العالم - آسیا
«آتشبسی که ماه گذشته پس از درگیریهای شدید میان رژیم طالبان افغانستان و پاکستان برقرار شد، اکنون پس از موجی از حملات انتحاری در پاکستان و ادعای مناقشهبرانگیز کابل مبنی بر حملات تلافیجویانهٔ پهپادی پاکستان در روز سهشنبه، بر لبهٔ تیغ قرار گرفته است.»
روزنامه و وبسایت خبری South China Morning Post در گزارشی در این خصوص نوشت: با توجه به اینکه هر دو کشور وعدهٔ انتقام دادهاند، تحلیلگران میگویند کشورهای منطقه که نقش میانجی دارند، قطر و ترکیه، و همچنین ایران و روسیه، تنها فرصت اندکی برای جلوگیری از دور جدید خصومتها در اختیار دارند.
در غیر این صورت، تنش میان این دو همسایه جنوب آسیا میتواند به یک جنگ نیابتی طولانیمدت تبدیل شود و فضا را برای گروههای تروریستی فراملی فعال در منطقه، بهویژه شاخه خراسان داعش فراهم کند تا دوباره سازماندهی شده و حملات برونمرزی را طراحی کنند.
به گفته عمر صمد، سفیر پیشین افغانستان در کانادا و فرانسه، «بازی خطرناک موش و گربه» میان اسلامآباد و کابل وارد «مرحلهٔ پیشرفته تلافی» شده است. او میگوید که تنشها میتواند پیش از آنکه میانجیها فرصت واکنش یا مداخله پیدا کنند، بهسادگی تشدید شود.
از سوی دیگر، اسلامآباد و کابل ممکن است از «افزایش تنشها برای تشویق و تسهیل میانجیگری» استفاده کنند. عمر صمد که اکنون پژوهشگر ارشد در اندیشکده شورای آتلانتیک در واشنگتن است، این موضوع را نیز مطرح کرد.
کابل هنوز تهدید خود به «اقدام ضروری در زمان مناسب» را درباره حملاتی که ادعا میکند اسلامآباد در سه ولایت شرقی افغانستان، خوست، کنر و پکتیکا، انجام داده، عملی نکرده است. بنا بر ارزیابیهای سازمان ملل، هزاران جنگجوی تحریک طالبان پاکستان (TTP) در این مناطق حضور دارند.
ذبیحالله مجاهد، سخنگوی دولت طالبان، روز سهشنبه در شبکههای اجتماعی گفت: «این اقدامات خصمانه نیروهای پاکستانی هیچ نتیجهای ندارد. آنها فقط نشان میدهند عملیاتی که بر اساس اطلاعات نادرست انجام میشود، تنشها را افزایش داده و شکستهای مداوم رژیم نظامی پاکستان را آشکار میکند.»
پس از هر سه حمله انتحاری این ماه در پاکستان، نخستوزیر شهباز شریف وعده داد عوامل مستقر در افغانستان را تعقیب خواهد کرد. هر یک از این حملات میتوانست تلفات گستردهای بهبار آورد اگر نیروهای امنیتی مهاجمان را متوقف نکرده بودند.
با این حال، اسلامآباد بهشدت ادعاهای کابل مبنی بر انجام حملات هوایی در خاک افغانستان در روز سهشنبه را رد کرده است. احمد شریف چودری، سخنگوی ارشد ارتش پاکستان، در اسلامآباد گفت: «هر زمان پاکستان به جایی حمله کند، آن را اعلام میکند.»
مایکل کوگلمن، پژوهشگر ارشد جنوب آسیا در بنیاد آسیای اقیانوسیه کانادا، گفت: «به نظر میرسد آتشبس اکنون عملاً نقض شده است.» او افزود ممکن است انکار پاکستان «تلاشی برای حفظ اعتبار آتشبس» باشد، اما خود حمله و احتمال واکنشهای بعدی ادامه این توافق را دشوارتر میکند.
کمک منطقهای
پاکستان در حال حاضر ترجیح میدهد با همسایگان منطقهای که برای جلوگیری از فروپاشی آتشبس شکنندهٔ مهرماه میان افغانستان و پاکستان تلاش میکنند، تعامل داشته باشد؛ آتشبسی که با میانجیگری قطر و ترکیه برقرار شد.
خواجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان، روز سهشنبه در یک برنامه تلویزیونی گفت که انتظار دارد کشورهای منطقه برای جلوگیری از جنگ مداخله کنند. او گفت: «زمان زیادی نمیبرد. در غیر این صورت، رژیم طالبان منزوی خواهند شد و این انزوای کامل در نهایت به فروپاشی میانجامد.»
