العالم ـ یادداشت
ایالات متحده آمریکا روز پنج شنبه در اقدامی ناگهانی ۵۹ موشک کروز توماهاک از دو ناو مستقر خود در دریای مدیترانه به سمت پایگاه هوایی سوریه در حمص شلیک کرد که زلزله‌ای در خاورمیانه ایجاد کرد. با این اقدام ظاهرا آمریکا عملا وارد کارزار جنگ به سوریه شده است. این در حالی است که پیش از آن مقامات آمریکایی بار‌ها اعلام کردندکه مقابله با دولت اسد اولویت آن‌ها نیست و این کشور به دنبال جنگ با داعش و شکست این گروه تروریستی است.
بهانه حمله موشکی آمریکا به سوریه، استفاده دولت بشار اسد از گاز سارین در جریان بمباران هوایی منطقه خان شیخون ادلب بوده است. ادعایی که تردید‌های جدی درباره آن وجود دارد و اثبات آن نیازمند تحقیق گسترده و دقیق است. با این حال دولت آمریکا می‌گوید مطمئن است که دولت اسد عامل این حمله بوده است. دولت سوریه نیز این ادعا را تکذیب کرده است، روسیه نیز می‌گوید ارتش سوریه انبار مهمات مخالفان را بمباران کرده است که در این انبار گاز سارین وجود داشته است.
با وجود تکذیب‌ها دولت آمریکا مطابق برداشت خود تصمیم گرفت و موضع پیشین خود درباره سوریه را تغییر داد و به سوریه حمله نظامی کرد. چند ساعت بعد از حمله‌ی آمریکا متحدان عربی- غربی ایالات متحده و اسرائیل و ترکیه به دفاع تمام قد از این اقدام پرداختند.
ترکیه و اعراب، آمریکا را به مداخله بیشتر تشویق کردند. امروز نخست وزیر ترکیه از پنس، معاون رییس جمهور آمریکا درخواست کرد که منطقه پرواز ممنوع در سوریه ایجاد شود.
ملک سلمان نیز از دونالد ترامپ به خاطر دخالت در سوریه تشکر کرده است. فرانسه و بریتانیا نیز از اقدام آمریکا حمایت کرده اند. حال سوال این است که آیا آمریکا به مداخله نظامی در سوریه ادامه می‌دهد؟ بسیاری از ناظران معتقدند اقدام آمریکا در راستای حفظ پرستیژ این کشور صورت گرفته است. دولت اوباما حملات شیمیایی را به عنوان خط قرمز آمریکا در سوریه تعیین کرده بود. حالا آمریکا مدعی است این خط قرمز شکسته شده و باید نسبت به آن واکنش نشان دهد.
تحلیلگران معتقدند اگر اقدام آمریکا در راستای هشدار جدی به سوریه بوده است، نباید منتظر دخالت نظامی گسترده در این کشور باشیم، اما در این باره نیز نمی‌توان اطمینان خاطر داشت چرا که تجربه نشان داده است که دولت ترامپ هر لحظه ممکن است رویکرد تازه این در سیاست خارجی از خود نشان دهد.
دیروز نیکی هیلی سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد هشدار داد که آمریکا ممکن است اقدامات بیشتری انجام دهد که ظاهرا اشاره به حملات نظامی تازه بود. از سوی دیگر تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا گفته است که نباید حمله موشکی اخیر را به تغییر سیاست آمریکا در سوریه تعبیر کرد.
انگیزه آمریکا
به این ترتیب با اظهارات متفاوت مقامات آمریکایی تردید‌ها درباره اقدامات بعدی آمریکا بیشتر می‌شود. پیش از هر چیز باید فهمید انگیزه آمریکا چه بوده است؟
علی اصغر زرگر تحلیلگر مسائل بین المللی حمله نظامی آمریکا به سوریه را در راستای انفعال آمریکا در خاورمیانه تحلیل می‌کند. او معتقد است سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه به گونه‌ای بود که برآیند تحولات به نفع این کشور نبود. روسیه و ایران توانسته بودند وضعیت سوریه را به نفع خود پیش ببرند. آمریکا و متحدانش در این میدان وضعیت مناسبی نداشتند. به این ترتیب آمریکا با این حمله می‌خواست نقشش را گوشزد کند. "
به گفته این تحلیلگر "تحولات میدانی سوریه آمریکا را به این نتیجه رسانده است تا وارد میدان شود بلکه بتواند سهم خود را از اتفتاقات سوریه بگیرد."
