العالم ـ ایران ـ علمی
دکتر اکبر نصراللهی، استاد مدیریت بحران، در نشست کرسی‌های آزاد اندیشی رسانه‌ای که با موضوع بحران سیل در دانشکده ارتباطات دانشگاه آزاد تهران مرکز با حضور دکتر سحر تاجبخش رئیس سازمان هواشناسی کشور، دکتر مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، به دنبال تاخیر این مسوولان در نشست مزبور به کنایه گفت: ورود با تاخیر مسوولان در بحران ها نیز از اشکالاتی است که آسیب زاست و احتمالا دوستان در سازمان هواشناسی و محیط زیست باید این نکته را در نظر داشته باشند که ورود دیرهنگام در مواقع بحران کارایی را مختل می کند.
مدرس ارتباطات و نویسنده کتاب «مدیریت پوشش اخبار در رسانه های حرفه ای»، تصریح کرد، کشور ما جزء کشورهایی است که در معرض مخاطرات و بحران های زیادی از جمله سیل است و براساس آمارهای موجود از ۴۰ بحران شناخته شده در دنیا، احتمال وقوع بیش از ۳۰ بحران در ایران وجود دارد بنابر این اگر مسئولان، رسانه ها و مردم آمادگی لازم را داشته باشند این مخاطرات تبدیل به بحران نمی‌شود.
وی با بیان این که باید تمام سازمان ها و نهادهای مربتط با بحران ها چابک شوند، گفت: سیل، توفان و زلزله طبیعی است اما غیر طبیعی این است که ما برای آنها برنامه نداریم. اکنون هر دستگاهی درصدد است که فعالیت های خود را تبلیغ و اطلاع رسانی کند که بعضا با تناقض هم مواجه می شوند این درحالی است که در شرایط بحران نیاز مردم به رسانه ها افزایش می یابد و چون رسانه ها و ارگان های رسمی کارخودشان را درست انجام نمی دهند، مردم به رسانه های غیر رسمی مراجعه می کنند که اطلاعات آنها هم بعضا درست نیست.
رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد، در شرایط بحران که جان و مال مردم در معرض خطر است، مراجعه آنها به رسانه ها به بالاترین حد می رسد که این مساله وظیقه سازمان مدیریت بحران را دو چندان می کند، اما این سازمان خودش در بحران قرار دارد.
نویسنده کتاب «مدیریت پوشش اخبار در رسانه های حرفه ای» گفت: از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۹۴ سیل در تهران جان ۲۷۷۹ نفر را گرفته و ۶۹۳ مصدوم در پی داشته است. همچنین در سال های اخیر در ایلام ۸ نفر کشته داشته است . همزمان با عید فطر سال ۹۴ در سیلابهای استانهای مازندران، گلستان،خرسان شمالی و البرز و سایر استانها مجموعا ۱۹ کشته داشته‌ایم. بنابراین در مقوله سیل مشاهده می‌کنیم که چقدر جان و مال مردم از دست رفته است به خاطر اینکه احتمالا برخی دستگاه ها کارشان را درست انجام نداده اند.ولی اگر مثلا سازمان هواشناسی به موقع پیش بینی می کرد و خوب اطلاع رسانی می کرد و مردم ،مسئولان و رسانه ها به موقع حساس می شدند، احتمالا شاهد کشته شدن هموطنانمان نمی شدیم.
نبود سخنگوی بحران و چالش امنیتی برای کشور
وی افزود: در کشوری که تا این حد مخاطره و بلایا وجود دارد باید سخنگو و ستاد و فرمانده بحران وجود داشته باشد و اطلاعات را به موقع بدهد تا مردم اطلاعات و اخبار را از مراجع رسمی بگیرند اما در کشور ما سخنگوی بحران نداریم واین امر باعث چالش امنیتی برای کشور می شود.
رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی گفت: در خصوص بحران های اخیر سایت سازمان مدیریت بحران و ادبیات آنها را بررسی کرده ام .اوج بحران سیل در روزهای ۲۹ و اوایل سال بود وقتی سایت مدیریت بحران را بررسی می کنید به عنوان منبعی که مردم در هنگام بحران طبیعتا به آنجا بیشترین مراجعه را دارند، جالب است که ۲۸ استان کشور که اداره مدیریت بحران دارند، فاقد سایت به روز مدیریت بحران هستند و جالب تر اینکه از این ۳۱ اداره کل مدیریت بحران در استان های مختلف ۱۳ استان اصلا سایت ندارند و ۱۲ استان دارای صفحه و لینک هستند که از میان این اداره کل ها فقط سه استان فارس، مازندران و یزد سایت خود را به روز رسانی کردند .
