العالم - ایران - عراق
مسجدی در گفت وگوی تلویزیونی با شبکه «دجله» عراق گفت: مشکل آب، مساله منطقه‌ای است و منحصر به یک کشور نیست؛ هم آب‌های سطحی و هم زیرزمینی کاهش پیدا کرده است.
وی با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران کمال همکاری را با عراق درباره آب خواهد داشت، ادامه داد: ایران هرگز آب عراق را کم نکرده است و به جای اظهارات منفی رسانه‌ای از طرف عراق می‌خواهیم درباره حل این قضیه با همه طرف‌ها از جمله ایران، ترکیه و کل منطقه رایزنی کنند تا ببینند مشکل آب چیست؛ نه فقط در بحث آب بلکه درباره گرد و غبار و ریزگردها نیز به تصمیمات مشترک برسند.
مسجدی افزود: عمده سرچشمه آب عراق از ترکیه است. سرچشمه دجله و فرات که رودهای اصلی عراق هستند کجاست؟ هیچ کدام از ایران سرچشمه نمی‌گیرند بلکه هر دو از ترکیه است؛ فرات از سوریه هم عبور می‌کند و دجله، مستقیما وارد عراق می‌شود.
سفیر ایران در عراق تصریح کرد: تنها ۷ درصد آب (رودخانه‌های عراق) از ایران وارد می‌شود و ۹۳ درصد از سایر کشورها مثل ترکیه؛ شما ۹۳ درصد دیگر را رها کرده‌اید و بر ۷ درصد تمرکز کرده‌اید؟!
مسجدی پیش از این در مصاحبه دیگری به «کوردسات نیوز» در پاسخ به متهم کردن ایران درباره «جنگ آب» علیه عراق گفته بود که بحران آب، خود را به کل منطقه تحمیل کرده و کاهش سطح آب عراق در دست ایران نیست.
او حتی تاکید کرده بود: مثلا زاینده رود در اصفهان که خود یکی از بزرگترین رودهای ایران است نیز کاملا خشک شده است؛ بروید ببینید!
نقش ترکیه در بحران آب عراق
پیش از این، وزیر کشاورزی عراق به همکاری طرف ایرانی با دولت عراق اذعان کرده بود.
۲۷ آبان ۱۴۰۰ وزیر کشاورزی عراق با اشاره به اینکه ۹۰ درصد منابع آبی کشورش از ترکیه سرچشمه می‌گیرد، از پیشنهاد ایران برای مهار آب‌های سیلابی با ساخت سدهای مشترک با هدف کاهش آثار خشکسالی خبر داد.
«محمد الخفاجی» در برنامه تلویزیونی گفت: به ایران سفر کردم و دیدم که آنها هم با معضل خشکسالی مواجه هستند اما مناطق «بدره، خانقین و مندلی» برخوردار از سیلاب‌های زمستانی است که حتی به میسان و واسط هم می‌رسد؛ طرف ایرانی به ما پیشنهاد ایجاد سدهایی در داخل خاک خود را داد با این هدف که سیلاب‌هایی سرازیر شده به عراق، مهار و به نفع عراق بهره برداری شود اما طرف عراقی در این باره کوتاهی کرد.
دو روز بعد در ۲۹ آبان ۱۴۰۰ «عون ذیاب» سخنگوی وزارت منابع آب عراق در گفت‌وگو با ایرنا به ابعاد سدسازی‌های ترکیه و نیز بحران خشکسالی بر عراق و مسائل زیست محیطی منطقه پرداخت و گفت ؛ سدهایی که برای آبیاری و کشاورزی استفاده می‌شود تاثیر بسیار منفی در میزان آب دجله و فرات دارد.
سخنگوی وزارت منابع آبی عراق، در ارتباط با سد سازی‌ها در ترکیه به خبرنگار ایرنا گفت، ترکیه طرح بزرگ موسوم به «گاپ» را از دهه ۶۰ گذشته آغاز کرد. این طرح از جنوب شرق «آناتولی» یعنی از «غازی عنتاب» تا «حکاری» و «دیاربکر» و در واقع همه استان‌های هم مرز ترکیه با دو کشور سوریه و عراق گسترده شد.
به گفته عون ذیاب، «در حقیقت هدف از این طرح وسیع، تنها تولید برق نیست بلکه پروژه‌های آبیاری و کشاورزی و ذخیره آب و نیز تولید برق را شامل می شود.»
عون ذیاب افزود: سد پیشنهادی جدید با نام «جزره» که ترکیه در پی تاسیس آن است با مخالفت عراق روبه‌رو شد زیرا با میثاق‌های بین‌المللی درباره عدم تاثیر کشورهای سرچشمه آب بر کشورهای حوضه آبریز، سازگار نیست.
براساس گزارش‌ها، سد «ایلیسو» که در سال‌های اخیر به بهره‌برداری رسیده، یک پروژه برق‌آبی عظیم روی رود دجله است که با هدف تولید ۱۲۰۰ مگاوات برق برای منطقه جنوب شرقی ترکیه به اجرا درآمده است. ترکیه ساخت این سد را از سال ۲۰۰۶ آغاز کرد و بنا بر گزارش‌ها در دسامبر ۲۰۲۰ تولید انرژی در آن به ظرفیت کامل خود رسید. سد ایلیسو دومین سد بزرگ ترکیه بعد از سد آتاتورک (ساخته شده در ۱۹۹۰ بر روی رود فرات) است.
