العالم ـ جهان
بسیاری از متخصصان فعال در توسعه شبکه عنکبوتی وفضای مجازی در کشورهای نیم کره جنوب جهان بر این باورند که هوش مصنوعی میتواند جهان چندقطبی را تقویت کرده و نابرابریها موجود را کاهش دهد.
در جهانی که طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت، به ازای هر ۱۰ هزار نفر تنها ۱۷ پزشک وجود دارد، فناوریهای تشخیص از راه دور و تحلیلهای پیشبینیکننده مبتنی بر هوش مصنوعی میتوانند جان میلیونها نفر را نجات دهند.
علاوه بر این، شبکههای عنکبوتی فضای مجازی میتوانند انقلاب بزرگی در آموزش ایجاد کنند، مشکل گرسنگی را با افزایش محصولات کشاورزی حل کنند و شهرهای هوشمندتر و قابل سکونتتری بسازند.
با این حال، توسعه هوش مصنوعی با چالشهای بالقوهای در زمینه اخلاق، محیط زیست و حتی حاکمیت ملی کشورها همراه است.
در این مقاله ما بر این هستیم تا به پرسش های زیر پاسخ دهیم : آیا میتوان با این چالشها مقابله کرد؟ آیا کشورهای عضو بریکس به صورت مشترک یا جداگانه به توسعه شبکههای عنکبوتی خواهند پرداخت؟ حال نگاهی دقیقتر به این موضوع میاندازیم.
رقابت رهبران کشورهای عضو بریکس در توسعه و تنظیم هوش مصنوعی
کریستینا آمور ماکلانگ، دبیرکل انجمن بینالمللی اقتصادهای دیجیتال (IDEA) و سازمان پروژههای دیجیتال آسهآن، میگوید: «هوش مصنوعی زیرساخت جدیدی برای توسعه بشریت است.»
شایان ذکر است که، امروزه این موضوع به یک درک جهانی تبدیل شده و کشورهای عضو بریکس نیز استثنا نیستند؛ وتقریباً همه این کشورها استراتژیها یا برنامههای ملی برای توسعه فناوریهای هوش مصنوعی در حال اجرا دارند.
چین استراتژی خود را در سال ۲۰۱۷ باشعار (برنامه جامع توسعه هوش مصنوعی) تصویب کرد، وهند استراتژی ملی هوش مصنوعی خود را در سال ۲۰۱۸ تصویب کرد، روسیه نیز استراتژی ملی توسعه هوش مصنوعی خود را در سال ۲۰۱۹ تصویب کرد، واما برزیل استراتژی هوش مصنوعی خود را در سال ۲۰۲۱ ارائه داد.
همچنین آفریقای جنوبی نیز استراتژی ملی هوش مصنوعی خود را در سال ۲۰۲۴ آماده کرد؛از سوی دیگر برنامههای مشابهی نیز در ایران، امارات متحده عربی، مصر، اتیوپی و اندونزی در حال اجرا است.

یاد آورمی شود که همه کشورهای اصلی عضو بریکس در شاخص آمادگی دولتها برای برنامه جامع توسعه هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۳ رتبههای بالایی کسب کردند.
این شاخص برای ارزیابی سطح توسعه شبکههای عنکبوتی در فضای مجازی نیز استفاده میشود؛که از میان ۱۹۳ کشور فهرستشده، چین رتبه ۱۶، برزیل رتبه ۳۲، روسیه رتبه ۳۸، هند رتبه ۴۰ و آفریقای جنوبی رتبه ۷۷ را کسب کردند.
لازم به ذکر است که، چین در بسیاری از شاخصهای هوش مصنوعی ازجمله «اخلاق»، «بلوغ»، «دسترسی» و «سرمایه انسانی» به عنوان رهبر بیچونوچرا ظاهر شده است.
سیمون تینیایف، بنیانگذار یکی از شبکههای اجتماعی پیشرو روسیه در زمینه کسبوکار و کارشناس فناوری اطلاعات و کسبوکار، در مصاحبهای اختصاصی با کانال TV BRICS گفت: «چین با سرعت پیش میرود و هوش مصنوعی بخشی جداییناپذیر از زیرساختهای دولتی این کشور، از کارخانهها تا خدمات عمومی، شده است.»
