استان ایلام در غرب دامنه سلسله جبال زاگرس قرار گرفته است. استان ایلام از جنوب با استان خوزستان، از شرق با استان لرستان، از شمال با استان کرمانشاه و ار سمت غرب با کشور عراق همجوار است.

مهمترین شهرستان‌های این استان ایلام، ایوان، دهلران، مهران و شیروان است. مرکز این استان شهر ایلام است که به علت زیبایی‌های طبیعی فراوانی که دارد، عروس زاگرس نام گرفته است.

جغرافیای طبیعی و اقلیم

ناهمواری‌های استان ایلام از رسوبات دوران اول تا چهارم زمین شناسی به یادگار مانده‌اند ولی شکل‌گیری آنها عموما به دوران دوم و سوم زمین شنایب مربوط است. این کوهها چنان گسترده و فشرده اند که امکان شکل گیری دشتی آنها فراهم نشده است.

شمال و شمال شرقی استان ایلام  کوهستانی و نواحی مغرب و جنوب غربی آن را اراضی پست و کم ارتفاع تشکیل داده اند. مهمترین ارتفاعات استان کبیر کوه و دینار کوه و مهمترین دشتهای آن دشت عباس و دشت مهران، دهلران است.

از نظر اقلیمی استان به سه منطقه تقسیم می‌شود که عبارتند از:

    مناطق میانی که دارای آب و هوای معتدل است.
    مناطق کوهستانی شمال و شمال شرقی که دارای آب و هوای سردسیر با زمستانی طولانی است.
    مناطق جلگه ای غرب و جنوب غربی که دارای آب و هوای گرمسیری است.

تاریخچه استان ایلام

این سرزمین، بنا به اسناد تاریخی فراوان، بخشی از کشور عیلام باستان بوده که در حدود 3000 سال پیش از میلاد به فرمان آشور بانی پال منقرض شد. در کتیبه های بابی، عیلام را آلامتو یا آلام خوانده‌اند. که به قولی به معنای کوهستان یا کشور طلوع خورشید است. مدتی پس از سقوط عیلام، حوزه فرمانروایی آنان به دو منطقه تحت نفوذ پارسها و مادها در غرب تقسیم شد.

در دوره هخامنشی جزئی ازامپراطوری هخامنشی بوده است. بعد از تسخیر ایران به وسیله اعراب مسلمان، احتمال دارد که این ناحیه جزئی از ایالت کوفه باشد.از اوایل قرن چهارم تا اوایل قرن ششم خاندان حسنویه کرد بر لرستان و ایلام حکومت می کردند و از سال570 تا 1006 اتابکان لر بر لرستان و پشتکوه حکومت کرده اند.از سال 1309 شمسی در تقسیمات کشوری، ایلام جزو استان پنجم یعنی کرمانشاه گردید.

شهر ایلام

ایلام در زمان باستان به اریوجان شهرت داشته است ولی ایلام کنونی در ناحیه ای به نام حسین آباد در سال 1308 شمسی  از نو بنا نهاده شد. شهر ایلام در حصاری از کوهها و ارتفاعات جنگلی قرار دارد  و دارای آب و هوای معتدل کوهستانی می‌باشد. حکومت  خود مختار والیان در ایلام و پشتکوه از سه قرن پیش برقرار بوده و مرکز حکمفرمایی والیان تحت تأثیر حیات اجتماعی منطقه مکان ثابتی نداشت. بنابراین قشلاق عشایر در زمستان در باغشاهی عراق و در حسینیه بین النهرین واقع بود و تابستانها برای ییلاق در هلیلان و حسین آباد (ایلام کنونی) به سر می بردند.آخرین والی منطقه در سال 1309 شمسی توسط رضاشاه  سرکوب شد. ازآن پس حسین آباد با نام جدید ایلام در تقسیمات کشوری جای گرفت. در حال حاضر شهر ایلام به عنوان مرکز سیاسی، اداری استان ایلام از شهرهای توسعه یافته غرب کشور است و به لحاظ دارا بودن تفرجگاههای جنگلی و آثار باستانی از زیباترین شهرهای استان محسوب می‌شود.

مرکز تاریخی و دیدنی

    آشوری(گل‌گل)، تنگه قوچعلی، تخت خان،قلعه والی، تپه ورده کبود، قلعه والی، قلعه قیران، قلعه اسماعیل خان، کاخ فلاحتی، هفتا و میشخاض، غارکناتاریکه، زیارتگاه صاحب الزمان، مسجد جامع

جاذبه های طبیعی:

آبشارچم آو، آبشارسرطاف، آب زنگاون، آب آسمان آباد، آب آفتاب، تلخاب، تنگ گراو، جزمان رود، چرداول، چوار، خوش، سده، کنجان چم، سیمره، قناتها، اهوران، بانکول، سامله، سرکب، شره زول، شلم، قلاچه، قلارنگ، مانشت، کان گنبد، چنار، چوار

آبدانان

شهر آبدانان در دامنه جنوبی کبیرکوه قرار گرفته است. این شهر منابع طبیعی و معدنی فراوانن مانند نفت و گوگرد دارد و به  علت وجود آب و زمین فراوان، جنگلها و مراتع از نواحی مستعد جهت کشاورزی می‌باشد. قدمت تاریخی این ناحیه قدمتی بسیار کهن دارد و آثار ارزنده تاریخی در سراسر آن به چشم می خورد. همچنین این شهرستان دارای مکانهای تفریحی بسیاری می باشد.

