العالم ـ آمریکا
برخی رسانه ها اخباری را منتشر کردند مبنی بر این که وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) در پی سوالی مبنی بر دست یافتن ایران به فناوری سلاح پلاسما گفته است که داشتن سلاح پلاسمایی توسط ایران را رد نمی‌کنیم. آن را از طریق ماهواره‌های ناسا دیده‌ایم.
انتشار چنین خبری در حالی است که تا کنون هیچ سند یا تصویر مستقیمی از سوی پنتاگون برای تأیید عمومی این ادعا ارائه نشده است از سوی دیگر اصل این خبر نیز محل شک و تردید است.
بیان چنین ادعایی در حالی است که تهران در گذشته همواره تأکید کرده است که برنامه‌های دفاعی کشور در چارچوب منشور سازمان ملل است.
سلاح پلاسما
اما سلاح پلاسمایی نوعی سلاح انرژی‌محور است که به جای استفاده از گلوله‌های فیزیکی، پلاسما (حالت چهارم ماده، یعنی گاز یونیزه‌شده‌ی داغ) را به‌عنوان مهمات پرتابی به‌کار می‌برد.
پلاسما، به دلیل ماهیت یونیزه و رسانای خود، پتانسیل تبدیل شدن به ابزاری انقلابی در حوزه‌های مختلف نظامی را دارد: از ایجاد سپر‌های پلاسمایی برای دفاع در برابر موشک‌ها و پرتو‌های لیزری گرفته تا پرتاب گلوله‌های پلاسمایی با توان تخریب بالا.
در سال‌های اخیر، کشور‌هایی مانند آمریکا، روسیه، و چین در پروژه‌های محرمانه یا نیمه‌عملی خود، گام‌هایی برای بررسی کاربرد‌های دفاعی پلاسما برداشته‌اند. برای مثال، آزمایش سیستم‌هایی که با ایجاد ابر‌های پلاسمایی، مسیر موشک‌های دشمن را منحرف می‌کنند یا حسگر‌های الکترونیکی را مختل می‌سازند.
پلاسما گازی فوق‌داغ و یونیزه است که می‌تواند اثرات مختلفی از درد شدید تا آسیب فیزیکی ایجاد کند. فناوری این سلاح‌ها در طول زمان تکامل یافته است، اما چالش‌های فنی همچنان مانع از استقرار گسترده آنها شده است.
ویژگی فرضی سلاح‌های پلاسمایی این است که تأثیرات آنها قابل درجه‌بندی است. این سلاح‌ها می‌توانند از ضعیف و بی‌آزار تا قدرتمند به اندازه‌ای که شخصی را از روی زمین بلند کرده و به زمین بیندازد، تنظیم شوند. این قابلیت تنظیم، آنها را برای اهداف نظامی و امنیتی بسیار جذاب می‌کند، زیرا می‌توانند برای شرایط مختلف با شدت‌های متفاوت استفاده شوند.
اثر این سلاح‌ها فقط محدود به آسیب فیزیکی نیست. آزمایش‌های انجام شده روی حیوانات نشان داده که انفجار پلاسما باعث ایجاد درد و فلج موقتی می‌شود. محققان دریافتند که آسیب به اعصاب نتیجه شوک ناشی از موج لیزر یا گرمای آن نیست، بلکه در نتیجه پالس الکترومغناطیسی تولید شده در اثر انبساط توپ آتشین پلاسمایی ایجاد می‌شود.
در دهه‌های گذشته، چندین نسل از سلاح‌های پلاسمایی مورد تحقیق و آزمایش قرار گرفته‌اند. سازندگان اولین سلاح کنترل‌کننده پلاسما آن را «لیزر کشنده ضربه‌ای پالسی» (Pulsed Impulsive Kill Laser) یا به اختصار PIKL نامیدند. این سیستم اولیه بزرگ، سنگین و شکننده بود.
کدام کشور‌ها دارای تکنولوژی ساخت سلاح‌های پلاسمایی هستند؟
در حال حاضر، هیچ کشوری در جهان ادعای دستیابی به سلاح پلاسمایی عملیاتی (به معنای سلاحی که از پلاسما به عنوان گلوله یا پرتابه برای نابودی اهداف استفاده کند) نکرده است. فناوری پلاسما به شکل مورد نیاز برای چنین سلاح‌هایی هنوز در مراحل پژوهشی یا آزمایشگاهی است و بیشتر در حوزه‌های علمی غیرنظامی (مانند انرژی گداخت هسته‌ای یا سیستم‌های پیشرانه فضایی) کاربرد دارد. با این حال، برخی کشور‌ها در حال تحقیق روی مفاهیم مرتبط با پلاسما برای اهداف دفاعی هستند:
۱. ایالات متحده آمریکا
• پژوهش روی پلاسما در دفاع موشکی:
سازمان پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی (DARPA) و نیروی هوایی ایالات متحده، پروژه‌هایی نظیر Plasma Shield را بررسی کرده‌اند. این سیستم‌ها از پلاسما برای ایجاد یک «حفاظ» در برابر امواج الکترومغناطیسی یا اختلال در مسیر موشک‌های دشمن استفاده می‌کنند.
• سلاح‌های انرژی هدایت شده (DEWs):
آمریکا در توسعه لیزر‌های قدرتمند (مانند HELIOS روی ناو‌های جنگی) و سیستم‌های مایکروویو (مانند Active Denial System) پیشرو است که گاهی به اشتباه «سلاح پلاسمایی» خوانده می‌شوند.
۲. روسیه
• سیستم پلاسمای ضد موشک:
روسیه ادعا کرده است فناوریی دارد که با ایجاد ابر پلاسمایی در جو، موشک‌های بالیستیک را منحرف می‌کند. این سیستم موسوم به محافظ پلاسمایی هنوز به طور مستقل تأیید نشده است.