با این حال، برخی کارشناسان فناوری اطلاعات در تعیین یک رهبری واضح دربازار رقابتی هوش مصنوعی بین کشورهای عضو بریکس همچنان تردید دارند.
در این خصوص الکساندر تیتوف، معاون دبیرکل انجمن بینالمللی اقتصادهای دیجیتال (IDEA)، در مصاحبهای اختصاصی با کانال TV BRICSمی گوید: «اگر چه غولهای فناوری چین، توسعهدهندگان مدلهای نسل بعدی و سرمایهگذاریهای دولتی از نظر پتانسیل و منابع محاسباتی در صدر هستند؛ اما هند نیز در زمینه استارتاپها و خدمات فناوری پیشرو است؛ این در حالی است که برزیل در توسعه چارچوبهای سیاستگذاری اخلاقی در آمریکای لاتین پیشتاز است؛ اما روسیه پروژههای استراتژیک حمایتشدهای را توسط دولت رهبری میکند؛ و آفریقای جنوبی نیز به عنوان مرکز سیاستگذاری هوش مصنوعی درقاره آفریقا عمل میکند.»
کارشناسان حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات همچنین معتقدند که موفقیت آینده هوش مصنوعی به شدت تحت تأثیر دسترسی به آموزش با کیفیت و تعداد متخصصان فناوری اطلاعات قرار خواهد گرفت.
اکثر ساکنان برزیل، روسیه، هند و چین فرصتهایی برای توسعه فناوری دارند، که این موضوع در رتبهبندی آمادگی هوش مصنوعی نیز مشهود است.
تحلیل مقایسهای استراتژیهای ملی کشورهای بریکس در خصوص هوش مصنوعی
کشورهای عضو بریکس رویکردهای متفاوتی در مدیریت هوش مصنوعی دارند، اما یک ویژگی مشترک نیز دارند؛ بسیاری از کشورهای عضو، حاکمیت هوش مصنوعی را به عنوان یک عنصر مهم در امنیت ملی و استقلال فناوری میدانند.
این بدان معناست که این کشورها تلاش خواهند کرد تا کنترل مستقل بر الگوریتمهای اصلی، دادههای دیجیتال و زیرساختهای کامل هوش مصنوعی را برای خود تضمین کنند.
سیاست هوش مصنوعی برزیل بر چارچوبهای نظارتی و قانون عمومی حفاظت از دادهها استوار است که بر شفافیت و پاسخگویی تمرکز دارد.
هند نیز رویکردی مبتنی بر فناوری را در پیش گرفته که بر تقویت هوش مصنوعی در صنعت، کشاورزی و بخش عمومی تمرکز دارد و هدف آن ایجاد تعادل بین نوآوری و اصول عدالت اجتماعی است.
هند همچنین توجه ویژهای به ایجاد زیرساخت برای پردازش دادههای بزرگ دارد و میزبان یکی از سریعترین اکوسیستمهای استارتاپی در جهان است.
شایان ذکر است که، این کشور حدود ۳۰ هزار استارتاپ فناوری، از جمله استارتاپهای هوش مصنوعی، دارد.
از سوی دیگر،آفریقای جنوبی هوش مصنوعی را در برنامه توسعه نوآوری بخش عمومی خود گنجانده است؛ که هدف اصلی آن بهبود کیفیت خدمات عمومی و تقویت فناوریهای نوین در آموزش، مراقبتهای بهداشتی و سایر حوزهها برای تضمین توزیع عادلانه منابع ملی است.
این در حالی است که ، خبرگزاری بین المللی ایران پرس ،که همکاری رسانه ای نزدیکی با کانال TV BRICS،دارد تاکید کرده است که ایران سیستم عامل هوش مصنوعی خود را ایجاد کرده و مشاوران هوش مصنوعی را برای تأمین دادهها و مواد تحلیلی برای رئیسجمهور و معاونان وی در دولت چهاردهم توسعه داده است.