گزارش شده ترکیه و قطر در حال آمادهسازی برای میزبانی دور سوم مذاکرات در استانبول هستند تا سازوکار نظارت بر آتشبس را پس از دو تلاش ناموفق برای رسیدن به توافق در اوایل ماه جاری ایجاد کنند.
یک ابتکار جداگانه که هفته گذشته توسط ایران و روسیه آغاز شد، با ورود بهموقع دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، علی لاریجانی، به اسلامآباد در روز دوشنبه تقویت شد؛ همزمان با اوجگیری خشونت و تنشهای لفظی میان دو طرف.
با توجه به اینکه هیچیک از دو طرف حاضر به عقبنشینی نیستند، تحلیلگران نگران هستند پاکستان در واکنش به امتناع کابل از متوقف کردن حملات TTP، بهطور پنهانی از گروههای ضدطالبان افغانستان حمایت کند.
عمر صمد گفت: «برای فرماندهان ارتش پاکستان ممکن است وسوسهانگیز باشد که از عناصر ضدطالبان سرکش که بهدنبال حامی هستند، بهعنوان عامل مزاحمت یا نیابتی استفاده کنند.»
اما کوگلمن هشدار داد اگر پاکستان «رسما علیه طالبان وارد عمل شود» و شروع به ایجاد و حمایت از گروههای مسلح ضدطالبان کند، این وضعیت میتواند به «ریسک درگیریهای داخلی و شرایط مطلوب برای رشد گروههای تروریستی» منجر شود.
بیثباتی، برای تروریست ها فرصت ایجاد میکند
به گفتهٔ لوکاس وبر، کارشناس تروریسم، داعش خراسان اکنون از بیثباتی ناشی از این تنشها بهره میبرد.
درگیریهای مرزی، اتهامزنی متقابل درباره پناهگاههای امن، و مختل شدن همکاریهای امنیتی، کنترل دولتها بر مناطق مرزی را تضعیف کرده و به داعش خراسان فضای بیشتری داده تا نیروهایش را جابهجا کند، پناه بگیرد و دوباره سازماندهی شود
او افزود بیثباتی جدید و تغییر اولویتهای امنیتی میتواند به این گروه فرصت دهد تا بخشهایی از زیرساخت تبلیغاتی خود را پس از موج بازداشتها در پی حملات داعش خراسان در ایران، روسیه و ترکیه در اوایل سال گذشته و نیز طرحهای خنثیشده در اروپا بازسازی کند.
وبر گفت با تمرکز بیشتر کابل بر مدیریت بحران با اسلامآباد، داعش خراسان ممکن است «فضایی برای ازسرگیری برنامهریزی و اجرای عملیات خارجی» بیابد، از جمله حمله علیه اهداف بینالمللی و اتباع خارجی در افغانستان و پاکستان.
با وجود پیامدهای احتمالی، عمر صمد میگوید هیچیک از طرفین «احساس ضعف یا قدرت کافی نمیکنند که عقبنشینی کرده و دیپلماسی را تنها گزینه باقیمانده اعلام کنند.
او افزود ممکن است «اهداف راهبردی پنهانی وجود داشته باشد» که هنوز آشکار نشده، از جمله تلاش برای تغییر رژیم در افغانستان، رقابت قدرتهای بزرگ، یا تحریک نقاط ضعف پاکستان.
جاشوا تی. وایت، مشاور سابق کاخ سفید در امور جنوب آسیا، گفت رهبران پاکستان بیشازپیش با «فشار شدید افکار عمومی ناشی از حملات TTP به غیرنظامیان پاکستانی» مواجه خواهند بود. در مقابل، رهبری طالبان افغانستان «بهدلایل انتخابی و شرایط ساختاری» کمتر در برابر فشار افکار عمومی آسیبپذیر است.
او گفت: «چالش این درگیری این است که دولت طالبان در افغانستان به تهدیدها و مشوقهایی که برای سایر دولتها الزامآور است، واکنش مشابهی نشان نمیدهد.
به گفتهٔ کوگلمن، امیدواری این است که افغانستان و پاکستان بر سر حفظ آتشبس توافق کنند. او گفت: «این کار ریشه بحران را حل نمیکند، اما دستکم سطح خشونت را کاهش داده و خطر بیثباتی گستردهتر را محدود میکند.»