العالم - زلال قرآن
فراز «وَلکن لا تَفقَهُونَ تَسبیحَهُم» مذکور در این آیه شریفه، روشن می کند که اگر چه نوع حمد و تسبیح گویی مخلوقات عالم از روی علم و شعور و به زبان خاص خود آنهاست، ولی چون مثل علم و شعور و زبان انسانها نیست، انسان از درک تسبیح و تحمید آنها عاجزند.
خداوند رحمان از سر رحمت واسعه خود، سه نوع ظرفیت متفاوت برای تسبیح گویی و تحمید و تکبیر و تهلیل ذات اقدس الهی در وجود نوع بشر قرار داده است، که عبارتنداز:
نوع اول - ذرّات وجود انسان را به گونه ای خلق و به گونه حکیمانه ای ترکیب و تنظیم فرموده که اغلب آنها خارج از اراده او، با انجام درست و به موقع وظائف ذاتیشان، بر خالقیت، مالکیت، رحمانیت و رحیمیت، سُبوحیّت و قُدوسیّت، و...، خداوند تبارک و تعالی گواهی داده و به زبان خاص خود عملاً ذات اقدس الهی را تحمید و تسبیح و تنزیه می نمایند، و بر اساس همین ویژگی در قیامت بر اعمال انسان شهادت می دهند، این نوع تسبیح و تحمید در موءمن و کافر یکسان است.
نوع دوم – تسبیح و تحمید لسانی که مسلمین و موءمنین با بهره مندی از هدایت هادیان الهی (انبیائ و اولیاء) و به شکل ذکرلسانی (درنماز، تلاوت قرآن، دعا و مناجات و ذکر اسماءالله، و...) انجام می دهند، و با اقامه آنها به تکبیر و تحمید و تسبیح و تنزیه خداوند سبحان می پردازند.
نوع سوم – تسبیح و تحمید قلبی و باطنی است که موءمنین مخلص با تفکر و تدبر و تعمق درآیات الهی و اسماءالله و شهود قلبی و باور یقینی حقایق مستتر در آنها و با تمکین و انقیاد و تسلیم شدن در برابر ذات اقدس الهی انجام می دهند، که حقیقی ترین تحمید و تعظیم و تسبیح و تنزیه ها را به پیشگاه با عظمت حضرت حق سبحانه و تعالی عرضه می دارند.
و نمازگزار حقیقی کسی است که با همراه و هم جهت کردن این سه نوع ظرفیت و توانمندی، خود را به اوج عبادت و عبودیت و بندگی خالصانه و خاشعانه خداوند سبحان برساند و با اقامه نماز حقیقی درحد اعلای ممکن، به تحمید و تسبیح و تنزیه خداوند سبحان مبادرت نماید تا به فضل الهی بتواند درجهت تحقق حقیقیت نماز گام موءثری بردارد ان شاءَالله.