العالم - ایران
روابط ایران و جمهوری آذربایجان طی سه دهه گذشته همواره یکی از محورهای مهم سیاست همسایگی تهران بوده است؛ روابطی که ریشههای تاریخی، فرهنگی و مذهبی مشترک آن، ظرفیتهای کمنظیری برای همکاری ایجاد کرده و از زمان استقلال باکو در سال ۱۹۹۱، بنیان یک رابطه چندلایه را میان دو کشور شکل داده است.
با وجود اختلافات سیاسی دورهای، تهران و باکو در حوزههای انرژی، ترانزیت، تجارت، حملونقل و همکاریهای مرزی بارها چشماندازهایی از تعامل سازنده را تجربه کردهاند و اتصال شبکههای انرژی و مشارکت در کریدورهای منطقهای، فرصتهای جدیدی برای همکاریهای راهبردی فراهم کرده است. با این حال، روابط دو کشور از فراز و نشیبهای قابل توجه دور نبوده است. مواضع متفاوت درباره تحولات قفقاز جنوبی، حضور بازیگران فرامنطقهای، پیامدهای جنگ دوم قرهباغ، مسئله کریدور موسوم به زنگهزور و برخی تنشها و سوءتفاهمات سیاسی و امنیتی، در مقاطعی سطح اعتماد دوجانبه را تحت تاثیر قرار داده و روابط را به سمت احتیاط و سردی سوق داده است.
در عین حال، پیامهای اخیر، گفتوگوهای دیپلماتیک و تاکید بر ضرورت حلوفصل مسائل از مسیر مذاکره، نشانههایی از بازگشت تدریجی روابط به مسیر واقعبینانهتر همکاری را برجسته کرده است. تهران و باکو اکنون در نقطهای قرار دارند که میتوانند با مدیریت اختلافات، بهرهگیری از ظرفیتهای همسایگی و پرهیز از نقشآفرینی مخرب بازیگران ثالث، نقشه راهی پایدار برای آینده ترسیم کنند؛ نقشه راهی که علاوه بر حفظ منافع ملی دو طرف، میتواند به ثبات و امنیت منطقهای نیز کمک کند.
مجتبی دمیرچیلو، سفیر جمهوری اسلامی ایران در آذربایجان در آستانه سفر سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان به این کشور در خصوص آخرین تحولات پیرامون روابط دوجانبه تهران-باکو و نیز اهداف این سفر و اهمیت آن در تقویت مسیر روابط دو کشور موضوعاتی را مطرح نمود که در زیر به آن اشاره می شود.
جناب سفیر، با توجه به سفر پیشِروی وزیر امور خارجه کشورمان به باکو، در خصوص اهداف این سفر و اهمیت آن در تقویت مسیر روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان بفرمایبد؟
این سفر که به دعوت وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان صورت می گیرد در چارچوب رایزنی های منظمی است که بین وزارت امور خارجه های دو کشور در سطوح مختلف در جریان است.
طبعا تداوم دیدارها بین وزرای امور خارجه دو کشور فرصت مغتنمی است برای بررسی روند روابط، ارزیابی از میزان اجرای توافقهای صورت گرفته، شناسایی و هماهنگی برای رفع موانع توسعه روابط و در عین حال پیگیری موضوعات جدیدی که از منظر هر در کشور حائز اهمیت است و منافع آنها را متاثر می کند. روابط ایران و جمهوری آذربایجان صرفا به مسایل و مباحث دوجانبه محدود نیست و دو کشور در بسیاری از موضوعات منطقه ای و بین المللی هم زمینه همفکری و همکاری دارند که طبعا در این سفر به آنها نیز پرداخته خواهد شد.
دو کشور در چند سال اخیر تلاش کردهاند تا با عبور از سوءتفاهم ها روابط تهران و باکو را وارد مرحلهای جدید کنند. به نظر شما مهمترین محورهای گفتوگوی سیاسی دو کشور در جریان این سفر چه خواهد بود و چه زمینههایی برای ارتقای سطح همکاری و اعتماد متقابل وجود دارد؟
منافع متقابل ایران و جمهوری آذربایجان در داشتن روابطی با ثبات، بدون تنش و با قابلیت پیش بینی است. هر عاملی که در این روند اختلال ایجاد کند، نامطلوب و غیر عادی تلقی شده و ضرورت دارد برای آن راهکاری اندیشیده شود. در عین حال باید توجه داشت در روابط کشورهای دوست و همسایه بعضا مسایل و مشکلاتی بروز می کند. این مسایل به دلیل کثرت رفت و آمدها، در هم آمیختگی منافع اتباع دو کشور و بعضا تاثیر عوامل ثالث بروز می کنند. مهم عزم و اراده مسئولین عالی دو کشور برای عبور از این موانع و فراهم کردن زمینه های تداوم روابط عادی و گسترش مناسبات دوستانه و مبتنی بر منافع متقابل است. طبعا در این سفر هم این مهم مد نظر خواهد بود و تلاش خواهد شد با بررسی آخرین وضعیت همکاری های دو کشور در حوزه های مختلف، به پیشبرد آنها کمک شود.
