العالم ـ ایران ـ سیاسی
موشک‌های بالستیک برد بلند ایران، که طی سال‌های اخیر به کابوسی برای مقام‌های رژیم‌صهیونیستی مبدل شده، در شرایط کنونی به عنوان یکی از مهمترین گزینه‌های جمهوری‌اسلامی برای واکنش به حمله تروریستی اخیر در دمشق مطرح می‌شود.
طی روز‌های اخیر نگرانی‌ها در محور واشنگتن – تل‌آویو درباره چگونگی و کیفیت واکنش ایران به ترور مستشاران نظامی ایران در کنسولگری جمهوری‌اسلامی در دمشق افزایش یافته و در شرایطی که مقام‌های آمریکایی تلاش می‌کنند خود را در عواقب اقدام‌های واکنشی ایران دور نگه دارند، به‌نظر می‌رسد مقام‌های اسرائیلی با ارزیابی قریب‌الوقوع بودن حمله ایران، در حال آماده‌باش به‌سر می‌برند.
درچنین شرایطی است که برخی تحلیلگران و رسانه‌های غربی – صهیونیستی معتقدند واکنش تهران چندان به طول نمی‌انجامد و تل‌آویو همزمان با روز جهانی قدس، باید خود را برای پاسخ «پشیمان‌کننده» ایران آماده کند. در حالی که بررسی رسانه‌های اسرائیلی از ترس فزاینده افکارعمومی سرزمین‌های اشغالی از حمله ایران و هجوم شهروندان به فروشگاه‌ها به‌منظور تهیه مایحتاج خود حکایت دارد، قابلیت‌های موشکی ایران برای پاسخ دادن به رژیم‌صهیونیستی، به هراس اسرائیلی‌ها دراین زمینه دامن زده‌است.
دراین میان اما، برخی تحلیلگران منطقه‌ای معتقدند استفاده ایران از موشک‌های بالستیک دوربرد خود، یکی از اصلی‌ترین گزینه‌های روی‌میز مقام‌های جمهوری‌اسلامی به‌منظور پاسخ دادن مستقیم به حمله تروریستی اخیر در دمشق است. براین اساس هم بود که برخی رسانه‌های صهیونیستی حضور نداشتن فرمانده سپاه قدس و نیروی هوافضای سپاه پاسداران در مراسم اقامه نماز رهبرمعظم‌انقلاب بر پیکر شهدای حمله به کنسولگری ایران در دمشق را به‌عنوان نشانه‌ای برای برنامه‌ریزی «پاسخ موشکی» ازسوی تهران ارزیابی کردند.
اینها درحالی است که گستره موشک‌های بالستیک دوربرد ایران طی یکی دو سال اخیر به‌صورت محسوسی افزایش یافته‌است و طی سال ۱۴۰۲ از موشک‌های بالستیک برد بلندی، از جمله «خرمشهر ۴»، «فتاح ۲» و... رونمایی شد که علاوه‌بر سراسر سرزمین‌های اشغالی، پایگاه‌های آمریکا در منطقه، از بخش‌های غربی چین گرفته تا شرق اروپا را در تیررس خود دارد.
در نخستین روز‌های مهرماه ۱۴۰۲ بود که سردار رضا طلایی‌نیک، سخنگوی وزارت دفاع در یادواره شهدای شهرستان کبودرآهنگ در همدان اعلام کرد ایران موشک‌هایی در اختیار دارد که «اسرائیل‌زن» هستند؛ موشک‌هایی که نقطه هدف آنان در وهله نخست، سرزمین‌های اشغالی است.
اگرچه طلایی‌نیک درآن مراسم فقط از موشک حاج قاسم به‌عنوان «موشک اسرائیل‌زن» نام برد، اما بررسی موشک‌های بالستیک میان برد و برد بلند در اختیار ایران، نشان دهنده دست باز جمهوری‌اسلامی برای حمله به اهدافی در سرزمین‌های اشغالی است. در ادامه به بررسی برخی از این نوع موشک‌ها می‌پردازیم.
