العالم - جهان اسلام
نخبگان نظامی حاکم در سودان از سال ۲۰۲۳ کشور را درگیر یک جنگ داخلی ویرانگر کردهاند. علت این جنگ قدرت و همچنین دعوا بر سر خود سودان است.
از استقلال تا دهههای پرآشوب
از زمان استقلال سودان در سال ۱۹۵۶، این کشور هرگز ثبات کامل را در سراسر قلمرو خود تجربه نکرده است. تنشهای داخلی در سال ۱۹۸۳ به شدیدترین شکل خود پدیدار شد و با جدایی سودان جنوبی و تبدیل آن به یک کشور مستقل در سال ۲۰۱۱ پایان یافت.
درگیری برهان-حمیدتی: علل و ریشههای آن
درگیری فعلی در سودان که بیش از یک سال و هفت ماه ادامه داشته است، در ظاهر به نظر میرسد جنگ بین ارتش سودان به راهبری «عبدالفتاح البرهان» و نیروهای واکنش سریع به راهبری «محمد حمدان دقلو» معروف به "حمیدتی" در جریان است؛ اما در حقیقت، این درگیری ناشی از ترکیبی از عوامل تاریخی، سیاسی و اقتصادی است که با مداخلات خارجی تشدید شده است.
دوران بشیر و فروپاشی
هنگامی که عمر البشیر در کودتای سال ۱۹۸۹ قدرت را به دست گرفت، سودان وارد دوره طولانی حکومت امنیتی سخت شد. ارتش و سرویسهای امنیتی، در اتحاد با نیروهای اسلامگرا مانند اخوان المسلمین، کارگزاران اصلی قدرت بودند. در این دوره، بحران دارفور، منطقهای سرشار از تنوع قومی، به یکی از بزرگترین صحنههای تراژدی ظهور تبدیل شد. بخشی از جمعیت غیرعرب دارفور شورش کردند و دولت سودان با مسلح کردن شبهنظامیان قبیلهای عرب که بعدها به جنجوید معروف شدند، به آنها پاسخ داد. همین شبهنظامیان بعداً به نیروهای واکنش سریع به راهبری محمد حمدان دقلو "حمیدتی" تبدیل شدند.
سه دهه حکومت البشیر شاهد جدایی سودان جنوبی، جنگ در دارفور و در نهایت، قیام مردمی بود که در سال ۲۰۱۹ او را سرنگون کرد. این سه دهه همچنین شاهد تحریمهای اقتصادی شدید ایالات متحده و تحت پیگرد قرار گرفتن خود البشیر توسط دادگاه کیفری بینالمللی به اتهام جنایات جنگی در دارفور بود. وضعیت اقتصادی سودان به سرعت رو به وخامت گذاشت و فساد در دولت و دستگاه اداری آن نفوذ کرد.
تغییر سیاست البشیر و مواضع قدرت منطقهای
در سالهای اولیه حکومتش، رژیم البشیر حامی قوی نیروهای مقاومت علیه اسرائیل در منطقه، به ویژه در فلسطین، بود و روابط محکمی با ایران داشت؛ اما در پنج سال آخر حکومتش، وفاداری خود را در سراسر منطقهای تغییر داد.
او روابط خود را با ایران و نیروهای مقاومت قطع کرد و همزمان روابط خود را با عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ایالات متحده تقویت کرد.
او همچنین از طریق ارتش سودان و شبهنظامیان نیروهای پشتیبانی سریع، در کنار عربستان سعودی و امارات متحده عربی در تجاوز سال ۲۰۱۵ علیه یمن شرکت کرد. البشیر در اواخر حکومتش، شروع به ابراز تمایل به برقراری روابط با رژیم اشغالگر صهیونیستی کرد.
سقوط البشیر
پس از سقوط البشیر، در فوریه ۲۰۲۰، عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش سودان، با بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، در «انتبه» اوگاندا، تحت نظارت ایالات متحده و امارات، دیدار کرد.
بهانه رژیم جدید سودان برای پیگیری عادیسازی روابط با رژیم اشغالگر، تمایل به فرار از تحریمهای ویرانگر ایالات متحده بر اقتصاد سودان بود.
دو سال پس از عادیسازی روابط، جنگ قدرت بین غیرنظامیان و نظامیان در درون دولت درگرفت و در نهایت به فروپاشی مرحله انتقالی در اکتبر ۲۰۲۱ منجر شد.
به عبارت دیگر، «عبدالفتاح البرهان» فرمانده ارتش و «محمد حمدان دقلو» یا »«حمیدتی»، فرمانده نیروهای واکنش سریع، علیه شرکای غیرنظامی خود در قدرت، قیام کردند. درگیری بین آنها اجتنابناپذیر بود.