وی با اشاره به عملکرد سازمان هواشناسی نیز اظهار داشت: در این خصوص یک سوال بسیار مهم و اساسی مطرح است و آن این که آیا گزارش های این سازمان در قالب اخطاریه، اطلاعیه، پیامک و… مردم را حساس می کند؟ آیا مردم را به این جمع بندی می رساند تا خود را متناسب با مشکل و بحرانی که با آن مواجه اند، آماده کنند؟ آیا ادبیات اطلاعیه ها و اخطاریه های شما که همانند سال های قبل است دوستان رسانه ای را به این جمع بندی می رساند که باید کار خاصی انجام دهند تا احساس خطر را به مردم منتقل کنند؟ بعید می دانم چنین چیزی اتفاق افتاده باشد. قبول دارم به لحاظ شکلی و فرمی پیش بینی های شما درست است ولی مردم ، مسئولان و رسانه ها را حساس نمی کند.
دکتر نصراللهی خطاب به رییس سازمان هواشناسی کشور گفت: پیش بینی درست شما با ادبیات مناسب و هشدار دهنده منتقل نمی شود تا رسانه ها، مسئولان و مردم را حساس کند. مردم به ادبیات شما در باره پیش بینی هواشناسی عادت کرده اند و نیاز است با ادبیات و لحن دیگری با مردم صحبت کنید تا متوجه خطر شوند. بنابراین لازم است تا همکاران شما دوستان خبری، رسانه ای و ارتباطاتی را آموزش دهند تا با ادبیات شما آشنا شوند. نکته دوم دوستان هواشناسی در صداوسیما و جاهای دیگر که از کارمندان شما هستند آموزش خبر، رسانه و گویندگی ببینند تا بتوانند با ادبیات و لحن متفاوت این حساسیت و هشدار را به مردم منتقل کنند.
وی با اشاره به پژوهشی در خصوص بررسی بخش های مختلف تلویزیونی مربوط به کارشناسان هواشناسی در سال های ۹۳، ۹۴ و ۹۵ اظهار داشت: براساس این پژوهش تقریباً نیمی از گزارش های هواشناسی در بخش های مختلف خبری حساس کننده و هشدار آمیز نبوده است.
در ادامه این نشست دکتر مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست درباره نقش عوامل انسانی که منجر به سیل اخیر شده است، گفت: ایران جزء ۱۰ کشور بالا از نظر آمار بلایای طبیعی است که در ۳۰ سال اخیر همیشه با این بلایا مواجه بوده است.
تجریشی خاطرنشان کرد، ضعف بسیار بزرگ سازمان محیط زیست و بسیاری از سازمان های فنی در کشور این است که نتوانسته اند با زبان مردم اطلاعات را منتقل کنند. این که گفته می شود هرچقدر بحران ها را خوب پیش بینی کنیم ولی اگر نتوانیم با زبانی مناسب آن ها را به مردم منتقل کنیم به هدف اصلی نرسیده ایم، امری پذیرفته شده است. اگر بخواهیم اعتماد سازی کنیم و مردم به پیش بینی ها اعتماد کنند نیاز است تا نظام جدیدی را ایجاد کنیم.
نقش باروری ابرها در سیلاب اخیر
همچنین دکتر سحر تاجبخش رییس سازمان هواشناسی کشور در این نشست، درباره شایعه نقش بارورسازی ابرها در سیلاب اخیر گفت: سیلابهای اخیر به هیچ وجه ربطی به بارورسازی ابرها نداشته است ضمن این که بارورسازی‌ها ابرها اقدامی درست و مورد تایید است که برای اهداف مختلف صورت می گیرد و این که مهم است با چه هدفی انجام شود.
وی در عین حال خاطرنشان کرد، اگر پیش بینی های هواشناسی نبود در سیل اخیر بالای هزار کشته در نواحی غرب کشور اتفاق می افتاد.