۱- موشک خرمشهر۴ (خیبر)
برد: ۲ هزار کیلومتر
طول: ۱۳ متر
قطر: ۱/۵ متر
وزن: ۳۰ تن
وزن سرجنگی: ۱۵۰۰ کیلوگرم
سرعت: خارج از جو ۱۶ماخ/ داخل جو ۸ماخ
۲- موشک حاج قاسم
برد: ۱۴۰۰ کیلومتر
طول: ۱۱ متر
قطر: ۸۵ تا ۹۵ سانتیمتر
وزن: ۷ تن
وزن سرجنگی: ۵۰۰ کیلوگرم
سرعت: ۵ ماخ
۳- موشک خیبرشکن
برد: ۱۴۵۰ کیلومتر
طول: ۱۰/۵ متر
قطر: ۸۰۰ میلیمتر
وزن: ۴۵۰۰ کیلوگرم
وزن سرجنگی: ۵۰۰ کیلوگرم
سرعت: بیش‌از ۵ هزار کیلومتر در ساعت
۴- موشک سجیل
برد: ۲ هزار تا ۲ هزارو ۵۰۰ کیلومتر
طول: ۱۷/۵۷ متر
قطر: ۲۵/۱ متر
وزن: ۲۳ تن
وزن سرجنگی: بیش‌از ۵۰۰ کیلوگرم
سرعت: ۱۲ تا ۱۴ ماخ
۵- موشک پاوه
برد: هزارو ۶۵۰ کیلومتر
ارتفاع پروازی: کمتر از ۵۰متر
سرعت: ۶۰۰ تا ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت
۶- موشک فتاح ۲
برد: بیش‌از هزارو ۴۰۰ کیلومتر
طول: ۱۲ متر
قطر: بخش اول: ۸۰ سانتیمتر/ بخش دوم: ۵۰ سانتیمتر
وزن: ۳ هزارو ۵۰۰ تا ۴ هزارو ۱۰۰ کیلوگرم
وزن سرجنگی: ۵۰۰ کیلوگرم
سرعت: ۵ ماخ
۷- موشک قدر (سه‌گانه)
برد: تا هزارو ۹۵۰ کیلومتر
طول: ۱۵/۵ تا ۱۶/۵ متر
قطر: ۱/۲۵ متر
وزن: ۱هزار تا ۱۷هزارو۴۸۰ کیلوگرم
وزن سرجنگی: ۷۰۰ تا هزار کیلوگرم
سرعت: حدود ۹ ماخ
۸- موشک عماد
برد: حدود هزارو ۷۰۰ کیلومتر
طول: ۱۵/۵ متر
قطر: ۲/۱۸ متر
وزن: هزارو ۷۵۰ کیلوگرم
۹- موشک شهاب ۳
برد: حدود دو هزار کیلومتر
طول: حدود ۱۶ متر
قطر: ۱/۲ متر
وزن: هزارو۷۸۰ کیلوگرم
اما ویژگی های موشک اسرائیل‌زن حاج قاسم
این موشک دارای سوخت جامد ترکیبی است و به‌صورت مایل پرتاب می‌شود. وزن سر جنگی آن 500 کیلوگرم از نوع جداشونده و هدایت‌پذیر تا انتهای مسیر (قابلیت نقطه‌زنی) و سرعت ورود به جو آن 12 ماخ و سرعت اصابت به زمین 5 ماخ با برد 1400 کیلومتر است.
این مشخصات، موشک قاسم را یک موشک قدرتمند نشان می‌دهد که سر جنگی آن قابلیت انهدام اهداف محافظت‌شده با سطوح مقاوم بتنی را نیز به‌راحتی دارد. به‌گفته مسئولان، بُرد این موشک قابل افزایش تا حدود 1700 الی 1800 کیلومتر است.
مشخصات ظاهری
موشک قاسم از یک مرحله پیشران سوخت جامد برخوردار است که در داخل بدنه استوانه‌ای همچون سایر موشک‌های بالستیک قرار گرفته است. بالکهای پایدارساز در انتهای بدنه و سر جنگی جداشونده مجهز به بالکهای کنترلی با قطری کمتر از قطر بدنه از دیگر شاخصه‌های این موشک است.
طول بدنه 11متری و قطر بدنه حدود 85 تا 95سانتی‌متری این موشک جدید آن را در رده موشک‌هایی با نسبت طول به قطر کمتر همچون موشک خرمشهر قرار می‌دهد. این عدد برای موشک قاسم در حدود 11.6 تا 12.4 قابل تخمین است.
کاهش نسبت طول به قطر موشک که به آن نسبت لاغری یا Slenderness ratio نیز گفته می‌شود، مزیت‌هایی برای صلبیت بیشتر سازه موشک و کاستن از کمانش‌های موضعی (buckling) به‌همراه دارد و در نتیجه می‌توان برای رسیدن به قابلیت‌های سازه‌ای مشخص، تا حدودی وزن سازه را نیز کاهش داد.
نکته مهم دیگری که با نگاهی به منابع علمی می‌توان دریافت، این است که موشکی با نسبت طول به قطر کمتر، برای پرواز در سرعت‌های بالا مناسب‌تر است. البته قطر بیشتر سبب افزایش نیروی پسا در فاز اوجگیری نیز می‌شود که با پیشران قوی‌تر قابل جبران است؛ پیشرانی که بدنه بزرگتر موشک جدید جای کافی برای قرار گرفتن آن را دارد.
