العالم _ علمی
در دسامبر سال 2020، رسانه‌ها از شناسایی گونه جدیدی از ویروس کرونا (کرونا‌ویروس) خبر دادند که بیماری کووید-19 را ایجاد می‌کند. از آن زمان تاکنون، گونه‌های جدید ویروس کرونا نیز شناسایی شده است. همین امر، پرسش‌های تازه‌ای را مطرح می‌کند: آیا ویروس کرونا حالا قدرت شیوع بیشتری دارد؟ آیا واکسن‌ها همچنان اثربخش هستند؟ آیا برای حفظ سلامت خود و اطرافیانمان باید کارهای جدیدی انجام دهیم؟
چرا ویروس کرونا تغییر می‌کند؟
گونه‌های جدید یک ویروس زمانی ایجاد می‌شود که ساختار ژنتیک آن دستخوش تغییر شود. این تحول تدریجی و گونه‌زایی، بخشی از عملکرد طبیعی ویروس‌های موسوم به «آر ان ای» -- همانند ویروس کرونا -- است. تفاوت و تنوع جغرافیایی معمولاً به ایجاد گونه‌های مجزای یک ویروس منجر می‌شود.
تغییرات در ویروس‌های آر ان ای -- همانند ویروس کرونا که بیماری کووید-19 را ایجاد می‌کند -- نه تازه است و نه غیرمنتظره. برخی از این ویروس‌ها بیش از سایرین دستخوش تغییر می‌شوند. برای مثال، ویروس‌های ایجادکننده بیماری آنفلوانزا به سرعت تغییر می‌کنند. به همین دلیل است که پزشکان پیشنهاد می‌کنند هر سال واکسن آنفلوانزا بزنیم.
بیماری کووید-19 ابتدا در کشور چین مشاهده و ثبت شد. اما حالا شاهد گونه‌های مختلفی از ویروس "SARS-CoV-2" هستیم -- همان ویروسی که عامل ایجاد بیماری کووید-19 است. یک گونه از ویروس کرونا که آن را «گونه انگلیسی» می‌نامیم، ابتدا در سپتامبر سال 2020 در جنوب‌شرقی انگلیس مشاهده شد. این گونه که نام علمی آن "B.1.1.7" است، به‌سرعت به رایجترین نسخه از ویروس کرونا در انگلیس بدل شد؛ تا جایی که در ماه دسامبر سال 2020، حدود 60 درصد از موارد ابتلا به کووید-19 در انگلیس به این گونه از ویروس مرتبط بود.
گونه‌های دیگر ویروس کرونا در آفریقای جنوبی، برزیل، کالیفرنیا و سایر مناطق جهان ثبت و گزارش شده است.
چه تفاوت‌هایی میان گونه‌های مختلف ویروس کرونا وجود دارد؟
برای پاسخ به این پرسش می‌توان از یک نمونه شناخته‌شده استفاده کرد. برای مثال، گونه انگلیسی ویروس کرونا در قیاس با گونه مشاهده‌شده در چین، 17 تغییر ژنتیک دارد. شواهدی مقدماتی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد قدرت شیوع و سرایت گونه انگلیسی بیشتر است. دانشمندان در نقاطی که گونه انگلیسی ویروس کرونا (B.1.1.7) مشاهده شده است، موارد بیشتری از ابتلا به بیماری کووید-19 را ثبت کرده اند.
برخی از تغییرات مشاهده‌شده در گونه انگلیسی ویروس کرونا، بر پروتئین غشای خارجی آن اثر گذاشته است. این پروتئین‌ها به ویروس کرونا کمک می‌کنند به سلول‌های بینی، ریه و سایر اعضای انسان بچسبند و بیماری کووید-19 را به وجود آورند.
به گفته پژوهشگران، شواهدی مقدماتی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی از گونه‌های جدید -- نظیر گونه انگلیسی -- خود را بهتر به سلول‌های بدن ما متصل می‌کنند.
آیا می‌توان گفت یک گونه خطرناکتر ویروس کرونا هم وجود دارد؟
به گفته پژوهشگران، پاسخ به این پرسش تا این لحظه تا حدودی امیدوارکننده است. گرچه تغییرات ایجادشده در ویروس کرونا می‌تواند قدرت انتقال آن را در میان افراد افزایش دهد و افراد بیشتری را بیمار کند، هنوز شواهد آشکاری وجود ندارد که به اثبات مرگبارتر بودن این گونه‌ها منجر شود.
