داده نشده است.
سلیمانی می‌گوید: «اردوغان در آخرین دیدارش با نظربایف، از رئیس جمهور قزاقستان خواست کمی به این مسئله توجه کند. ایشان فقط گفتند که بررسی خواهیم کرد. رئیس جمهور قرقیزستان حتی گفت که مسئله داخلی این کشور است. ولی در آذربایجان از دسامبر ۲۰۱۳ با سفرهای اردوغان به آذربایجان این مدارس بسته شدند.»
سفیر سابق ایران در باکو خاطرنشان کرده است: «تجربه تاریخی نشان داده است اندیشه‌ای که در طول زمان بوجود آمده و در نهادهای مختلف وارد شده و میان مردم نفوذ داشته باشد را نمی‌توان به لحاظ فیزیکی حذف کرد. وقتی یک حرکتی صورت گرفته اگر از طریق اندیشه وارد مردم شده باشد، باید از طریق اندیشه هم حذف کرد.»
کارشناسان مقیم ترکیه که سال‌ها درباره جنبش فتح‌الله گولن پژوهش کرده‌اند در تحلیل‌های خود به این موضع اشاره می‌کنند که وی از امام جماعتی مسجد کوچکی در یک قصبه ارزروم به یک امپراتوری بزرگ دست یافته است.
عارف کسگین پژوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه که با وضعیت گولنیست‌ها آشناست گفته است: «جنبش گولن به عنوان یک گروه تروریستی اعلام شده و در ترکیه بسیار تضعیف شده است. اما احتمال اینکه در خارج هنوز به فعالیت‌های خود ادامه دهد، بیشتر است.»
به گفته این کارشناس، اختلاف و حساسیتی که روی فتح‌الله گولن و گروه او در ترکیه وجود داشت فقط خواست اردوغان و یا حزب عدالت و توسعه نیست. گروه‌های اجتماعی و مدنی و همچنین احزاب اپوزیسیون ترکیه و حتی مخالفین اردوغان هم جنبش گولن را قبول ندارند.
هدف اصلی گولن به گفته کسگین نفوذ در ساختار سیاسی، نظامی، قضائی و به دست گرفتن قدرت و تغییر در ساختار سکولار و لائیک ترکیه بوده است.
به باور این کارشناس، این شیوه گولن سبب شده است که حتی اپوزسیون مخالف اردوغان هم بر ضد او موضع بگیرد و به بدبینی‌ها نسبت به گولن و جنبش او در سطح جامعه ترکیه دامن بزند.
کسگین ادامه داده است: «اردوغان و گولن دوست دیرینه و قدیم نبودند. اردوغان در اصل تداوم جریان نجم‌الدین اربکان است و این جریان مورد قبول جنبش گولن نبوده است. ارتباط گولن با اردوغان پس از تاسیس حزب عدالت و توسعه و پس از به قدرت رسیدن اردوغان شدیدتر شده و پیش از آن هم ارتباط عمیق و تنگاتنگی بین آنها نبوده است، زیرا این دو جریان نسبت به یکدیگر بدیبین بودند و فاصله داشتند.»
این کارشناس افزوده است: «هنگامی که اردوغان به قدرت رسید به دلیل ارتباطات بین‌المللی به گولن نیاز داشت. در ساختار اداری ترکیه هم چون نفوذ چندانی نداشت، با جنبش گولن همکاری کرد. اما این جنبش بعدها به اردوغان اجازه نمی‌داد اهداف خود را اجرا کند.»
آقای کسگین اضافه کرده است که تعداد طرفداران گولن بسیار کمتر از آن است که در رسانه‌ها عنوان می‌شود. کسگین دلیل می‌آورد زمان انتخابات ادعا شد که نفوذ گولن زیاد است و احتمال دارد که اردوغان و حزب عدالت توسعه شکست بخورد اما برخلاف این پیش‌بینی‌ها آرا اردوغان و حزبش ارتقا یافت.
پژوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه معتقد است گولن در میان نخبگان و رسانه‌ها نفوذ دارد، در قوه قضائیه، ارگان‌های امنیتی نفوذ داشت. اما در میان توده‌های مردم نفوذی ندارد و به همین خاطر است که اردوغان توانست جامعه را علیه او و گروهش برانگیزد.
کسگین درباره سرنوشت گولن و جنبش او نیز تاکید می‌کند که فعالیت جنبش گولن درخارج از ترکیه به قوت خود باقی خواهد ماند اما در داخل ترکیه بسیار تضعیف خواهد شد.
آنکارا، گولن را مسئول کودتای نافرجام ۲۰۱۶ می‌داند که در آن بیش از ۸۰ هزار نفر در ترکیه دستگیر شدند و ۱۵۰ هزار نفر از کارمندان دولت و پرسنل نظامی به اتهام ارتباط با سازمان «فتو» که گولن تاسیس کرده بود، از کار معلق یا برکنار شدند. در این کودتای نافرجام حدود ۲۵۰ نفر کشته شدند.
گولن از ۱۹۹۹ در تبعیدی خودخواسته در آمریکا به سر می‌برد و تمامی اتهامات را رد و حتی تلاش برای کودتا در ترکیه را محکوم کرده بود.
«هانده فیرات» خبرنگار سی.ان.ان ترک گزارش داد گولن از مشکلات سلامتی جدی از جمله نارسایی کلیه، دیابت و زوال عقل رنج می برد.
روزنامه حریت نیز نوشت که فتح‌الله گولن، روحانی در تبعید ۸۳ ساله در آمریکا درگذشت.