العالم ـ عراق
روز گذشته (یکشنبه) مرحله اول رای گیری ششمین دوره انتخابات پارلمانی عراق (رای گیری ویژه)، با میزان مشارکت ۸۲.۴۲ درصد برگزار شد. رای گیری ویژه در این دوره فقط شامل نیروهای امنیتی و نظامی و آوارگان در اردوگاهها بوده است.
براساس این گزارش، از حدود یک میلیون و ۳۱۳ هزار واجد شرایط در رای گیری مرحله اول (رای گیری ویژه)، تعداد شرکت کنندگان که رای خود را به صندوق ریختند، بالغ بر یک میلیون ۱۰۴ هزار نفر بوده است.
دومین و آخرین مرحله رای گیری در ششمین دوره انتخابات پارلمانی عراق روز سه شنبه (۲۰ آبان ماه) برگزار می شود و انتظار می رود که بالغ بر ۲۱ میلیون واجد شرایط که اسناد خود را در کمیسیون عالی مستقل انتخابات به روز کرده اند، در آن شرکت کنند.
عراق دارای نظامی پارلمانی است، جایی که پارلمان تنها نهاد منتخب بهصورت سراسری بوده و مسئولیتهای کلیدی، از جمله تعیین رئیسجمهور، نخستوزیر، و اعضای کابینه را بر عهده دارد. این موضوع باعث میشود که این انتخابات، مرکز ثقل قدرت سیاسی کشور باشد. به همین دلیل، انتخابات پارلمانی هر چهار سال یکبار، نه تنها سرنوشت عرصه داخلی عراق را تعیین میکند، بلکه بر سیاست خارجی آن نیز تأثیرگذار است.
ساختار انتخابات پارلمانی در عراق
حوزههای انتخاباتی
انتخابات پارلمانی عراق بر پایه حوزههای انتخابیه استانی برگزار میشود. بر اساس قوانین انتخاباتی فعلی، هر استان بهعنوان یک حوزه انتخابیه مشترک در نظر گرفته شده است. این بدان معناست که تمام شهروندان هر استان، بدون توجه به اینکه در کدام شهر یا روستای آن استان زندگی میکنند، در یک حوزه انتخاباتی واحد رأی میدهند.
تعداد استانها و نمایندگان
عراق از 18 استان تشکیل شده است که هر استان به نسبت جمعیت خود، تعداد مشخصی نماینده در پارلمان خواهد داشت. پارلمان عراق در مجموع دارای 329 کرسی است که میان جریانهای سیاسی و مذهبی مختلف تقسیم میشود.
پراکندگی جمعیتی و آرایش سیاسی استانها
1. استانهای شیعهنشین
9 استان از استانهای عراق دارای جمعیتی یکدست یا اکثریتی شیعه هستند. این استانها در مناطق جنوبی و مرکزی عراق واقع شدهاند و عبارتاند از:
- بصره: علاوه بر اکثریت قاطع شیعه، اقلیتهایی مانند اهل سنت و صابری نیز در این استان سکونت دارند، اما این اقلیتها تقریباً هیچ تأثیری بر انتخابات ندارند.
- مثنی: مرکز این استان، شهر سماوه است.
- ذی قار: با مرکزیت ناصریه، یکی از استانهای کاملاً شیعهنشین است.
- قادسیه: مرکز آن شهر دیوانیه است که اقلیت مذهبی در آن اثرگذاری خاصی ندارد.
- میسان: مرکزیت شهر عماره به این استان اختصاص دارد.
- کربلا: این استان با مرکزیت شهر کربلا، قطب مذهبی شیعیان به شمار میرود و جمعیتی کاملاً شیعی دارد.
- نجف: بهعنوان مرکز مذهبی و سیاسی برجسته شیعیان شناخته میشود و مرکزیت آن شهر نجف است.
- واسط: مرکز این استان، شهر کوت است.
- بابل: این استان با مرکزیت شهر حله، در کنار اکثریت بالای شیعه، اقلیتهایی از اهل سنت دارد.