به باور پژوهشگران، تحول در یک ویروس تنفسی ممکن است برای افزایش قدرت شیوع آن اثربخش باشد. به دیگر سخن، ویروس‌ها به شکلی متحول می‌شوند که بتوانند آسانتر شیوع یابند. اما در نقطه مقابل، تغییراتی که باعث مرگبارتر شدن یک ویروس می‌شود ممکن است به آن اجازه ندهد به آسانی به سایر افراد سرایت کند. یعنی اگر ما با ابتلا به یک ویروس به شدت بیمار شویم و یا بر اثر ابتلا به آن به سرعت از دنیا برویم، ویروس فرصت کمتری برای انتقال به سایر افراد دارد. البته باید به این نکته هم توجه داشت که افزایش ابتلا به گونه‌ای از ویروس که با سرعت بیشتری سرایت می‌کند، به طور طبیعی موارد مرگ و میر بیشتری را نیز به همراه دارد.
یکی از مهمترین نگرانی‌ها این است که آیا این گونه‌های جدید بر روش‌های پیش‌گیری و درمان تأثیرگذار است یا خیر. تغییرات ژنتیک ممکن است به ویروس اجازه دهد در برابر آنتی‌بادی‌های موجود در داروها و یا در برابر آنتی‌بادی‌هایی که بر اثر تزریق واکسن ایجاد می‌شود، مقاوم شود. برای بررسی این احتمال به داده‌های بیشتری نیاز است.
آیا گونه‌های جدید ویروس کرونا تأثیر بیشتری بر کودکان دارند؟
گرچه متخصصان در مناطق شیوع گونه‌های جدید ویروس کرونا موارد بیشتری از ابتلای کودکان را به کووید-19 مشاهده کرده اند، باید به این نکته توجه داشت که سطح ابتلای کودکان به گونه‌های قدیمی‌تر ویروس کرونا نیز افزایش یافته است. هیچ مدرک واضحی وجود ندارد که نشان دهد گونه‌های جدید، کودکان را بیشتر درگیر و بیمار می‌کنند.
آیا بار دیگر شاهد ایجاد گونه‌های جدید ویروس کرونا خواهیم بود؟
بله. مادامی که ویروس کرونا در میان مردم به حرکت و انتقال خود ادامه دهد، شاهد ایجاد گونه‌های جدید آن خواهیم بود. در سال 2020، تغییراتی در ویروس کرونا توجه پژوهشگران را به خود جلب کرد و نگرانی‌هایی را نیز رقم زد. اما مطالعات بیشتر نشان داد هیچ‌یک از این تغییرات، «رفتار ویروس» را تغییر نداده است. گونه‌های جدید ویروس کرونا تقریباً هر هفته شناسایی می‌شود. بیشتر آنها دوام چندانی ندارند، برخی دیگر عمر بیشتری دارند اما به «گونه شایع» تبدیل نمی‌شوند، و برخی دیگر برای مدتی به‌سرعت تکثیر می‌شوند اما به‌سرعت از بین می‌روند. وقتی یک گونه جدید ویروس ایجاد می‌شود، به‌زحمت می‌توان گفت چه عاملی باعث ایجاد آن شده است: تغییر رفتار ویروس، و یا تغییر رفتار بدن ما.
آیا برای پیش‌گیری از ابتلا به گونه‌های جدید ویروس کرونا به راهکارهای متفاوتی نیاز است؟
به گفته پژوهشگران، در حال حاضر هیچ‌یک از گونه‌های جدید ویروس کرونا به استراتژی‌های متفاوتی در حوزه پیش‌گیری نیاز ندارند. به عبارت دیگر، استفاده از ماسک، فاصله‌گذاری، تهویه مناسب و شستن و ضدعفونی منظم دست‌ها همچنان بهترین راهکارهای مقابله با ویروس کرونا محسوب می‌شود. دلیل این امر نیز واضح است: هنوز شواهدی وجود ندارد که نشان دهد رفتار بیولوژیک گونه‌های جدید ویروس متفاوت است.
آیا واکسن‌های کووید-19 قادر به مقابله با گونه‌های جدید ویروس کرونا هستند؟
شواهدی آزمایشگاهی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی از واکسن‌های موجود، برای ایجاد ایمنی در برابر گونه‌های جدید ویروس کرونا قدرت و اثربخشی کمتری دارند. البته هنوز مشخص نیست آیا افرادی که پیش‌تر واکسن کرونا دریافت کرده اند به گونه‌های جدید ویروس مبتلا می‌شوند یا خیر. ایمنی در برابر ویروس به عوامل مختلفی بستگی دارد و کاهش سطح یک عامل به تنهایی نمی‌تواند به معنای کاهش اثرگذاری واکسن قلمداد شود. شرکت‌های تولیدکننده واکسن می‌توانند در صورت لزوم، تغییراتی در محصولاتشان ایجاد کنند تا کارایی آنها در برابر گونه‌های جدید تقویت شود. می‌توان اینطور نتیجه گرفت که تا برطرف شدن ابهامات، دریافت‌کنندگان واکسن کرونا باید همانند سایر افراد به استفاده از ماسک، شستن و ضدعفونی کردن دست‌ها و حفظ فاصله فیزیکی ادامه دهند.