موشک «قاسم» پس از قسمت پیشران، با یک بخش واسطه تطبیق‌دهنده قطر، به بخش سر جنگی متصل می‌شود. به‌نظر می‌رسد علت استفاده از این بخش تطبیق قطر، مشابه علت به‌کارگیری بخش مشابهی در موشک‌های بالستیک «قیام» و «قدر» و «سجیل» باشد یعنی استفاده از یک سر جنگی موجود و عدم طراحی یک سر جنگی جدید با قطر مشابه موشک جدید.
در واقع، در صورت موجود بودن یک سر جنگی با قابلیت‌های مطلوب عملیاتی، اساساً اقدام به طراحی جدید، سبب اتلاف منابع شده و در عوض استفاده از سر جنگی‌ای که قبلاً طراحی، آزمایش و تولید شده است سبب کاهش قابل توجه هزینه‌های تحقیق و توسعه می‌شود.
نوک دماغه این سر جنگی ــ که نوک‌تیز نیست و دارای زاویه انحنای زیاد است ــ همچون موشک‌های هایپرسونیک «ذوالفقار» و «دزفول» برای مقابله با گرمایش آیرودینامیکی با این زاویه ساخته شده و به‌علاوه از یک ماده فناشونده گرافیتی نیز در نوک آن استفاده شده است.
اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد که قطر قسمت پایه سر جنگی موشک «قاسم» مشابه موشک «ذوالفقار» است و این امر گمانه استفاده از همان سر جنگی را روی موشک جدید تقویت می‌کند، در غیر این‌صورت، لزومی نداشت قطر پایه سر جنگی از قطر بدنه کوچکتر باشد.
همچنین احتمالاً همچون سر جنگی موشک «ذوالفقار» یک رانشگر داخل سر جنگی قرار گرفته که پس از جدا شدن از پیشران مرحله اول به‌کار می‌افتد. در تصاویر اصابت سر جنگی موشک «قاسم» به‌نظر می‌رسد که این رانشگر هنوز در حال کار است.
شاخصه‌های جدید طراحی
به‌خلاف تصور اولیه مبنی بر اینکه موشک «قاسم»، نمونه جدیدی از نسل فاتح است، اما افزایش قطر بدون افزایش قابل توجه طول که سبب تفاوت محسوس نسبت لاغری این موشک شده، اولین وجه تمایز آن با خانواده فاتح است، این در حالی است که در موشک «ذوالفقار» ــ که نمونه بزرگتری از موشک‌های فاتح است ــ همراه با افزایش طول، افزایش قطر نیز رخ داده و در نتیجه نسبت طول به قطر تقریباً مشابه موشک‌های فاتح باقی مانده است. دومین وجه تمایز طراحی موشک «قاسم» با نسل فاتح، اختلاف قطر پایه سر جنگی با بدنه اصلی موشک است که به آن پرداخته شد.
اما مهمترین وجه تمایز موشک «قاسم»، استفاده از یک طراحی جدید و تا حدود زیادی منحصر به فرد بین موشک‌های بالستیک و آن هم استفاده از 8 بالک ثابت پایدارساز در انتهای بدنه است.
در موشک‌های خانواده فاتح، چهار بالک پایدارساز و چهار بالک مثلثی کوچکتر جلوی پایدارسازها، در حکم شناسنامه ظاهری این موشک‌ها هستند. اما در موشک جدید از بالکهای مثلثی کوچک خبری نیست و تعداد بالکهای پایدارساز نیز از 4 به 8 عدد افزایش یافته است.
این امر قطعاً برای تأمین نیروی کافی برای پایدارسازی بدون افزایش بیشتر مساحت بالکهای پایدارساز صورت گرفته است، در واقع خود این بالکها نیز دارای طراحی مشابه نمونه مورد استفاده از نسل فاتح هستند که باز هم سبب کاهش زمان و هزینه توسعه موشک شده اما تعداد آنها و همچنین زوایای چیده‌شدن آنها به دور بدنه متفاوت از قبل شده است که یک تغییر در طراحی به‌شمار می‌رود.
استفاده از 8 بالک پایدارساز در این رده از موشک‌ها تقریباً منحصر به فرد است. با توجه به کاهش طول موشک و کاهش فاصله بالکهای انتهای بدنه با مرکز جرم، احتمالاً نیاز به سطح بیشتری برای پایدارسازی است اما متخصصان سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع به‌جای افزایش مساحت بالکهای چهارتایی ــ که هم مشکلات انبارداری، حمل‌ونقل و نصب موشک روی سکو را به‌دنبال دارد و هم نیازمند صرف هزینه و زمان برای طراحی و شبیه‌سازی مجدد است ــ اقدام به افزایش تعداد بالکها کرده‌اند.