امارات متحده عربی حتی فراتر رفته و به صورت علنی از ساخت کشوری مبتنی بر هوش مصنوعی سخن میگوید.

در بیش از بیست سال گذشته، امارات به یکی از پیشرفتهترین کشورها از نظر فناوری تبدیل شده است، زیرا هوش مصنوعی را در همه سطوح، از فرودگاهها و دادگاهها تا مدارس، مراقبتهای بهداشتی و خدمات عمومی، به کار گرفته است.
چین در تلاش برای رهبری جهانی تا سال ۲۰۳۰
چین قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ به رهبر جهانی هوش مصنوعی تبدیل شود، هدف بلندی که در سال ۲۰۱۷ اعلام شد.
پیشرفت چین در زمینه هوش مصنوعی تلاش جدی برای رهبری در جهانی است که هوش مصنوعی به ابزاری جدید برای قدرت های جهانی تبدیل شده است.
چین با سرمایهگذاری میلیاردها دلار در توسعه شبکههای عنکبوتی و تشویق نوآوری، به طور فعال در حال تقویت این توانمندی خود است.
شایان ذکر است برخی برآوردها نشان میدهد که مقامات چین و بخش خصوصی در سال ۲۰۲۵ حدود ۱۰۰ میلیارد دلار برای توسعه هوش مصنوعی هزینه کردهاند.
چین نه تنها جایگاه خود را در فضای مجازی تقویت میکند، بلکه فناوریهای هوش مصنوعی را نیز به کشورهای در حال توسعهای که به دنبال ساخت زیرساختهای دیجیتال خود هستند، صادر میکند و قوانین نظارتی خود را برای هوش مصنوعی پیشنهاد میدهد.
هند با سیاست تمرکز بر استارتاپها و بخش فناوری اطلاعات سعی در کسب بازارها را دارد
هند دارای بخش فناوری اطلاعات قوی است که یکی از مهمترین موتورهای اقتصادی ملی محسوب میشود.
طبق گفته انجمن ملی شرکتهای نرمافزاری و خدمات هند، بخش دیجیتال این کشور در سال ۲۰۲۴ درآمدی معادل ۲۵۴ میلیارد دلار داشته که حدود ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل میدهد؛که انتظار میرود بازار بخش هوش مصنوعی در هند تا سال ۲۰۳۰ حدود ۴.۵ برابر رشد کند.
هند همچنین در حال توسعه اکوسیستم هوش مصنوعی «حاکمیتی» است که فناوریها را در حکمرانی، کسبوکار و زندگی روزمره ادغام میکند.
به عنوان مثال، فناوریهای پردازش گفتار با استفاده از شبکههای عنکبوتی به طور قابل توجهی از جامعه چندزبانه هند حمایت میکنند واستفاده کسترده از سیستمهای ترجمه خودکار، چتباتها و دستیارهای صوتی را امکانپذیر میسازند.
شرکتهای هندی همچنین هوش مصنوعی را به طور فعال در کسبوکار، کشاورزی، آموزش و مراقبتهای بهداشتی به کار میگیرند.
روسیه با تمرکز بر بخش عمومی بازار هوش مصنوعی سعی در سبقت از دیگران دارد
روسیه جایگاه ویژهای در رقابت فناوری جهانی دارد؛ این کشور دارای پتانسیل علمی عظیم، مدارس ریاضی معتبر و دستاوردهای برجستهای در زمینه خوانش ماشین و الگوریتمهای بینایی کامپیوتری را دارا است.
در مدت زمان بین سال ۲۰۲۳ تا سال ۲۰۲۴ میلادی، سهم راهکارهای هوش مصنوعی روسیه در بخش عمومی از ۲۵ درصد به ۴۰ درصد افزایش یافت است.
استراتژی ملی روسیه برای توسعه هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ شامل ایجاد ۲۵ منطقه تخصصی هوش مصنوعی است که در آن شبکههای عنکبوتی در مدیریت شهرهای هوشمند، مراقبتهای بهداشتی و سیستمهای حملونقل استفاده خواهند شد.
