العالم - ایران ـ سیاسی
آیت‌الله «سید ابراهیم رئیسی» در هشتمین سفر خارجی خود در سال ۱۴۰۲، شامگاه یکم شهریور ماه با بدرقه حجت‌الاسلام محسن قمی معاون ارتباطات بین‌الملل دفتر مقام معظم رهبری و محمد مخبر معاون اول رئیس‌جمهور و جمعی از اعضای هیأت دولت تهران را به مقصد ژوهانسبورگ ترک کرد.
این سفر هجدهمین سفر خارجی رییس جمهور در مدت استقرار دولت سیزدهم است و «حسین امیرعبداللهیان» وزیرامور خارجه و «محمد جمشیدی» معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور از جمله همراهان آیت‌الله رئیسی در این سفر هستند.
رئیس‌جمهور در این سفر علاوه بر شرکت و سخنرانی در پانزدهمین نشست «بریکس‌پلاس» که سران ۷۰ کشور جهان به آن دعوت شده‌اند، با شماری از سران کشورهای حاضر در این اجلاس نیز دیدار و گفت‌وگو خواهد کرد.
این درحالی‌ست که «شی جین پینگ» همتای چینی آیت‌الله رئیسی تیر ماه سال گذشته به‌عنوان رئیس دوره‌ای بریکس به‌طور رسمی از رئیس جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در چهاردهمین دوره اجلاس سران بریکس دعوت کرد و آیت‌الله رئیسی به‌صورت ویدئو کنفرانس در اجلاس مذکور حضور یافته و دیدگاه‌های جمهوری اسلامی درباره مسائل بین‌المللی و توسعه همکاری‌های تجاری و اقتصادی با سایر کشورها را تشریح کرده بود.
در آن اجلاسیه، فقط ایران از میان کشورهای منطقه غرب آسیا دعوت شده بود.
شکل‌گیری بریک، بریکس و بریکس‌پلاس
طرح ایجاد گروه بریکس با نزدیکی چهار قدرت اقتصادی در حال ظهور جهان شامل برزیل، روسیه، چین و هند در دوران اوج یکجانبه‌گرایی آمریکا در اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی شکل گرفت. سابقه شکل‌گیری این گروه به سال ۲۰۰۱ باز می‌گردد و نهایتاً «گروه بریک» در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۹ به‌طور رسمی تأسیس شد و با اضافه شدن آفریقای جنوبی نیز در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۰ نام آن پس از پیوستن این کشور از «بریک» به «بریکس» تغییر یافت.
مهم‌ترین شاخصه در این گروه کارکردهای اقتصادی، مالی و پولی و همچنین گستره فرامنطقه‌ای و جهانی بودن اعضا و اثرگذاری آن بوده که به گروه «قدرت‌های اقتصادی نوظهور» معروف است.
اکنون علاوه بر پنج عضو اصلی، ۲۳ کشور به شکل رسمی و ۶ کشور به‌صورت غیررسمی و اعلامی خواهان عضویت در این گروه هستند که ایران، الجزایر، آرژانتین، مصر، اندونزی، عربستان سعودی، ترکیه، امارات متحده عربی و بسیاری از کشورهای در آستانه پیوستن به این گروه اقتصادی تأثیرگذار در این روزهای اقتصاد جهانی هستند.
پیشنهاد ایجاد بریکس‌پلاس هم نخستین بار در اجلاس سران این گروه در چین در سال ۲۰۲۲ توسط رئیس‌جمهور این کشور مطرح شد تا فرایندی برای نزدیک شدن کشورها به این گروه قبل از اعطای عضویت کامل باشد.
بریکس نمادی از «رژیم‌سازی و ساختارسازی جدید در صحنه بین‌المللی» است که توسط قدرت‌های در حال ظهور و در مقابل گروه جی هفت شکل گرفته و رو به پیشرفت است.
در همین راستا بانک بریکس نیز با نام «بانک توسعه نوین» در سال ۲۰۱۵ تأسیس شد و این گروه بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی جهانی (۳۱.۵ درصد) را در مقایسه با سایر بلوک‌های اقتصادی از جمله گروه هفت (۳۰.۷ درصد) به خود اختصاص داده است. ۴۶ درصد از نیروی کار دنیا، یک‌چهارم مساحت خشکی زمین، حدود ۴۰ درصد از جمعیت جهان (۳ میلیارد و ۱۸۷ میلیون نفر در سال ۲۰۲۱) به اعضای فعلی این گروه تعلق دارد.
اجلاس پانزدهم بدون حضور کشورهای اصلی غرب
بزرگ‌ترین گردهمایی سران کشورهای جهان غیرغربی در چارچوب «بریکس» از (۳۱ مرداد تا دوم شهریور) در منطقه مالی «سندتون» ژوهانسبورگ به ریاست سران برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی برگزار می‌شود.