در حوزه اقتصادی، پروژههای مشترک ایران و جمهوری آذربایجان در بخشهای انرژی، ترانزیت و تجارت در چه سطحی قرار داد. جنابعالی روند فعلی همکاریها را چگونه ارزیابی میکنید و چه برنامههایی برای افزایش حجم مبادلات و توسعه طرحهای مشترک دنبال میشود؟
حوزه های تجارت، حمل و نقل و انرژی از حوزه های فعال در روابط اقتصادی دو کشور محسوب می شود. آمار رسمی مبادلات تجاری دو کشور در سال گذشته حدود ۷۰۰ میلیون دلار بوده که علیرغم محدودیت های اعمالی جمهوری آذربایجان برای تردد زمینی که از زمان شیوه کرونا آغاز شده و تا کنون ادامه دارد، تعداد قابل توجهی از اتباع جمهوری آذربایجان برای دسترسی به جمهوری خودمختار نخجوان به کشورمان سفر می کنند همچنین با توجه به افزایش تعداد پروازها و مسافرین هوایی، باید تجارت چمدانی را نیز در محاسبه مبادلات تجاری بنحوی مد نظر قرار داد.
در زمینه حمل و نقل نیز تعاملات خوبی بین دو کشور وجود دارد. در حال حاضر چهار گذرگاه مرزی آستارا، بیله سوار، جلفا و پلدشت بین دو کشور وجود دارد و از آن برای تردد کامیون به منظور صادرات کالا به کشور مقابل یا به کشور ثالث مورد بهره برداری قرار می گیرد. امیدواریم در ماه های آینده با بهره برداری از گذرگاه جدید کلاله- آغبند، ظرفیت های جدیدی برای همکاری های اقتصادی دو کشور بویژه در زمینه حمل و نقل ایجاد شود. همچنین برای اتصال ریلی بین دو کشور نیز توافقاتی صورت گرفته و در منطقه مرزی آستارا از ظرفیت ریلی نیز بهره برداری می شود که امیدواریم با تکمیل پایانه ریلی آستارا، ظرفیت حمل ریلی کالا افزایش یابد. علاوه برهمکاری های حمل و نقلی دوجانبه؛ همکاری های چند جانبه از جمله با روسیه نیز در حوزه حمل و نقل در دستور کار قرار دارد.
در حوزه انرژِی نیز همکاری خوبی از گذشته در جریان بوده و ساخت و بهره برداری از نیروگاه های آبی متعددی در دستور کار دو کشور بوده که برخی از آنها فعال شده و کارهای تکمیلی برخی نیز در جریان است. برای مبادله برق و اتصال شبکه های برق بصورت سه جانبه با مشارکت روسیه نیز در دستور کار قرار دارد. در حوزه گاز نیز در قالب سواپ به نخجوان توافقاتی وجود دارد و همکاری صورت می گیرد.
با توجه به تحولات اخیر در قفقاز جنوبی، نقش ایران در حمایت از ثبات و امنیت منطقه همواره مورد تاکید بوده است. همکاریهای تهران و باکو در این زمینه را چگونه ارزیابی میکنید و چه ابتکاراتی میتواند به ثبات پایدار در منطقه کمک کند؟
حل مناقشات و استقرار صلح و ثبات در راستای منافع همه کشورهای منطقه است. موضع اصولی جمهوری اسلامی ایران همواره تاکید بر حل و فصل مسالمت آمیز مناقشات از جمله قره باغ مبتنی بر اصول شناخته شده حقوق بین الملل بوده و در این راستا بر لزوم آزادی اراضی اشغالی تاکید و ابتکاراتی داشته است. لازم به ذکر است اولین سندی که در آن احترام به تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان از سوی ارمنستان مورد تاکید و تصریح قرار گرفته، بیانیه تهران در اردیبهشتماه ۱۳۷۱ است.
قطعا حل مناقشه ها، زمینه همکاری های بیشتری بین ایران و جمهوری آذربایجان فراهم می کند از جمله برای اجرای طرح های مشترک مرزی متوقف شده در طول سال های گذشته. استقرار صلح و ثبات، امنیت لازم برای طرح های اقتصادی در منطقه را فراهم می کند و همه کشورهای منطقه از آن بهره مند شده و به توسعه اقتصادی منطقه کمک خواهد کرد. طبعا همه کشورهای منطقه از آن منتفع خواهند شد.
نیل به ثبات پایدار در منطقه، نیازمند جامع نگری و درنظر گرفتن منافع همه کشورهای منطقه است. از این منظر اجرای طرح های منطقه ای با بهره گیری از ظرفیت کشورهای منطقه، تامین منافع متقابل و جلوگیری از دستکاری ژئوپلتیک منطقهحائر اهمیت است.
در چهارچوب توافق میان آذربایجان و ارمنستان در خصوص کریدور ارتباطی در جنوب ارمنستان و استان سیونیک آخرین تحولات در این حوزه را بفرمایید و آیا در این سفر در خصوص این موضوع و نکات مدنظر تهران نیز گفتوگویی خواهد شد؟
در ماه های اخیر مباحث زیادی در خصوص طرح های ترانزیت، مسیرهای مواصلاتی و شبکه های حمل و نقلی مطرح می شود. بدیهی است چنانچه این طرح ها با رعایت تمامیت ارضی، احترام به حاکمیت ملی و حقوق و منافع متقابل انجام شود منجر به بهره گیری متقابل همه طرف ها خواهد شد.
انتظار می رود راجع به طرح های ترانزیتی منطقه ای نیز در این سفر و دیدارها گفتگو صورت گیرد. از جمله نقشی که ایران در ۳۴ سال گذشته برای دسترسی نخجوان به دیگر مناطق جمهوری آذربایجان با استفاده از قلمرو ایران و تسهیلاتی که ارائه شده و برای افزایش آن سرمایه گذاری و اقدامات بزرگی در جریان است. در این راستا قابل ذکر است که ساخت پل جدید بر روی رودخانه ارس در منطقه کلاله در مراحل پایانی است و هماهنگی برای بهره برداری از آن نیز در دستور کار مذاکرات خواهد بود.
ایرنا