یاد آور می شود که، تا سال ۲۰۳۰، انتظار میرود ۸۰ درصد از تشخیصهای پزشکی اولیه در روسیه با استفاده از هوش مصنوعی انجام شود.
آفریقای جنوبی با سیاست توسعه تخصصهای ویژه در صنعت هوش مصنوعی وارد بازار شد
در آفریقای جنوبی، مانند بسیاری از کشورهای آفریقایی، هوش مصنوعی به ابزاری اجتماعی تبدیل شده که مردم را به سیستمهای مالی و دولتی متصل میکند.
تلفن هوشمند متصل به شبکههای عنکبوتی به عنوان گذرگاه جدید افراد، برای ثبت اقامت وافتتاح حساب بانکی عمل میکند.
آفریقای جنوبی «کارمند دیجیتال» خود را ایجاد کرده است – یک دستیار مجازی که درخواستهای زبانی یک انسان واقعی را با گویش های متفاوت درک میکند.
مرحله بعدی توسعه هوش مصنوعی در آفریقا بر سلامت، غذا و آموزش تمرکز دارد؛ در قارهای که به ازای هر هزار نفر تنها یک پزشک وجود دارد، هوش مصنوعی میتواند به عنوان یک دستیار پزشکی واقعی عمل کند.
گفتنی است که ،در سال ۲۰۲۲، مؤسسه آفریقای جنوبی برای هوش مصنوعی در دانشگاه جوهانسبورگ تأسیس شد، جایی که در حال حاضر نخبگان دیجیتال محلی آنجا در حال شکل دهی به یک شبکه هوشمند و جامع هستند.
آفریقای جنوبی به مرکز منطقهای هوش مصنوعی در کل قاره آفریقا تبدیل شده است؛ بیش از دو سوم مراکز داده آفریقا در این کشور قرار دارند و استارتاپهای هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۳ موفق به جذب ۶۱۰ میلیون دلار سرمایهگذاری شدند.
آفریقای جنوبی تا سال ۲۰۳۰ قصد دارد ۵۰۰۰ متخصص را آموزش دهد و ۳۰۰ استارتاپ هوش مصنوعی ایجاد کند.
ایجاد اکوسیستم هوش مصنوعی در برزیل
برزیل پروژه «هوش مصنوعی برای همه» را برای مقابله با چالشها در زمینه مراقبتهای بهداشتی، آموزش، امنیت عمومی و انرژی اجرا میکند.
هدف این برنامه قرار دادن این کشور در زمره رهبران جهانی فناوریهای هوش مصنوعی، با همکاری بخش خصوصی است.
شایان ذکر است که ،سرمایهگذاریها در این زمینه عمدتاً از منابع خصوصی تأمین میشوند؛ علاوه بر صندوق ملی توسعه علمی و فناوری (Finep) وابسته به وزارت علوم، فناوری و نوآوری، و بانک ملی توسعه اقتصادی و اجتماعی نیزدراین زمینه همکاری دارند.
یاد آور می شود که ،مبلغ کل ۴.۲ میلیارد دلار برای این برنامه بین سالهای ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۸ اختصاص خواهد یافت.
برزیل همچنین قصد دارد یکی از قدرتمندترین ابرکامپیوترهای جهان را برای پردازش دادههای بزرگ بسازد.
طبق گفته کارشناسان فناوری اطلاعات، مدل اولیه این ابرکامپیوتر هوش مصنوعی، که در حال حاضر در آزمایشگاه ملی محاسبات علمی در پتروپولیس نصب شده، پس از بهروزرسانی در زمره پنج ابرکامپیوتر برتر جهان قرار خواهد گرفت.

رویکردهای نظارتی و اخلاقی هوش مصنوعی در کشورهای عضو بریکس
هوش مصنوعی با سرعت در حال توسعه است و دستاوردهای فناوری بزرگی را به همراه دارد؛ اما این توسعه چالشهای جدیدی در زمینه اخلاق، امنیت دادهها، مصرف بیش از حد انرژی، خطر از دست دادن شغل و حتی تهدیدات برای حاکمیت ملی کشورهای مختلفی را ایجاد میکند.
