آیا ایران دُرّ غلطان می‌دهد تا آبنبات بگیرد؟

العالم ـ گزارش

در زمان دبیری علی لاریجانی بر شورای عالی امنیت ملی و مذاکراتش با طرف های خارجی در خصوص مساله هسته ای در شرایطی که وی معتقد بود ما دُرّ غلطان نمی‌دهیم تا آبنبات بگیریم، سازمان ملل متحد تحت فشارهای غرب قطعنامه های 1696، 1737 و 1747، را علیه ایران تصویب و اجرایی کرد.

در آبان سال 1382، وزیران خارجه سه کشور اروپایی انگلستان، آلمان و فرانسه به تهران آمدند و مذاکرات آنها با طرف ایرانی به «بیانیه سعدآباد» انجامید. بر اساس مفاد این بیانیه، جمهوری اسلامی ایران پذیرفت تا 29 آبان، پروتکل 2+93 را امضا کند.
براساس توافق نامه سعدآباد، طرف اروپایی اولاً حاضر به پذیرش این اصل شد که حداکثر بر مبنای «تعلیق» کوتاه مدت و نه «توقف» دایمی فعالیت‌های صلح آمیز ایران مذاکره با تهران را پی گیرد. ثانیا «تعلیق» را به عنوان اقدامی «داوطلبانه» و نه الزام حقوقی قطع نامه بپذیرد و ابعاد آن را بر مبنای «تعریف آژانس» تفسیر کند.

اما کشمکش‌ها میان اروپا و ایران همچنان باقی بود و ادامه آن به بروکسل و امضای توافق جدید انجامید.

براساس این توافق نامه، ایران پذیرفت که ساخت قطعات و مونتاژ سانتریفیوژها را به حالت تعلیق درآورد. در مقابل، تروئیکای اروپا متعهد شد برای بازگشت روابط ایران و آژانس به شرایط عادی و بسته شدن پرونده، در اجلاس ژوئن تمام تلاش خود را به کار گیرد.

در دوره ای که فشارهای همه جانبه از سوی 1+5 علیه ایران اعمال می شد و شورای امنیت به محلی برای قانونی کردن این فشارها تبدیل شده بود، دولت پیشین قبل از روی کا آمدن دولت روحانی سعی داشت با بالا بردن توان هسته ای ایران، قدرت چانه زنی را در مذاکرات هسته ای بالا ببرد.

در این دوره نیز گروه۱+۵ در راستای ادامه فشار برای توقف فعالیت های هسته ای ایران، قطعنامه‌های ۱۷۴۷ (در ۴ فروردین ۱۳۸۶ - مارس ۲۰۰۷) ، ۱۸۰۳ (در ۳ اسفند ۱۳۸۶ - مارس ۲۰۰۸) ، ۱۸۳۵ (در ۶ مهر ۱۳۸۷ - سپتامبر ۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (در ۱۹ خرداد ۱۳۸۹ - ژوئن ۲۰۱۰) را نیز تصویب کرد؛ بر اساس این قطعنامه‌ها محدودیت‌های مالی بر شرکت‌ها و افراد وابسته به سپاه پاسداران و سازمان انرژی اتمی افزایش یافت.

در دوران ریاست سعید جلیلی بر شورای عالی امنیت ملی و مذاکره ایران و 1+5، با کمرنگ‌شدن امیدها برای رسیدن به یک‌سازش از راه مذاکره، تهدید آمریکا و اسراییل به حمله نظامی به تاسیسات هسته‌ای ایران و عملیات خرابکارانه دوباره شدت گرفت. در همین‌حال در بهمن 1388، ایران غنی‌سازی اورانیوم با خلوص 20درصد را آغاز کرد.

در بهمن سال 1390 آژانس منفی‌ترین گزارش خود را درخصوص جزییات ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران منتشر کرد. این گزارش راه را برای تحریم‌های سخت‌تر هموار کرد، کانادا و انگلستان مراودات خود را با بانک مرکزی ایران قطع کردند؛ حرکتی که با محدودیت‌های واشنگتن بر صادرات نفت ایران دنبال شد.

با وجود فشارها و تحریم های بی سابقه غرب علیه ایران، کشور توانست در سال های دولت نهم و دهم، پیشرفت های خیره کننده ای در تمامی ابعاد صنعت هسته ای به دست آورد و علاوه بر افزایش سانتریفیوژها در نظنز، سایت فردو به بهره برداری رسید و اراک نیز تکمیل شد. میزان اورانیوم غنی شده ایران به بیش از 11 تن رسید و قابلیت غنی سازی 20 درصد اورانیوم به نقطه اتکایی در چانه زنی های ایران در دور بعدی مذاکرات و تیم جدید هسته ای بدل شد.

اما شروع دوره ریاست جمهوری دکتر حسن روحانی مصادف با دهمین سال مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای غربی شد. روحانی برای دور جدید مذاکرات، محمد جواد ظریف را به عنوان وزیرخارجه منصوب کرد. دیپلمات کار کشته ایران تعامل با غرب را برای بازکردن گره هسته ای در پیش گرفت.

