العالم - ایران ـ علمی
فناوری نانو موج چهارم انقلاب صنعتی، پدیدهای عظیم است که در تمامی گرایشهای علمی راه یافته و از فناوریهای نوینی است که با سرعت هرچه تمام تر درحال توسعه میباشد. نانوفناوری یک دانش به شدت میانرشتهای است و به رشتههایی چون مهندسی مواد، پزشکی، داروسازی و طراحی دارو، دامپزشکی، زیستشناسی، فیزیک کاربردی، ابزارهای نیم رسانا، شیمی ابرمولکول و حتی مهندسی مکانیک، مهندسی برق، مهندسی شیمی و مهندسی کشاورزی نیز مربوط میشود.
دنیای نانو، دنیای اتمها و مولكولهاست و فناوری نانو، به عنوان توانمندی تولید مواد، ابزار و سیستمهای جدید در سطح مولكولی و اتمی (1 تا 100 نانومتر) تعریف شده و به دنبال این است كه با استفاده از خواص جدیدی كه در مقیاس نانو ظاهر میشوند، محصولات جدیدی بسازد.
کشور ما هرچند با تاخیر، ولی با برگزاری چند کارگاه آموزشی در سال 1380 ورود خود را به این عرصه اعلام کرد.
با وجود محدودیت های بین المللی در عرصه های مختلف، تحقیقات علمی و تکنولوژیک طی دهه های گذشته، ایران را به عنوان یک قدرت علمی و صنعتی در سطح جهان مطرح کرده است.
ایران از جمله کشورهای پیشرو در زمینه نانوفناوری است و طی دو دهه گذشته به پیشرفت قابل توجهی دست یافته است.
شبکه خبری العالم در این قسمت از برنامه "اوراق القوه"، میزبان دکتر عماد احمدوند، دبیر کل شورای توسعه فناوری نانو و ماکرو است و با وی درباره این موضوع گفتگو کرده است.
العالم: منظور از فناوری نانو چیست؟
احمدوند: نانو واحدی در میلیارد است. وقتی این کلمه به اسامی دیگری اضافه می شود معنای خاصی به آن اسامی می دهد. به عنوان مثال نانومتر به معنای یک میلیاردم متر است. نانو، واحدی در قلمرو ذرات و اتم است و نانوفناوری به معنای قدرت استفاده از فناوری نانو در ساخت، کنترل و استفاده ماده در ابعاد نانومتری است. و چرا مهم است؟ زیرا در مقیاس نانومتر، ویژگیهای ماده با ابعاد بزرگتر آن فرق می کند. ممکن است مادهای ویژگیهای فیزیکی یا شیمیایی یا بیولوژیکی خاصی در مقیاس های عادی و حتی در ابعاد ماکرو داشته باشد اما وقتی مقیاس به کم تر از نانومتر می رسد، تمام این ویژگیها تغییر می کند. مثلا یک ماده ممکن است در مقیاس عادی، غیر رسانا باشد اما در مقیاس نانو، رسانا باشد. بنابراین ما در قلمرو نانو، دریایی از فرصت های علمی و تکنولوژیکی داریم. توانایی شناسایی این فرصت ها و درک تغییرات ویژگی مواد در این مقیاس و استفاده از این تغییرات برای توسعه تولیدات جدید، نانوفناوری نام دارد که در دو دهه اخیر مورد توجه جهانیان قرار گرفته است.
العالم: در حال حاضر جایگاه ایران در این فناوری چگونه است؟ و آیا فنانوری نانو می تواند یکی از برگ برنده های ایران باشد؟
احمدوند: ایران تقریبا از دو دهه قبل وارد عرصه نانوفناوری شده است و می توان گفت که این کشور همگام با کشورهای پیشرفته در این زمینه رشد کرده است. از سال 2000 به بعد کشورهای پیشرفته صنعتی به طور جدی وارد این عرصه شدند و برنامههای ملی خود را در این زمینه تدوین کردند. بدیهی است که پیش از این، تحقیقات و پژوهشهای زیادی در دانشگاهها صورت گرفته است اما به لطف توانمندی های روزافزون در زمینه تولید مواد، کنترل مواد در این مقیاس افزایش یافته است و به این ترتیب فرصت های بیشتری طی دو دهه گذشته ایجاد شده اند.