زرگر مسئله دیگری را نیز مطرح می‌کند. از دیدگاه او با توجه به اینکه حمله آمریکا به سوریه همزمان شد با سفر رییس جمهور چین به این کشور، ممکن است ایالات متحده به دنبال ارسال پیامی برای چین هم بوده باشد.
زرگر گفت: «یکی از مسائل آمریکا، بحران کره شمالی است. دولت ترامپ معتقد است که چین می‌تواند کمک مهمی به حل بحران کند، اما اگر چین این کار را نکند آمریکا به تنهایی وارد میدان شده و مسئله را حل می‌کند. شاید دولت آمریکا با حمله ناگهانی به سوریه به دنبال این سیگنال به چین بوده است که اگر درباره کره شمالی وارد مذاکره نشود این آمادگی را دارد همانگونه که در سوریه عمل کرده درباره کره شمالی نیز به تنهایی وارد شود.»
به گفته زرگر "دولت ترامپ در واقع با حمله به سوریه این هشدار را هم به ایران و کره شمالی و چین و روسیه داده که هر گاه تشخیص دهد وارد بازی می‌شود"
اما شعیب بهمن، نیزمعتقد است که ترامپ برای احیای موقعیت آمریکا دستور این حمله را صادر کرده است. او می‌گوید: «حمله آمریکا به سوریه از مباحث داخلی این کشور سرچشمه می‌گیرد.»
به گفته این کارشناس: «ترامپ از سیاست‌های اوباما در سوریه انتقاد می‌کرد و معتقد بود که دولت اوباما درباره سوریه قاطعیت لازم را نداشته است. اکنون آمریکا می‌خواهد وضعیت را تغییر دهد و موقعیت از دست رفته آمریکا در مذاکرات صلح را احیا کند. آمریکایی‌ها همیشه سرنخ حل و فصل مسائل را در دست داشتند، اما این سرنخ درباره سوریه از دست آمریکایی خارج شده بود و در مذاکرات صلح آمریکا نقش بسیار سطح پایینی را ایفا کرد و ایران، روسیه و ترکیه در این بین نقش اصلی را داشتند.»
آمریکا تنش را افزایش می‌دهد؟
حال سوال دومی مطرح است آیا آمریکا به این حملات ادامه می‌دهد؟ برخی سناتور‌ها در ایالات متحده معتقدند که اقدام ناگهانی دولت ترامپ در حمله به پایگاه هوایی ارتش سوریه غیر قانونی بوده است و دولت باید برای هر اقدامی نظامی از کنگره مجوز بگیرد. به نظر می‌رسد این مسئله اکنون موضوعیت بیشتری دارد، دولت ترامپ اگر بخواهد حملات نظامی در سوریه را گسترش دهد و یا اینکه مطابق درخواست ترکیه و مخالفان اسد منطقه پرواز ممنوع ایجاد کند باید در ابتدا از کنگره آمریکا مجوز بگیرد.
باتوجه به حمایت بسیاری از سناتورهای دموکرات و جمهوریخواه از اقدام نظامی آمریکا در سوریه به نظر می‌رسد امکان موافقت کنگره با گسترش عملیات نظامی در سوریه وجود دارد، اما دولت ترامپ تاکنون چنین درخواستی را مطرح نکرده است.
از طرف دیگر با وجود تشویق کشورهای غربی- عربی به ادامه عملیات آمریکا، اما به نظر می‌رسد این موضوع حساسیت بسیار بالایی برای ایالات متحده دارد. این حساسیت‌ها تصمیم گیری در این باره را سخت می‌کند.
