آمریکا چگونه می‌تواند 'واقعا' به برجام برگردد؟

العالم - ایران

با پیروزی جو بایدن نامزد حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، موضوع بازگشت احتمالی این کشور به برجام مجددا مورد توجه کارشناسان و رسانه ها قرار گرفت زیرا هم بازگشت به برجام، یکی از وعده های بایدن در دوران تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بود و هم بایدن معاون باراک اوباما رئیس جمهور سابق آمریکا بود که توافق برجام در دوره مسئولیت وی، صورت گرفته بود. حال این سوال مهم مطرح می شود که بازگشت آمریکا به برجام به چه معناست؟

* در دوره ترامپ چه اتفاقی برای تقویت نظام تحریم ها رخ داد؟

در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ، نه تنها کشور آمریکا از برجام خارج شد بلکه تحریم های این کشور علیه ایران به شدت افزایش یافت و نظام پیچیده تری پیدا کرد. به همین دلیل، پاسخ دادن به این سوال که معنای بازگشت آمریکا به برجام چیست، نسبتا مشکل شده است.

در واقع، بایدن برای بازگشت به برجام به معنای بازگشت به شرایطی که آمریکا در اردیبهشت 97 (می 2018) از برجام خارج شد، حداقل با یک چالش بسیار مهمی مواجه است و آن چالش، بحث اقدامات دولت ترامپ در افزایش و گسترده کردن تحریم‌ها علیه ایران بوده که بعد از خروج آمریکا از برجام انجام داده است.

بررسی های صورت گرفته نشان می‌دهد که دولت ترامپ بعد از خروج از برجام، 60 اقدام تحریمی انجام داده است که برخی از آنها، دستورات اجرایی هستند مثلا دستور اجرایی 13902 که کلیت اقتصاد ایران را تحریم کرده است. از این نوع دستورها، حداقل 5 مورد وجود دارد. همچنین 55 مورد هم شناسایی های جدیدی که انجام شده و افراد و نهادهای جدیدی به لیست تحریم‌های آمریکا اضافه شده اند یا به بهانه های جدیدی مجددا تحریم شدند. این مجموعه اقدامات دولت ترامپ در زمینه تشدید تحریم های ایران که از سوی اندیشکده های آمریکایی به عنوان راهبرد تحکیم دیوار تحریم (FSW) نام گرفت، بدین شکل بود که تحریم‌هایی که در فضای واقعی وجود داشت، با دلایل و بهانه های مختلف تحکیم گردید. مثلا با وجودی که بانک مرکزی ایران بخاطر برنامه هسته ای ایران تحریم بود، مجددا به بهانه حمایت از تروریسم و با استفاده از تگ SDGT، تحریم شد و عملا دیوار مستحکمی از تحریم ها شکل داد. به همین دلیل، دیگر صرف برداشتن تحریم بانک مرکزی در قانون دفاع ملی که ذیل برجام برداشته شده است، شرایط را برای فعالیت بانک مرکزی فراهم نمی کند و شرایط همانطور سخت باقی می ماند زیرا بانک مرکزی ایران ذیل دستور اجرایی 13224 به صورت مجدد تحریم شده است. همین وضعیت درباره بخش نفت کشورمان هم وجود دارد زیرا این بخش هم اوایل آبان ماه (یک هفته قبل از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، مجددا تحریم شد. در واقع، تمام تحریم‌‌هایی که در برجام اجرای آنها موقتا تعلیق شده بود، در دولت ترامپ با عنوانی دیگر مجددا تحریم شده‌اند.

*بازگشت آمریکا به برجام بدون لغو اقدامات تحریمی ترامپ امکانپذیر نیست

کارشناسان اعتقاد دارند اگر بایدن بخواهد به برجام بازگردد بدون اینکه تمامی اقدامات تحریمی ترامپ بعد از خروج از برجام ملغی کند، عملا این موضوع صرفا یک مسئله کاغذی و روانی است و اثر عملی چندانی ندارد. در واقع، در این شرایط با وجود بازگشت آمریکا به برجام حتی نفت هم نمی‌توانیم بفروشیم.

حسین حاجیلو کارشناس مسائل تحریم و دیپلماسی اقتصادی درباره بازگشت احتمالی آمریکا به برجام در دوره بایدن گفت: «آنچه ما از بازگشت بایدن به برجام تصور می‌کنیم با آنچه آمریکایی ها معتقدند متفاوت است. تصور برخی از دولتمردان ما این است که با بازگشت جو بایدن به برجام همه چیز به ۱۸ اردیبهشت ماه ۹۷ بازخواهد گشت. بنابراین ما به تعهدات برجامی خودمان که به صورت مختصر آن‌را نقض کردیم باز خواهیم گشت و آنها نیز تحریم‌هایی که اعمال کرده بودند را بر خواهند داشت. این در حالی است که نزدیکترین افراد به جو بایدن (از جمله سالیوان و بلینکن) رسماً اعلام کرده‌اند در صورت رأی آوردن بایدن، تحریم‌ها را به راحتی برنمی‌دارند و تا زمانی که تضمین محکمی از ایران برای محدودیت در برنامه موشکی و نفوذ منطقه‌ای نگیرند، هیچ تخفیف تحریمی به ایران نخواهند داد».