در اجلاس ژوهانسبورگ ۲۰۲۳ علاوه بر پنج کشور اصلی، از سران ۷۰ کشور دیگر برای شرکت در اجلاس دعوت شده که هیچ‌کدام از کشورهای اصلی غربی در فهرست مدعوین قرار ندارند.
با وجود درخواست مکرر «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهور فرانسه، دعوتنامه‌ای برای حضور وی در اجلاس ارسال نشده و رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی در چند سخنرانی رسمی اخیر خود، این اجلاس را «نشست کشورهای جنوب - جنوب برای همکاری مابین خودشان و نه با کشورهای شمال» توصیف کرد.
بهبود نظام پولی بانکی جهانی، عزم جدی بر دلارزدایی و تمرکز بر ارزهای ملّی، حضور نمایندگانی از همه قاره‌ها، اتخاذ رویکردهای سیاسی ضدهژمون و تجدیدنظرطلبانه و مخالفت با تسلط غرب بر نهادها و ساختارهای بین‌المللی عمده‌ترین رویکردهای این گروه است.
قرار است در نشست ژوهانسبورگ، درباره معیارها و فرآیند و زمان‌بندی پذیرش کشورهای مختلف متقاضی در گروه بریکس توافق شود.
«عضویت در بریکس»؛ گام بعدی دولت سیزدهم پس از شانگهای
وزیر امور خارجه چندی پیش در خصوص گام بعدی ایران برای پیوستن به سازمان‌های منطقه‌ای اعلام کرده بود: «بریکس دومین سازمان منطقه‌ای است که اعضای مهمی را در برمی‌گیرد و آیت‌الله رئیسی به‌عنوان مهمان ویژه به اجلاس بریکس‌پلاس که هفته اول شهریور در آفریقای جنوبی برگزار می‌شود، دعوت شده است».
امیرعبداللهیان با یادآوری سخنرانی رئیس‌جمهور در نشست سال گذشته بریکس که به‌صورت ویدئو کنفرانس برگزار شده بود، گفت که در جریان برگزاری نشست وزرای خارجه بریکس‌پلاس، ایران تلاش کرد تا با پنج عضو پایه‌گذار بریکس مذاکره کرده و ساختارهای ایران برای عضویت را تشریح کند تا کشورمان جزو نخستین گروه کشورهایی قرار گیرد که ابتدا به‌صورت ناظر و سپس به عضویت دایم این سازمان درمی‌آیند.
وزیر امور خارجه این را هم اضافه کرده که عضویت در بریکس این مزیت را برای ایران فراهم می‌کند که در گستره وسیعی از آفریقا تا آسیا و حتی آمریکای لاتین و دیگر کشورها بتوانیم فعالیت کنیم.
امیرعبداللهیان هدف اصلی ایران از عضویت در سازمان‌هایی چون شانگهای و بریکس را توسعه حوزه تجارت خارجی کشور و حرکت به سمت چندجانبه‌گرایی عنوان کرد و افزود: امروز دنیا، دنیای یکجانبه‌گرایی نیست؛ نظم بین‌المللی جدیدی در جهان در حال شکل‌گیری است که یکی از ویژگی‌های آن تمرکز و تلاش کشورها برای عبور از یکجانبه‌گرایی به سمت چندجانبه‌گرایی است.
امیرعبداللهیان تأکید کرد: استفاده از فرصت‌های این سازمان‌ها به معنی حرکت به سمت چندجانبه‌گرایی و مقابله با سیاست‌های یکجانبه‌گرایی از جمله تحریم‌هاست.
بریکس و هشتیمن سفر خارجی رئیسی در ۱۴۰۲
سیر تعاملات دیپلماسی خارجی و فعال رئیس جمهوری اسلامی ایران در ۲۴ ماه اخیر و حضور در ۱۴ کشور آسیایی و منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای شرکت در اجلاس‌های مختلف و دعوت‌های رسمی، تا امروز به امضای بیش از ۱۵۳ سند و یادداشت تفاهم در زمینه‌های اقتصادی - تجاری، سیاسی، فرهنگی، گردشگری، نفتی و پتروشیمی منجر شده است که در نوع خود کم‌سابقه بوده است.
از مجموع ۱۸ سفر خارجی رئیس‌جمهور، تاکنون ۴ سفر در سال ۱۴۰۰ به تاجیکستان، ترکمنستان، روسیه و قطر انجام شده، ۶ سفر در ۱۴۰۱ به عمان، ترکمنستان، ازبکستان، سازمان ملل، قزاقستان و چین صورت گرفته و آیت‌الله رئیسی ۸ سفر هم به در سال ۱۴۰۲ به سوریه، اندونزی، ونزوئلا، نیکاراگوئه، کوبا، کنیا، اوگاندا و زیمباوه داشته است.