ویژگی‌های عملیاتی
موشک «قاسم» پس از موشک‌های «دزفول» با برد 1000 و «ذوالفقار» با برد 700 کیلومتر، دوربردترین موشک بالستیک سوخت جامد تاکتیکی کشور است. (لازم به ذکر است که موشک دومرحله‌ای سجیل با برد 2000 کیلومتر در رده موشک‌های برد بلند و راهبردی قرار می‌گیرد.)
در واقع صنعت دفاعی کشور مسیری را که با موشک‌های «فاتح‌ــ110» با برد 300 کیلومتر، «فاتح‌ــ313» با برد 500 کیلومتر و سپس «ذوالفقار» با برد 700 کیلومتر طی کرده است، امروز و در کمتر از 4 سال پس از موشک «ذوالفقار»، با یک افزایش 100درصدی در برد ادامه داده است.
موشک «قاسم» با برد 1400 کیلومتر را می‌توان اولین موشک بالستیک تاکتیکی و سوخت جامد ایرانی دانست که به‌راحتی توان رسیدن به سرزمین‌های اشغالی را دارد.
پیش از این، موشک «دزفول» با برد 1000 کیلومتر در صورت شلیک از برخی نقاط مرزی ــ که خود مشکلاتی در زمینه عملیاتی به‌دنبال داشت ــ می‌توانست برخی نقاط محدود در سرزمین‌های اشغالی را هدف قرار دهد ولی امروز با موشک جدید «قاسم» به‌راحتی می‌توان از عمق بیشتری از خاک کشور، هر نقطه از سرزمین‌های اشغالی را که محل استقرار صهیونیست‌ها است با دقت کم‌نظیری هدف قرار داد.
شلیک از عمق مطمئن از داخل خاک کشور، امکان شناسایی موشک پیش از پرتاب را بسیار کاهش می‌دهد و همچنین فرصت کمتری به سامانه‌های دفاع موشکی دشمن برای واکنش احتمالی می‌دهد، اما در این مرحله نیز سر جنگی جداشونده موشک «قاسم» ــ که بازتاب راداری بسیار کمتری نسبت به بدنه دارد ــ و نیز سرعت بالای آن در ورود به جو، کار دفاع را برای سامانه‌های موشکی دشمن بسیار سخت می‌کند و ضریب موفقیت حمله موشکی را به‌میزان چشمگیری بالا می‌برد.
لازم به ذکر است که اگر گمانه‌زنی انجام‌شده در این گزارش در مورد یکسان بودن سر جنگی موشک جدید با موشک «ذوالفقار» صحیح باشد، پس سر جنگی مورد استفاده در موشک «قاسم»، آزمون واقعی عملیاتی را نیز دو بار و در حمله به مواضع داعش در سوریه به‌خوبی پس داده است.
دو نمونه آزمایشی از موشک شهید حاج قاسم که احتمالاً بر اساس اعداد ثبت‌شده روی بدنه به فروردین 1399 (تصویر بالا) و اردیبهشت 1399 (پایین) مربوط می‌شود
صرف‌نظر از امکان افزایش برد موشک «قاسم» به برد 1800 کیلومتر، این موشک با توجه به ابعاد و وزن بسیار کمتر نسبت به موشک «سجیل»، عملکرد تاکتیکی و لجستیکی بهتری نیز دارد که امر اختفای پیش از شلیک و سرعت بالاتر فرایند شلیک را به‌واسطه عدم‌نیاز به عمودسازی موشک و تثبیت آن در این حالت به ارمغان می‌آورد. قابلیت هدایت سر جنگی تا نقطه اصابت به‌واسطه بالکهای کنترلی آیرودینامیکی نیز امری تثبیت‌شده در این موشک است.
همان‌طور که اشاره شد، موشک «قاسم» به‌واسطه سرعت بالای ورود به جو در مقایسه با موشک‌های با برد مشابه و نیز سرعت هایپرسونیک 5 ماخ در لحظه اصابت، شانس سامانه‌های دفاع موشکی دشمن را برای رهگیری موفق و انهدام خود بسیار کاهش داده است.
در حالی این موشک به برد 2 برابر موشک «ذوالفقار» دست یافته که طول آن نسب به «ذوالفقار» تنها 70 سانتیمتر بیشتر است و این امر سبب می‌شود از پرتابگرهایی با طول بیشتر بی‌نیاز و از نظر قابلیت اختفا و لجستیک و جابه‌جایی‌های راهکنشی (تاکتیکی) نیز موشک «قاسم» عملکرد مناسبی داشته باشد.
محاسبات مقدماتی نشان می‌دهد که ویژگی‌های سرعتی این موشک در محدوده خارج از جو، می‌تواند آن را به گزینه‌ای مطلوب برای ایفای نقش ضدماهواره تا ارتفاع مداری زیر 600 کیلومتر نیز در آینده بدل کند که پرداختن به آن از حوصله این مطلب خارج است.