برای کاهش این تأثیرات منفی، کارشناسان فناوری اطلاعات بر لزوم متحد کردن تلاشهای بینالمللی و ایجاد سیستمهای جهانی برای هماهنگی و حاکمیت در زمینه هوش مصنوعی تأکید دارند.
این در حالی است که تلاشهایی برای تنظیم هوش مصنوعی در سطح بینالمللی وجود دارد، بسیاری از گزارشهای سازمان ملل متحد بر اصول ایمنی، شفافیت و پایداری تأکید میکنند.
با این حال، تفاوت در منافع ملی و تفاوتهای فناوری باعث میشود حاکمیت هوش مصنوعی غیرمتمرکز باشد.
هر یک از کشورهای عضو بریکس در حال حاضر در حال توسعه رویکرد سیاسی خاص خود هستند و اکثر آنها اولویت را به حاکمیت، گسترش فناوری و حفاظت از دادهها میدهند.
در سال ۲۰۲۳، چین «ابتکار جهانی حاکمیت هوش مصنوعی» را پیشنهاد کرد که شامل امنیت اطلاعات، تبادل دستاوردهای فناوری فرامرزی و همکاری بین کشورهای در حال توسعه بوده است.
هدف این ابتکار تقویت گفتوگوی بینالمللی و هماهنگی نهادی در زمینه حاکمیت هوش مصنوعی است.
مدل حاکمیت جهانی هوش مصنوعی چین بر نظارت پیشگیرانه، از جمله ارزیابیهای اخلاقی و امنیتی در مراحل اولیه، تمرکز دارد.
سیمون تینیایف میگوید: «اگر قوانین بیش از حد سختگیرانه باشند، نوآوری رشد نخواهد کرد، اگر همه چیز بدون نظارت رها شود، خطراتی مانند افشای دادهها و مدلهای هوش مصنوعی غیرقابل کنترل ظاهر خواهند شد.
یاد آورمی شود که ،مسیری که بیشترین بهرهوری را در این زمینه دارد، زمانی ظاهر می شود که دولت ها شرایط مناسب (زیرساخت، تخصص، قوانین واضح) را فراهم میکنند و شرکتها و استارتاپها یاد میگیرند چگونه از راهکارها سود ببرند و آنها را پیادهسازی کنند، این همان همافزایی کلاسیک است.
دولت ها پایه اصلی هوش مصنوعی هستند،و بازارها موتورمحرک این فناوری
هند رویکرد مشابهی را دنبال میکند ودر این رویکرد نظارت دولتی انعطافپذیر و تدریجی را معرفی میکند.
شایان ذکر است که ،در سال ۲۰۲۴، کشورهند «مأموریت هوش مصنوعی » را تصویب کرد که زیرساختهای محاسباتی، محققان هوش مصنوعی و آموزش نیروی کار را حمایت میکرد.
هیئت ملی حفاظت از دادههای برزیل در اوایل سال ۲۰۲۵ اعلام کرد که قصد دارد سیستمهای هوش مصنوعی را حتی قبل از تصویب چارچوب قانونی کامل تنظیم کند ودر این زمینه به مقررات عمومی حفاظت از دادهها استناد کند.
روسیه نیز به سمت مدل متمرکز برای هماهنگی هوش مصنوعی حرکت میکند؛ در نوامبر ۲۰۲۵، رئیسجمهورروسیه ولادیمیر پوتین دستور داد دولت و رهبران منطقهای برنامه ملی برای اجرای هوش مصنوعی مولد تهیه کنند.
همچنین این کشور در حال کار بر روی اصلاحات قانونی، از جمله تشدید مجازات برای کلاهبرداری الکترونیکی با استفاده از شبکههای عنکبوتی در فضای مجازی است.
امکانات و موانع همکاری بین کشورهای عضو بریکس در زمینه هوش مصنوعی
کارشناسان پتانسیلهای بزرگی برای همکاری در زمینه هوش مصنوعی در کشورهای عضو بریکس میبینند، اما هنوز موانعی وجود دارد.