• سلاح لیزری پرتابل Peresvet:
روسیه از یک سامانه لیزری با قابلیت هدفگیری ماهواره‌ها و پهپاد‌ها رونمایی کرده که در رسانه‌ها گاهی با سلاح پلاسمایی اشتباه گرفته می‌شود.
۳. چین
• تحقیقات روی پلاسما در نظامی:
چین روی فناوری‌هایی مانند پلاسمای متراکم برای بهبود سیستم‌های راداری و دفاع ضدموشکی سرمایه‌گذاری کرده است. برخی گزارش‌ها از آزمایش سیستم‌های لیزری با الهام از فناوری پلاسما حکایت دارند.
• پروژه Divine Dragon:
یک پروژه آزمایشی برای استفاده از پلاسما در خنثی‌سازی اهداف هوایی، اما جزئیات آن محرمانه است.
۴. کشور‌های دیگر
• آلمان و ژاپن:
این کشور‌ها در حوزه گداخت هسته‌ای (مثلاً در پروژه ITER) پیشرو هستند که ممکن است به فناوری‌های جانبی مرتبط با پلاسما منجر شود.
• رژیم اسرائیل:
در توسعه سلاح‌های لیزری (مانند Iron Beam) برای رهگیری موشک‌ها فعال است، اما این سیستم‌ها مبتنی بر پلاسما نیستند.
قابل ذکر است که سلاح پلاسمایی به سبک فیلم‌های علمی‌تخیلی (مثل گلوله‌های پلاسما) وجود خارجی ندارد. پژوهش‌های کنونی عمدتاً روی استفاده غیرمستقیم از پلاسما (مانند اختلال در الکترونیک یا دفاع موشکی) متمرکز است؛ و حتی پیشرفته‌ترین پروژه‌ها (مثل سیستم‌های لیزری) در مرحله آزمایشی هستند و محدودیت‌های فنی زیادی دارند.
دسترسی ایران به فناوری پلاسمایی
ادعای دسترسی به فناوری پلاسمایی در ایران بیشتر در دو زمینه مورد بحث قرار گرفته است: فناوری پزشکی و ادعا‌های غیررسمی در مورد فناوری نظامی. ایران در زمینه فناوری پلاسما پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است. به عنوان مثال، در درمان زخم‌های دیابتی و سرطان، فناوری پلاسما به کار گرفته شده است. این فناوری هزینه‌های درمانی را به‌طور قابل توجهی کاهش داده است. ایران در صدر کشور‌های پیشرو در فناوری پلاسما قرار دارد و در این زمینه به تولید دستگاه‌های پیشرفته پرداخته است که نمونه مشابه داخلی یا خارجی ندارد.
ادعا‌های غیررسمی در مورد فناوری نظامی:
پلاسما به عنوان حالت چهارم ماده شناخته می‌شود و در دما‌های بسیار بالا ایجاد می‌گردد. پژوهش‌ها روی پلاسما بیشتر در حوزه‌هایی مانند گداخت هسته‌ای (فیوژن)، سیستم‌های دفاع لیزری، یا اختلال در ارتباطات راداری متمرکز است.
نظریه‌پردازی دربارهٔ سلاح پلاسمایی معمولاً حول محور تخریب هدف با انرژی پلاسما یا ایجاد میدان‌های پلاسمایی برای خنثی‌سازی موشک‌ها است، اما چنین فناوری هنوز در مرحله آزمایشگاهی است و به عنوان سلاح عملیاتی شناخته نمی‌شود.
برخی ادعا‌ها در مورد استفاده از فناوری پلاسمایی در تولید سلاح‌های پیشرفته یا حتی بشقاب پرنده‌ها وجود دارد. اما این ادعا‌ها به‌طور رسمی تأیید نشده‌اند و بیشتر در رسانه‌های غیررسمی و کانال‌های ویدیویی مطرح می‌شوند.
اما اخیرا اخباری مبنی بر دستیابی به سلاح پلاسمایی توسط ایران در رسانه‌ها منتشر شده که صحت آن تایید نشده است؛ و تا کنون هیچ مدرک قطعی در دسترس نیست که نشان دهد ایران به فناوری پلاسمایی در زمینه نظامی دسترسی دارد یا از آن استفاده می‌کند.
فناوری صنعتی:
رئیس سازمان انرژی اتمی ایران اعلام کرده است که فناوری پلاسما در ایران از فاز تحقیقات عبور کرده و وارد فاز صنعتی شده است. این فناوری در باغات پسته نیز به کار گرفته شده است.
ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد سلاح‌های پلاسمایی، از جمله دقت بالا، قابلیت تنظیم قدرت و کاربرد در طیف وسیعی از عملیات‌ها، آنها را به گزینه‌های جذابی برای نیرو‌های نظامی مدرن تبدیل کرده است.
سلاح‌های پلاسمایی نمونه‌ای از پیشرفت‌های تکنولوژیک در عرصه نظامی هستند که پتانسیل تغییر ماهیت جنگ‌ها را دارند. این سلاح‌ها که از انرژی پلاسما برای ایجاد آسیب به اهداف استفاده می‌کنند، از زمان آزمایش‌های اولیه در آزمایشگاه ملی لوس آلاموس در دهه ۱۹۹۰ تا توسعه فناوری‌های پیشرفته‌تر مانند PIKL، PCL و PEP، مسیر طولانی را طی کرده‌اند.
اگرچه اطلاعات محدودی درباره وضعیت فعلی سلاح‌های پلاسمایی در جهان و به ویژه در ایران وجود دارد، اما این فناوری همچنان در حال تکامل است و می‌تواند در آینده نزدیک به یکی از عناصر مهم زرادخانه‌های نظامی تبدیل شود.