اغلب ناظران معتقدند شیوه حمله به پایگاه هوایی ارتش سوریه حاکی از آن است که آمریکا اقدامی "تنبیهی" انجام داده تا دولت سوریه دیگر در آینده به تسلیحات شیمیایی متوسل نشود.
مهمترین چالش این است که در صورت ادامه این حملات واکنش روسیه که در سوریه پایگاه نظامی و تجهیزات و منافع بسیاری دارد چه خواهد بود؟ آیا روسیه سکوت خواهد کرد و یا منفعلانه خودش را کنار می‌کشد؟
موضع تند مقامات روسیه پس از حمله پنج شنبه شب این مسئله را تائید نمی‌کند. ولادیمیر سافرونکوف جانشین سفیر روسیه در سازمان ملل در جلسه روز جمعه شورای امنیت در نیویورک گفت که حمله موشکی "نامشروع" ارتش آمریکا باعث تشویق "تروریست ها" در سوریه شده است.
جانشین سفیر روسیه در سازمان ملل گفت: "وقتی شما راه خود را می‌روید، به فاجعه‌های وحشتناک در منطقه منجر می‌شود"
همچنین روسیه می‌گوید رسما پنتاگون را با خبر کرده است که از ساعت ۲۱: ۰۰ گرینویچ در روز جمعه خط اضطراری برای جلوگیری از حوادث در آسمان سوریه با آمریکا را بسته است.
روسیه همچنین اعلام کرده است که بنیه دفاعی سوریه را تقویت خواهد کرد. مقامات این کشور درباره احتمال وقوع جنگ نیز هشدار داده اند.
از طرف دیگر ادامه حملات به سوریه خاورمیانه را به میدان جنگی تمام عیار بدل می‌کند.
جنگی که به نظر نمی‌رسد آمریکا تمایلی به ورود به آن داشته باشد. دونالد ترامپ بار‌ها اعلام کرده است که مخالف ورود آمریکا به جنگ عراق بوده است و از طرف دیگر او تمرکز اصلی خود را به حل و فصل مسائل داخلی گذاشته است.
شعیب بهمن در این باره معتقد است: «سیاست خارجی آمریکا توان گسترش تنش را ندارد. آمریکا در دوران اوباما مدیریت بحران بین المللی را از دست داد مخصوصا بحران هایی که روسیه یک طرف آن بود. هم در بحران سوریه این اتفاق افتاد و هم در بحران اوکراین و کریمه. روسیه توانست در این میدان‌ها موفق ظاهر شود.»
به اعتقاد این تحلیلگر "در شرایط فعلی هم انتخاب ترامپ به عنوان رییس جمهور امریکا نشان می‌دهد که این کشور بیش از هر چیز نیازمند بازسازی درونی است. در این شرایط بعید است که آمریکا خود را درگیر تنش در خاورمیانه کند. آمریکایی‌ها سعی می‌کنند پرستیژ خود را حفظ کنند و خط قرمز‌ها را به عنوان نقطه قابل اتکا در خدمت بگیرند، اما در نهایت قائل نیستند حمله همه جانبه‌ای در سوریه انجام دهند."
هدیه به اعراب و ایران؟!
برخی از تحلیلگران معتقدند حمله نظامی آمریکا به سوریه هدیه‌ای به کشورهای عرب مخالف دولت بشار اسد و از طرف دیگر ایران بوده است.
در اینکه این حمله، اعراب مخالف اسد را خوشحال کرده است شکی وجود ندارد. تقریبا تمامی دولت‌های عرب از این اقدام آمریکا حمایت کرده اند.
مصر جزو معدود کشورهایی است که از راه حال صلح آمیر سخن گفته است. مصر آمریکا و روسیه را ترغیب کرد برای رسیدن به یک راه حل جامع برای بحران سوریه گام بردارند. ملک سلمان پادشاه عربستان از ترامپ تقدیر کرده است. ترکیه نیز از این وضعیت خوشحال است و خواستار دخالت گسترده‌تر آمریکا است.