رقابتهای انتخاباتی در این استانها عمدتاً میان لیستهای انتخاباتی شیعی است. در برخی استانها مانند بابل، تنها در شرایط رقابت نزدیک میان فهرستهای شیعی ممکن است آرای اقلیتی نظیر اهل سنت تأثیر حداقلی داشته باشد. اما در سایر استانهای شیعهنشین، اقلیتها عملاً توان تأثیرگذاری ندارند.
2. استانهایی با رقابت شیعه و سنی
دو استان عراق، یعنی دیاله (دیالا) و بغداد، ترکیب جمعیتی متنوعتری دارند و محل رقابت جدی میان گروههای شیعی و سنی هستند:
1. استان دیاله:
این استان با مرکزیت شهر بعقوبه، ترکیب جمعیتی تقریباً برابری دارد. رقابتهای انتخاباتی در این استان معمولاً میان لیستهای شیعی و سنی بسیار جدی است. علاوه بر این، درون هر یک از جوامع شیعه و سنی نیز تنوع فهرستهای انتخاباتی وجود دارد. نمایندگان منتخب دیاله، معمولاً به نسبت جمعیتی، میان شیعیان و اهل سنت تقسیم میشوند.
2. استان بغداد:
با مرکزیت شهر بغداد، اکثریت جمعیت این استان شیعه هستند و معمولاً بیش از 70 درصد آرا از آنِ این گروه است. با این حال، تنوع لیستهای انتخاباتی در بغداد بهقدری بالاست که نمیتوان بهطور دقیق پیشبینی کرد چه سهمی از نمایندگان منتخب از میان شیعیان و چه سهمی از میان اهل سنت خواهند بود. همین تنوع باعث شده که رقابتهای درونگروهی هم در جامعه شیعی و هم در جامعه سنی، بهشدت تأثیرگذار باشد.
3. استانهای اهل سنت
سه استان عراق، بهطور کامل یا با اکثریتی قاطع اهل سنت هستند:
- الانبار: مرکز این استان شهر رمادی است و جمعیت یکدست اهل سنت دارد.
- صلاحالدین: مرکزیت این استان با شهر تکریت است. در جنوب این استان، بهخصوص در منطقه بلد، شیعیان نیز حضور دارند و میتوانند در برخی موارد نقش ائتلافی ایفا کنند.
- نینوا: مرکزیت این استان با شهر موصل است. علاوه بر اکثریت اهل سنت، اقلیتهایی نظیر مسیحیان، ایزدیها و شبکهها در این استان زندگی میکنند.
4. استان کرکوک
کرکوک یکی از استانهای خاص عراق است که محور رقابتهای انتخاباتی آن میان کردها و اهل سنت قرار دارد. در این استان، جمعیت شیعی عرب معمولاً به فهرستهای سنی رأی میدهند. همچنین، شیعیان ترکمان در چارچوب رقابتهای انتخاباتی ترکمانی مشارکت دارند.
5. استانهای کردنشین
سه استان سلیمانیه، اربیل، و دهوک بهعنوان مناطق کردنشین عراق شناخته میشوند. در این استانها، رقابتهای انتخاباتی عمدتاً به مسائل داخلی جریانهای کردی محدود میشود.
ترکیب پارلمان
پارلمان عراق مجموعاً دارای 329 کرسی است. ترکیب این کرسیها معمولاً بهصورت زیر است:
- شیعیان: حداقل 175 کرسی و در صورت مشارکت بالا، حدود 200 کرسی را به دست میآورند.
- اهل سنت: معمولاً سهم آنها بین 71 تا 95 کرسی است. تاکنون این گروه بیشتر از 95 کرسی کسب نکرده است، اما در شرایط ایده آل امکان کسب 100 کرسی را دارند.
این ترکیب نشاندهنده جایگاه برتر شیعیان در پارلمان عراق است، گرچه تنوع فهرستهای انتخاباتی باعث میشود که ائتلافها و توافقات سیاسی، تعیینکننده دولتهای بعدی باشد.