در دو دهه گذشته، ورود کشورهای دیگر به این عرصه سیر شتابنده تری گرفته است و ایران به لطف خدا یکی از همین کشورهاست که از سال 2000 به طور جدی وارد این عرصه شده است. در آن زمان ما جایگاه خاصی در جهان نداشتیم و از توانمندی های عملی چشمگیری در دانشگاه هایمان برخوردار نبودیم. در آن زمان کمتر از 10 نفر در دانشگاه های ما در این زمینه وارد شده بودند و شناخت عمیق و دقیقی از مفهوم نانو داشتند. از همان سالها تلاش و برنامه ریزی در سطح ملی در این عرصه آغاز شد و ما امروز پس از گذشت بیست سال، در حال آغاز برنامه سوم توسعه نانوفناوری در ایران هستیم. اجرای این برنامه ملی به طور سازمان یافته شامل ایجاد فضای دانشگاهی و ورود کارشناسان، پژوهشگران، نوآوران، شرکت ها، صنایع و در نهایت صادرات، ایران را به یکی از 10 کشور برتر در زمینه نانوفناوری تبدیل کرده است و می توان گفت که ایران در حال حاضر یکی از کشورها تأثیرگذار در زمینه توسعه این فناوری است.
العالم: شما امروز به پیشرفت قابل توجهی رسیده اید و در رتبه چهارم یا پنجم این دانش هستید؟
احمدوند: رتبهای که الان شما به آن اشاره کردید به تعداد مقالات نانو مربوط می شود و البته این خود یکی از شاخصهایی است که در دو دهه اخیر، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.. ما عملا از این مرحله فراتر رفتهایم و اکنون بیشترین تمرکز ما بر روی راه اندازی بیشترین تعداد شرکت ها و تولیدات در این زمینه است. با این حال ایران از نظر تولید مقالات نانو در حال حاضر رتبه ششم را در سطح جهان دارد و از نظر انتشار مقاله در آی اس آی رتبه چهارم را دارد.
العالم: اکنون حجم تولیدات نانوفناوری ایران در چه سطحی است و به کدام کشورها صادر می شود؟
احمدوند: ما در دهه سوم توسعه نانوفناوری به طور عمده بر تولید و اقتصاد نانومحور تمرکز کرده ایم. همان طور که گفتم توسعه علمی بسیار خوبی در کشور صورت گرفته است و ما در حال حاضر بیش از 45000 پژوهشگر و عضو هیئت علمی تربیت کرده ایم که در دانشگاه های مختلف مشغول به کار هستند. از نتایج فعالیت این نیروها هم می توان به تأسیس حدود 400 شرکت در ایران مخصوص تولیدات نانو اشاره کرد.
تعداد محصولاتی که به تأیید مراجع ذی ربط رسیده اند و وارد بازار شده اند، تقریباً ۱۸۰۰ عدد است. همچنین تعداد زیادی محصول در مراحل ارتقا یا ارزیابی هستند. این شرکتها تولیدات خود را در زمینههای مختلف به بازار عرضه کردهاند، چراکه فناوری نانو یک حوزه با چندین تخصص است که از آب، تصفیه و داروسازی گرفته تا نفت، گاز، پتروشیمی، پلاستیک، ساخت و ساز و سایر حوزهها گسترش مییابد. این ۴۰۰ شرکت در تمام این زمینهها فعالیت و محصولات خود را به بازار عرضه می کنند. حجم فروش محصولات هستهای توسط شرکتهای ایرانی هر سال نسبت به سال قبل تقریباً دو برابر شده است. در طول دو سال گذشته، حجم فروش به حدود ۱.۶ میلیارد دلار رسیده است که تقریباً ۹٪ از این رقم صادرات به کشورهای دیگر است. این حجم از صادرات ثابت می کند که این محصولات از نظر کیفیت و قیمت دارای قدرت رقابتی هستند.