کشورهای عرب مخالف اسد و ترکیه همیشه به دنبال افزایش دخالت نظامی آمریکا در سوریه بوده اند تا از این طریق با هزینه کمتری به اهداف خود در این کشور برسند. اسرائیل نیز به تمجید از حمله آمریکا پرداخته است و اظهار امیدواری کرده طنین این حمله در ایران و کره شمالی نیز به گوش برسد.
اما چرا گفته می‌شود این حمله هدیه‌ای به ایران است. برخی تحلیلگران با اشاره به احتمال بهبود روابط آمریکا و روسیه پس از روی کار آمدن ترامپ آن را هشداری برای معامله احتمالی روسیه و آمریکا بر سر ایران می‌دانستند. با حمله آمریکا به سوریه که عمق استراتژیک روسیه در خاومیانه به حساب می‌آید، اختلافات آمریکا و روسیه نیز پیچیده‌تر شده است و امکان توافق‌ها و معامله‌های بعدی آن‌ها را منتفی می‌شود.
اما شعیب بهمن با رد پیش فرض‌ها در این باره می‌گوید: «درباره چشم انداز بهبود روابط آمریکا و روسیه تردید‌های فراوانی وجود داشت. حاکمیت آمریکا ضد روس است و اختلافات ژئو پولتیک فراوانی بین آمریکا و روسیه وجود داشت. قابل پیش بینی بود که در حوزه‌های مختلف منافع دو کشور به یکدیگر برخورد کند.»
روسیه چه می‌کند؟
همانطور که گفته شد روسیه به حمله محدود آمریکا در سوریه واکنش تندی نشان داده است. آمریکا پیش از این حمله روسیه را از آن با خبر کرده است تا تجهیزات نظامی و نیروهای این کشور آسیبی نبیند.
اما سوال این است که روسیه در ادامه چه خواهد کرد؟ شعیب بهمن می‌گوید: «این بستگی به سیاست آمریکا دارد. اگر حمله نظامی آمریکا موقتی بوده باشد اتفاق مهمی رخ نخواهد داد. اما اگر امریکا بخواهد وارد کارزار نظامی سوریه شود تنش میان روسیه و این کشور به شدت افزایش خواهد یافت.».
اما برخی تحلیلگران می‌گویند واکنش تند روسیه صرفا برای حفظ پرستیژ است و این کشور رفتار خاصی از خود نشان نمی‌دهد. حتی می‌گویند ممکن است این عملیات آمریکا در جریان توافقی محرمانه با روسیه باشد تا با این شوک حل بحران در مسیر تازه‌ای قرار گیرد.
علی اصغر زرگر در این باره می‌گوید: «روسیه کشوری است که منافع استراتژیک غربی دارد و آن منافع برایش اهمیت بسیار بالایی دارد. ممکن است در جریان یک معامله روسیه برای حفظ منافع غربی خود از جمله در اوکراین و کریمه با آمریکا همکاری کند.»
به گفته او "ممکن است یک راه حل پیدا شود که سهم خواهی کشورهای مختلف در میدان روسیه تامین شود. این تئوری قابل تصور است که با این حمله یک توازن استراتژیک در منطقه ایجاد شود. شاید روسیه این حمله را بهانه‌ای برای حل بین المللی بحران سوریه قرار دهد.»
اگر این سناریو در جریان باشد موقعیت ایران و حزب الله لبنان که در سوریه حضور گسترده‌ای دارد چه می‌شود؟
شعیب بهمن در این باره توضیح می‌دهد: «دست کم در مورد سوریه هیچ کدام از بازیگران چه آمریکا و چه روسیه نمی‌توانند نقش ایران را نادیده بگیرند. روسیه و آمریکا هم به نفوذ ایران و هم حضور میدانی ایران در سوریه واقفند و اگر قرار باشد راه حل سیاسی در سوریه پیدا شود باید نظرات ایران در این باره مورد توجه قرار گیرد.»
منبع : فرارو