مذاکرات ژنو 4 در مهرماه 92 آغاز شد و پس از آن سرانجام در مذاکرات ژنو 6 که در تاریخ 29 آبان تا 3 آذر 1392 در هتل اینترکنتیننتال ژنو برگزار شد، در نهایت ایران با 5 کشور موسوم به گروه 5+1 به توافق نهایی رسید.

باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا این توافق تاریخی را آغازی مهم خواند. در نهایت پس از این توافق، سندی بین ایران و 5+1 که «توافقنامه ژنو» مشهور شد، بسته شد و در آن حقوق هسته ای ایران به رسمیت شناخته و غرب نیز متعهد به لغو تدریجی تحریمهای ایران و آزادی سازی 4 میلیارد دلار از پولهای بلوکه شده ایران در طی 6 ماه شد.

پس از چندین دور مذاکره در وین، لوزان و ژنو، آخرین دور از مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران و گروه ۵+۱ از ظهر روز شنبه ۲۷ژوئن ۲۰۱۵، در هتل کوبورگ در شهر وین اتریش با حضور جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و هیئت‌های کارشناسی دو طرف آغاز شد. ضرب الاجل تعیین‌شده برای این مذاکرات، روز سی‌ام ژوئن تعیین شده بود که سه‌بار به ترتیب تا سوم، دهم و سیزدهم ژوئیه تمدید گردید.

در نهایت پس از چندین دور تمدید مذاکرات در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ژوئیه۲۰۱۵)، توافق جامع هسته ای وین که در اصطلاح برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام نامیده می شد، در وین اتریش بین ایران و گروه۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، انگلیس، امریکا و آلمان) رسما منعقد شد.

بنابر گزارش های متعدد و اعلام رسمی آژانس بین المللی انرژی اتمی، ایران از آن زمان تا کنون به تعهدات برجامی خود عمل کرده است اما با روی کار آمدن دونالد ترامپ به عنوان رییس جمهور آمریکا، واشنگتن از برجام خارج شد و به رغم این مساله تهران اعلام کرد که در صورت اجرای تعهدات برجامی از سوی سایر امضاکنندگان به آن پایبند خواهد بود.

حالا با گسترش تحریم های آمریکا و فشار این کشور بر سایر امضا کنندگان برجام که قطعنامه سازمان ملل را به عنوان پشتوانه اجرایی نیز به همراه دارد، اتحادیه اروپا همچنان از اجرای تعهدات خود بازمانده و به آن عمل نکرده است، در چنین شرایطی ایران نیز به ناچار برای دفاع از منافع برجامی خود مطابق بندهای این معاهده بین المللی گام های کاهش تعهدات خود را آغاز و تا گام دوم را عملی کرده و در آستانه اجرای گام سوم کاهش تعهدات خویش است.

درگام دوم کاهش تعهدات برجامی، ایران از مرز ۴.۵ درصد در غنی‌سازی اورانیوم عبور کرد.

بنابر اعلام بهروز کمال‌وندی رییس سازمان انرژی اتمی در گام سوم، افزایش تعداد سانتریفیوژها، نصب دوباره سانتریفیوژهای IR-۲ و IR-۲m، افزایش تعداد سانتریفیوژهای فعال در آبشارهای غنی‌سازی‌ و غنی‌ سازی ۲۰درصدی از گزینه‌های مطرح ایران است.

حالا در آستانه گام سوم کاهش تعهدات هسته ای ایران که پس از اجرای گام دوم مهلت 60 روزه ای به اروپا داده تا تعهدات خود را عملی کند و از آنجا که اروپا به رغم اعلام راه اندازی اینستکس به تعهدات خود در زمینه فروش نفت، مراودات بانکی و تجاری با ایران عمل نکرده، آمریکا در تکاپوی ارایه آبنبات به ایران و گرفتن دُرّ غلطان است.

در همین خصوص مایک پمپئو ، وزیر امور خارجه آمریكا در مصاحبه با شکبه تلویزیونی NBC گفته که اگر ایران شرایطی را که واشنگتن تعیین می کند بپذیرند، ایالات متحده آمادگی دارد منابع مالی را برای توسعه کشور در اختیار ایران قرار دهد.

پمپئو گفته وقتی این كار انجام شود ، ما خوشحال می شویم كه در پای میز مذاكره با ایران بنشینیم و منابع و سرمایه لازم را برای آنها برای این که یك كشور موفق داشته باشیم در نطر بگیریم. این امر باعث می شود تا این کشور بر پیامدهای اقتصادی تحریم های آمریکا غلبه کند.

به نظر می رسد که علاوه بر اختلال در حافظه بلند مدت مقامات آمریکایی، آنها حافظه کوتاه مدت خود را نیز از دست داده اند، وعده هایی که وزیر خارجه آمریکا از آن یاد کرده درست همانند وعده هایی است که ترامپ به کره شمالی داد و با هیاهوی زیاد از مذاکره با پیونگ یانگ و حل مسایل با این کشور سخن گفت ولی درنهایت شاهدیم که طبق معمول با خلف وعده های صورت گرفته، از این مذاکرات آبی برای کره ای ها گرم نشد.