حاجیلو با اشاره به ۶۰ اقدام تحریمی آمریکا علیه ایران که بعد از خروج این کشور از برجام در دوره ترامپ صورت گرفت و از آن به عنوان تحکیم دیوار تحریم یا FSW یاد می‌شود، افزود: «این موضوع مانع دیگری برای بازگشت بایدن به برجام است. تا به حال نیز آمریکایی‌ها اظهار نظری پیرامون این موضوع نکرده‌اند که در صورت بازگشت جو بایدن به برجام آیا این ۶۰ اقدام تحریمی علیه ایران نیز برداشته خواهد شد یا خیر. با توجه به مسئله تحکیم دیوار تحریم، بازگشت بایدن به برجام تقریباً غیرممکن است و ما نباید روی این مسئله حسابی باز کنیم».

مجید شاکری کارشناس اقتصادی هم در قالب یادداشتی به بررسی این موضوع پرداخت و نوشت: «پس از تروریستی اعلام کردن بانک مرکزی ایران، با اعمال تگ SDGT بر بانک و دارایی های آن عملاً امکان استفاده از آن برای کالای اساسی با دست انداز مواجه شد. از آن روز آمریکایی ها از نیاز ایران به ذخایر بانک مرکزی برای خرید کالاهای اساسی بعنوان یک شیر تنظیم گر رفتار امنیتی ایران بهره برده‌اند و ایران را به یک دشمن کاملاً تحت کنترل بدل کرده اند. چرا آمریکایی‌ها (بایدن یا ترامپ) باید از این شیوه عالی کنترل رفتار دست بکشند و تحریم‌های بانک مرکزی را لغو کنند؟».

در بخش دیگری از این یادداشت، شاکری در پاسخ به این سوال که آیا آمریکا می تواند به برجام بازگردد بدون آنکه تحریم نفتی یا بانک مرکزی را لغو کند؟، اینگونه پاسخ داد: «با یک تعریف ضیق از برجام مثل اینکه تحریم کاتسا را نقض فاحش برجام نداند، بله. در واقع تگ SDGT که ذیل کاتسا به صنعت نفت ایران و بانک مرکزی آن اعمال شده است با چنین تعریفی می تواند باقی بماند. یعنی آمریکا به برجام بازگردد بدون آنکه عملاً اتفاقی بیفتد. از این لحاظ بین بازگشت به برجام و بازگشت همه چیز به تاریخ خروج آمریکا از برجام تفاوت جدی وجود دارد.

اما فراتر از این و با فرض اینکه باقی ماندن این تحریم‌ها را نقض فاحش برجام بدانیم آیا آمریکا می تواند مانع از فروش پایدار نفت ایران در چارچوب برجام شود؟ بله. در برجام تحریم نفتی هرگز لغو نشد بلکه صرفاً سقف فروش نفت ایران معلق شد. به بیان دیگر هر خریداری باید در ایام برجام برای خرید خود مجوز اوفک را بصورت عمومی یا موردی بگیرد. ترکیب این حقیقت با آنکه ریسک بازگشت مجدد تحریم‌ها همیشه وجود دارد باعث می شود اولاً بازگشت ایران به بازار نفت به سرعت سال 95 نباشد و ثانیاً همیشه عدد آن متناسب با منافع ملی آمریکا قابل تنظیم باشد. در واقع همیشه بر اصل بازگشت نفت ایران به بازار و نیز میزان پایداری آن متناسب با اهداف آمریکا ابهام جدی وجود دارد، فارغ از آنکه چه کسی رییس جمهور آمریکا باشد».

با توجه به آنچه گفته شد، بازگشت آمریکا به برجام تنها در شرایطی محقق می شود که این کشور علاوه بر بازگشت به توافقنامه برجام، تمامی تحریم های اعمال شده توسط دولت ترامپ بعد از خروج این کشور از برجام را لغو نماید. در این صورت، همه چیز به شرایط ۱۸ اردیبهشت ماه ۹۷ یعنی زمان خروج آمریکا از برجام بازخواهد گشت. در غیر این صورت، آمریکا صرفا به صورت اسمی و کاغذی به برجام بازگشته است و این اتفاق، تاثیر خاصی بر شرایط اقتصادی کشورمان نخواهد داشت و همچنان در موضوعات مختلف حتی فروش نفت، با مشکلات جدی مواجه هستیم.

فارس