رئیس سازمان هواشناسی تشریح کرد که در بحث هواشناسی، پدیده‌ها و مخاطرات با مقیاس‌های متفاوت وجود دارند به عنوان نمونه پدیده‌هایی در مقیاس‌های زمانی ثانیه، دقیقه، ماه و حتی چند سال و در مقیاس مکانی متر یا چندهزار متر اتفاق می‌افتند. بنابراین دوره پدیده‌های هواشناسی چه از نظر زمان و چه مکان متفاوت است. اما نکته مهم رصد و دیده بانی درست این پدیده‌ها است؛ در این راستا نیاز است شبکه‌ای وجود داشته باشد که بتوان با کوچکترین و دقیق‌ترین مقیاس پدیده‌ها را دیده بانی کرد که البته چنین شبکه‌ای در هیچ کجای دنیا وجود ندارد پس نمی‌توانیم پیش‌بینی دقیق و یقینی در خصوص پدیده های از این نوع داشته باشیم. بنابراین براساس احتمال پیش‌بینی می‌کنیم و این مسئله در تمام دنیا مرسوم است.
وی افزود: در کشور ما برای مخاطراتی که اتفاق می‌افتد از ۳ روز قبل از وقوع مخاطره پیش‌بینی می‌کنیم. در سیلاب اخیر از ۷۲ ساعت قبل از وقوع بحران پیش‌بینی کردیم در قدم بعدی ۴۸ ساعت قبل از وقوع بحران هشدار صادر کردیم و در سیل های اخیر این کار را انجام دادیم از ۷۲ ساعت قبل از اینکه سیلاب اتفاق بیافتد ما پیش بینی آن را داریم بیست و چهار ساعت که به رخ داد نزدیک می شویم اخطاریه صادر می کنیم که شرایط سنگین تر شده به خصوص که الان فصل بهار و هوا متغیر است مدل های پیش بینی عددی با احتمال بیشتری همراه است.
دکتر تاجبخش با بیان این که البته از دو هفته پیش هم ما می توانیم پیش بینی را مطرح کنیم ولی صحت پیش بینی ها پایین است، درخصوص اطلاعیه ها و اخطارهای سازمان هواشناسی در روزهای پایانی اسفند ماه خاطرنشان کرد، اولین سیلاب روز ۲۶ تا ۲۹ اسفند ماه سال گذشته اتفاق افتاد که بیشتر بر روی استان گلستان بود و ما اطلاعیه را در روز ۲۴ اسفند ماه و اخطاریه را در روز ۲۵ اسفند ماه صادر کردیم و در متن آن اعلام کردیم که احتمال سیلابی شدن مسیرها، طغیان رودخانه ها، رانش زمین، وزش باد شدید، سیل در استان گلستان با حاکمیت شرقی و در شرق استان مازندران وجود دارد.
وی با اشاره به سامانه بارشی دوم و سوم و اخطارهای سازمان هواشناسی گفت: برای سامانه دوم که در روز ۳ تا ۶ فروردین ماه بود از روز ۲۹ اسفند اطلاعیه و در روز یک فروردین اخطاریه صادر کردیم و در متن آن در باره سیلابی شدن کرخه ، کارون و دز هشدار دادیم. سیلاب سوم هم که در ۱۲ و ۱۳ فروردین ماه بود و ما از ۸ فروردین اطلاعیه و در روز ۱۰ فروردین اخطاریه ان را صادر کردیم.
رئیس سازمان هواشناسی با بیان این که هرچه به زمان سیلاب ها نزدیک تر می شدیم اخطاریه ها بیشتر می شد، خاطرنشان کرد، اخطاریه ها به تمام سازمان های مرتبط و درگیر فرستاده شد. از دفتر مقام معظم رهبری گرفته تا ریاست جمهوری، سازمان های مدیریت بحران، فرودگاه ها بنابر این اطلاعیه ها و اخطاریه ها طبق نرم جهانی انجام شده است.
این سخنان رییس سازمان هواشناسی درحالی مطرح می شود که در عمل، اطلاعیه ها و اخطارهای صادره شده از سوی این سازمان نتوانسته است با ادبیات مناسب و هشدار دهنده منتقل شود و رسانه ها، مسئولان و مردم را حساس کند.