آغاز جنگ در آوریل ۲۰۲۳
در ۱۵ آوریل ۲۰۲۳، جنگ بین ارتش سودان و نیروهای واکنش سریع، آغاز شد. این جنگ یک درگیری نظامی سریع نبود، بلکه یک زلزله سیاسی، اجتماعی و نظامی بود که کل کشور سودان را لرزاند. این صرفاً یک جنگ قدرت نبود؛ بلکه فروپاشی کامل دولت سودان بود.
غیبت دولت و تعدد قوا
با فروپاشی دولت سودان و هرج و مرج ناشی از جنگ، تنها دو نهاد در داخل سودان میتوانستند مسیر جنگ و مرزهای جغرافیایی آن را تعیین کنند: ارتش و ساختار قدرت موازی که اکنون کل کشور را هدف قرار داد. این امر صرفاً به این دلیل است که دیگر هیچ نهادی در سودان وجود ندارد که قادر به حفظ نظم باشد و همچنین هیچ مرجع ملی با قدرت تصمیمگیری وجود ندارد.
ارتش و نیروهای واکنش سریع: دو جاهطلبی متضاد
ارتش، به عنوان وارث مشروع دولت سودان و اعتبار تاریخی آن، در حال نبردی است که آن را دفاع از بقای ملت در برابر فروپاشی میداند. در مقابل، نیروهای واکنش سریع، که در حاشیه درگیری متولد شده و توسط اقتصاد جنگی پرورش یافتهاند، به رقیبی تبدیل شدهاند که جاهطلبی یا تواناییشان کمتر از ارتش نیست و این نیرو به دنبال مشروعیت جدیدی از طریق زور است، نه از طریق قانون اساسی.
ارتش سودان، امارات و حفتر را متهم میکند
ارتش سودان، امارات متحده عربی را به حمایت مستقیم از نیروهای پشتیبانی سریع (RSF)، از جمله پهپادهایی که توسط RSF برای حمله به اهداف در سراسر سودان استفاده میشود، متهم میکند. ارتش همچنین حفتر را به اعزام جنگنده برای حمایت از RSF در داخل خاک سودان متهم میکند.
پیشرویهای میدانی نیروهای واکنش سریع(۲۰۲۵)
نیروهای واکنش سریع (RSF) در ژوئن ۲۰۲۵، با تصرف مناطق وسیعی در امتداد مرزهای سودان با لیبی و مصر، به پیشرفت استراتژیک قابل توجهی دست یافتند. آنها سپس در اواخر اکتبر ۲۰۲۵، الفاشر را تصرف کردند و به نیروی غالب در بیشتر دارفور و بخشهای بزرگی از کردفان همسایه تبدیل شدند.
ترس از یک تجزیه جدید
پیشرویهای نظامی و اعلام نیروهای پشتیبانی سریع مبنی بر تشکیل یک دولت موازی در ژوئیه ۲۰۲۵، این نگرانی را ایجاد کرد که سودان پس از جدایی سودان جنوبی در سال ۲۰۱۱ که بخش عمدهای از میادین نفتی سودان را با خود برد، در حال ورود به یک تجزیه جدید است.
موقعیت و کنترل جغرافیایی ارتش
در مقابل، ارتش سودان همچنان کنترل بخش عمدهای از شمال سودان و سواحل شرقی دریای سرخ را در دست دارد و به دلیل روابط ژئوپلیتیکی، به ویژه مرز مشترک و مسئله رود نیل، به حمایت آشکار مصر متکی است.
بحران داخلی و مداخلات خارجی
سودان با بحرانهای داخلی بسیار عمیقی روبرو است. مداخلات خارجی، به عنوان مثال، ایالات متحده و امارات متحده عربی وجود دارد که طبیعتاً خیر سودان را نمیخواهند. علاوه بر این، موقعیت سیاسی سودان آن را واجد شرایط تأثیرگذاری در منطقه میکند.
نقش منطقهای و موقعیت جغرافیایی سودان
وقتی سودان قبل از سال ۲۰۱۵ از نیروهایی که در فلسطین با اسرائیل مقابله میکردند حمایت میکرد، نقش آن هرگز حاشیهای نبود. برعکس، سودان به عنوان کانال و منبع سلاحهایی که به نوار غزه میرسید، چه از طریق تولید محلی و چه از طریق ایران، عمل میکرد.
خارطوم همچنین انواع مختلفی از حمایتها را به نیروهایی که مصمم به مقابله با اسرائیل بودند، ارائه میداد. در نتیجه، قدرتها و کشورهایی وجود دارند که علاقهمند به کنترل سودان هستند تا آن را وادار به عمل در راستای منافع خود کنند.
سودان همچنین موقعیت جغرافیایی بسیار مهمی در مرزهای مصر، لیبی، چاد، آفریقای مرکزی، اتیوپی، اریتره و البته سودان جنوبی و از همه مهمتر، خط ساحلی در دریای سرخ وجود دارد که برجستهترین شریان تجارت دریایی جهانی است.