سلاح آب در دست ترکیه
این مشکل درباره آب‌های جاری با ترکیه تنها مختص عراق نیست. دولت ترکیه بار دیگر در اوایل ماه آوریل (حدود یک ماه پیش) شروع به بستن آب رودخانه فرات بر روی سوریه کرد.
برخی ناظرانی می‌گویند با نزدیک شدن به فصل برداشت غلات و نیاز زمین‌های سوریه به آب، ترکیه از آب فرات به عنوان سلاح جنگی علیه این منطقه استفاده می‌کند که یک فاجعه محیط زیستی و انسانی را ایجاد می‌کند.
گزارش‌ها حاکی است که در ۱۸ آوریل ۲۰۲۲ (حدود دو هفته پیش) دولت ترکیه مجدداً آب را در داخل سدهای ایجاد شده در مناطق کردستان ترکیه مسدود کرد و سطح آب رودخانه فرات کاهش یافت.
پیشتر در ۴ آوریل ۲۰۲۲، دفتر انرژی و ارتباطات منطقه «جزیره» سوریه گزارش داد که دولت ترکیه از آب به عنوان سلاح علیه شمال و شرق سوریه استفاده می‌کند و گفت که از ۲ آوریل، میزان ورودی آب رودخانه فرات به سدهای شمال و شرق سوریه را کاهش داده است.
همنوایی اقلیم کردستان عراق با ترکیه در جنگ آب
هفته پیش، «زهره البجاری»، نماینده استان بصره در پارلمان عراق تاکید کرد که ساخت سدها و مخازن در اقلیم کردستان بر استان‌های مرکزی و جنوبی تأثیر منفی می‌گذارد.
وی گفت که اقلیم کردستان با ساخت این سدها، جنوب عراق را با بحران خشکسالی حقیقی مواجه می‌کند.
وی افزود: سوالات و ملاحظات زیادی در مورد عملکرد وزیر منابع آبی وجود دارد و ما به دنبال این هستیم که او را به پارلمان بخوانیم و در مقابل مردم عراق از وی درباره وضعیتی سوال کنیم که استان‌های مرکزی و جنوبی با آن مواجه هستند.
پیشتر هم «حاتم حمید»، مدیرکل مرکز ملی مدیریت منابع آب، نسبت به وقوع فاجعه خشکسالی هشدار داده بود که ممکن است طی ۲ ماه آینده عراق را درگیر کند.
اقلیم کردستان در حال ساخت ۴ سد
برخی رسانه‌های عربی گزارش دادند که اقلیم کردستان عراق در حال ساخت ۴ سد روی رودهای حوضه آبریز عراق است و این در حالی است که ۳۰ درصد آب سایر بخش‌های عراق از اقلیم کردستان به این مناطق سرازیر می‌شود.
روزنامه رسمی «الصباح» عراق گزارش داد که وزارت کشاورزی و منابع آب اقلیم کردستان عراق اخیرا یادداشت تفاهمی با شرکت چینی «پاور چاینا» (Power China) برای ساخت ۴ سد بدون هماهنگی با دولت مرکزی عراق به امضا رسانده است.
«علی راضی» سخنگوی رسمی وزارت منابع آب عراق با اعلام این موضوع به شبکه «الجزیره» گفت: ساخت این سدها آثار منفی زیادی بر آب عراق به ویژه در تغذیه رودها و مشخصا رود دجله خواهد داشت.
البته مقامات اقلیم کردستان عراق این موضوع را پنهان نکرده‌اند و از طرح آن ابایی ندارند و می‌گویند اظهارات دولت عراق درباره عدم هماهنگی اقلیم کردستان عراق با بغداد درباره ساخت این سدها صحت ندارد!
در حالی که وزارت منابع اب عراق می‌گوید اقلیم کردستان با دولت فدرال برای ساختن سدها هماهنگی نکرده است «رحمان خانی» مدیرکل سدسازی اقلیم کردستان به پایگاه «رووداو» می‌گوید که «هماهنگی کامل با وزارت منابع آب عراق در این باره به عمل آمده و همه این طرح‌های سدسازی، پیش از ورود به مرحله اجرا با مشارکت دولت عراق بررسی شده است».
به کام ترکیه و اقلیم کردستان؛ به نام ایران؟
صرفنظر از این اظهارات و با وجود همه اذعان‌ها، واقعیت این است که تلاش مصرانه‌ای در عراق از سوی برخی جریان‌ها در کنار عملیات رسانه‌ای داخلی و بعضا خارجی (مشخصا از سوی رسانه های امارات) برای مقصر نشان دادن ایران در قبال بحران آب عراق وجود دارد. تقریبا پاسخ این سوال نیز آشکار است که چه طرف‌هایی درباره عراق کوتاهی می‌کنند و مشکل اساسی در کنار مساله همه گیر خشکسالی چیست؟
سوال اساسی این است: آیا دولت عراق تمایل دارد که هماهنگی یا عدم هماهنگی با اقلیم کردستان درباره سد سازی و عدم التزام دولت ترکیه به سهم عراقی‌ها از آب این کشور (ورود بیش از ۹۰ درصدی آب از طریق دجله و فرات به خاک عراق) را نادیده بگیرد و آنگونه که ایرج مسجدی می‌گوید بر ۷ درصد واردات آب از ایران آن هم با فضاسازی رسانه‌ای متمرکز شود؟
ایرنا