العالم ـ زلال قرآن
ویژگی عقل انسان این است که، در هر مرتبه ای از کمال که قرارگیرد، فقط قدرت درک نیازهای همان مرتبه و مراتب قبل از آن را دارد، به همین سبب با تشخیص آنها، فقط به نیازهای آن مرتبه و مراتب قبل از آن توجه داشته و محرک آدمی برای رفع آن ها خواهد بود، به طورمثال:
1– در مرتبه روح نباتی =
عقل آدمی فقط قدرت درک و تشخیص نیازهای مادی وجود او را دارد، لذا بیشتر به این دسته از نیازها توجه نموده و محرک انسان برای تامین ضروریات مورد نیاز رشد و نمو قوا و اعضای جسمی او می باشد.
2- وقتی به مرتبه روح حیوانی ارتقا یابد =
عقل توان بیشتری پیدا کرده و با درک نیازهای غیر مادی، علاوه بر نیازهای مادی، محرک حِس و حرکت و عکس العمل های غریزی و غیره هم قرارمی گیرد.
3– وقتی به مرتبه روح انسانی اعتلا پیدا می کند=
باکسب کمالات عقلی، انسان این توانائی را پیدا می کند که غرائز خود را کنترل کرده و مجموعه قوای نباتی و حیوانی وجود خود را هدایت و اداره نماید.
4 – وقتی به مرتبه روح تامه برسد =
عقل به درجه ای از توانائی می رسد که می تواند بسترساز و هادی جریان کمال یابنده وجود انسان باشد.
5 – و وقتی به مرتبه روح عاقله رفعت یابد =
قوه عاقله یا ممیزه بر وجود انسان حاکمیت پیدا کرده و موجب می گردد که با کسب قدرت تمیز و تشخیص حق از باطل و صلاح از فساد بتواند با مهار سرکشی های قوای نفسانی و امیال حیوانی انسان را درجهت کسب فضائل اخلاقی هدایت نماید.