کشورها چارچوبهای نظارتی را بر اساس اولویتهای ملی خود توسعه میدهند که این موضوع هماهنگی با یکدیگر را دشوار میکند.
همچنین عدم توافق در استانداردهای فنی، سیستمهای حفاظت از دادهها و هماهنگی اخلاقی وجود دارد.
سطح سرمایهگذاریها نیز متفاوت است و برخی کشورها هنوز به حمایت خارجی وابسته هستند، مهمتر از همه، هنوز سیستم حاکمیت واحدی برای هوش مصنوعی وجود ندارد.
الکساندر تیتوف میگوید: «تنظیم مؤثر در کشورهای عضو بریکس نیازمند بهبود تخصص فنی تنظیمکنندگان، تدوین قوانین چندجانبه، رویکردهای مبتنی بر ریسک، همکاری فرامرزی و سرمایهگذاری در زیرساختهای آزمایش و نظارت است.»
ابتکارات مشترک
با این حال، همکاری در زمینه هوش مصنوعی بین کشورهای بریکس نه تنها واقعی، بلکه اجتنابناپذیر به نظر میرسد.
یادآورمی شود که ، در ژوئیه ۲۰۲۵، انجمن رسانهای و مراکز فکری بریکس در ریو دو ژانیرو از ابتکاری برای همکاری در زمینه هوش مصنوعی برای تولید اخبار و تحقیقات تحلیلی رونمایی کرد.
همچنین در نوامبر ۲۰۲۵، ابتکار بریکس پلاس مرکزی را با حدود ۸۰ مورد استفاده مستند از هوش مصنوعی از ۳۰ کشور راهاندازی کرد.
سیمون تینیایف می گوید : دولتها به طور فزایندهای بر همکاری در زمینه هوش مصنوعی به عنوان اولویت استراتژیک تأکید میکنند.
شایان ذکر است که ، کشورها در زمینه حاکمیت بر هوش مصنوعی با چالشهای مشابهی مانند مناطق وسیع، تنوع زبانی، بخشهای پیچیده همچنین سلامت و کشاورزی روبرو هستند.
بنابراین، تبادل تجربیات، توسعهها و استعدادها منطقی است، البته تفاوتهای سیاسی نیز وجود دارد، اما همکاری عملی سودمند است

کشورهای عضو بریکس در آینده چگونه با هوش مصنوعی تعامل خواهند داشت؛ همکاری یا رقابت؟
تینیایف در ادامه افزود : «کارشناسان توافق دارند که آینده شامل هر دو موارد همکاری و رقابت خواهد بود. رقابت محرک است، بدون آن، هیچکس عجلهای برای بهبود سیستم هوش مصنوعی نخواهدبود، اما بدون همکاری، به ویژه در زمینههای تحقیق، امنیت و زیرساخت، کار سختتر و پرهزینهتر خواهد بود؛وبه تبع استراتژی بهینه رقابت در محصولات و همکاری در نهادها است.»
الکساندر تیتوف نیز معتقد است که آینده هوش مصنوعی در کشورهای عضو بریکس ترکیبی از همکاری و رقابت خواهد بود، به ویژه برای مقابله با چالشهای اخلاقی، زیستمحیطی و سایر چالشهایی که توسعه هوش مصنوعی ایجاد میشود.
تیتوف همچنین تصریح کرد که : «همکاری برای تدوین استانداردها، تضمین امنیت فرامرزی و مقابله مشترک با چالشهای جهانی مانند همهگیریها، تغییر اقلیم و امنیت غذایی در این زمینه ضروری است.»
وی افزود : تنها در این صورت است که هوش مصنوعی در دست کشورهای عضو بریکس میتواند به ابزاری قدرتمند برای نیم کره جنوبی جهان تبدیل شود، جهانی چندقطبی را تقویت کند، نابرابریها را کاهش دهد و آموزش، مراقبتهای بهداشتی و فناوریهای هوشمند را در دسترس همه قرار دهد و مهمتر از همه، امنیت ایجاد کند.
مقاله : سوتلانا کریستوفورووا
مترجم : حسین حائری نژاد