مراکز تاریخی و دیدنی:

    قلعه پشت قلعه، قلعه هزارانی، رود آبدانان، دریاچه دوگانه سیاه گاو، مسجد جامع، زیارتگاه سید صالح الدین محمد

ایوان

شهرستان ایوان که از شهرهای حاصلخیز منطقه می‌باشد در واقع از شهرستانهای تاره بنا نهاده شده در استان ایلام می‌باشد که در حد فاصل بین ایلام به اسلام آباد غرب و گیلان غرب قرار دارد. طبیعت زیبای این منطقه بسیار چشم نواز  است. شهر ایوان بسیار مستعد برای کشاورزی و دامداری می باشد. مردم اشهر ایوان از ایل کلهر هستند و به زبان کلهری صحبت می کنند.

مراکز دیدنی:

    آتشکده سه پا، غار طلسم ایوان، غار انفجاری، قنات سراب ایوان، مسجدجامع

دره‌شهر

شهر تاریخی دره‌شهر در زمانهای مختلف تاریخی به علل متعدد بارها ویران و آباد گشته، از جمله عوامل موثردر ویرانی آن می‌توان لشگر کشی سپاهیان آشور واعراب را نام برد. بنا به نظری، دره شهر محل شهر باستانی ماداکتو پایتخت عیلامی بوده است. به نظر می رسد که دره شهر اولین شهر عیلامی بوده است که در حمله آشور بانی پال ویران شده و در زمان حکومت هخامنشیان یا اهمیت گذشته را نداشته و یا همچنان در ویرانی به سر می‌برده است، ولی در زمان اشکانیان دوره تجدید حیات آن بوده و در عهد ساسانیان نیز مجددا آباد گردیده و رونق یافته است.

در ویرانه های به جای مانده از یک شهر در زمان ساسانیان، آثار  شهر سازی گه در آن دوره معمول بوده  به چشم می خورد. سکه های یافت شده در خرابه های دره شهر به خسرو سوم و جانشینان او متعلق است. در میان ویرانه های آن اثری از مکانی که شاید زمانی  مسجد و یا عبادتگاه دوره اسلامی بوده باشد، یافت نشده است. در حال حاضر این شهر که در دامنه کوه خرابه های شهر باستانی دوره ساسانی و رودخانه سیمره قرار دارد،  با استعداد کشاورزی وافر، منابع آب غنی،  مراتع سبز و جنگلهای انبوه یکی از شهر های باستانی و مهم استان به حساب می آید.

مراکز تاریخی دیدنی:

قلعه شیخ مکان، قلعه ساسانی، تنگ بهرام چوبین، تنگ ماژین، دره شهر، ماژین، مهرجا نقدق، تپه تیخان، تپه کوزه گران، سر گچله، کل یزید، قلعه گل، قلعه سکه سون، پامیل، آتشکده دره شهر، آتشکده سیکان، آتشکده مهدی آباد، آبشارآب آسیاب، مسجد جامع، امامزاده سید اکبر، زیارتگاه امامزاده عباس، زیارتگاه سید فخرالدین، امامزاده سید ابراهیم

دهلران

این شهر که در دامنه جنوب و جنوب غربی دینار کوه قرار دارد  و  از قدیم به دهلران مشهور بوده  است. بقایای آثار تاریخی و باستانی و مجموعه اشیاء کشف شده، نشان دهنده  این واقعیت هستند که قدمت این منطقه به زمان قبل از تاریخ و بعد از آن، به ویژه با دوره ساسانیان ارتباط تنگاتنگ دارد. دهلران به لحاظ موقعیت جغرافیایی از مناطق مهم استان ایلام است و همین موقعیت جغرافیایی نیز باعث آسیب آن در طول تاریخ شده است. این شهر اکنون نیز علاوه بر موقعیت توریستی دارای منابع عظیم نفت و اراضی مستعد کشاورزی است که دارای اهمیت اقتصادی و جغرافیایی بسیاری است.

مراکز تاریخی و دیدنی:

    قلعه شیاخ، قلعه پاقفله، قلعه کره چکا، قلعه انجیر، شهر تاریخی سامرا، تپه علی کش، تپه موسیان، تپه محمد جعفر، تپه مراد آباد، سنگ نوشته میمه، آتشکده میمه، دینار کوه، آبشارآبتاف، آب دره جکه، آب سارکوه، آب مورموری، چای قره تپه، گلان چینه، نصیران، چشمه آب گرم، غار خفاش

شیروان ‌و‌ چرداول

این شهرستان از مکانهای بسیار تاریخی استان ایلام می باشد که پیشینه  تاریخی آن به دوره ساسانیان مربوط می باشد. بقایای آثار تاریخی و باستانی مانندآثار شهر سراب کلان،  قلعه تاریخی،  آتشکده سام،  تل توبره ریز معروف به للر یا تل سه پا ،  تعداد 160 تپه و آثار تمدن باستان در بخش هلیلان ومبین ...نشانگر این قدمت  تاریخی است.از شیروان قدیم که شهری در سمت شمال رود سیمره بود،   تاریخی و ویرانه های بسیار زیادی باقی مانده است.

مراکز تاریخی و دیدنی:

    قلعه سام، تپه کز آباد، شهر تاریخی ماسپندان، پل کروئیت، آتشکده دو طبقه ساسانی، چنارچ، قنات آسمان آباد، مسجد جامع، امام زاده باقر، امام زاده شاه قلندر، زیارتگاه پیرحسین

مهران

این شهر در کنار رودخانه کنجان چم قرار دارد و فاصله چندانی با مرز عراق ندارد. در گذشته،  شهر مهران به منصور آباد معروف بوده است. این شهر نیز مانند سایر شهر های مرزی کشور عزیزمان در ابتدای جنگ تحمیلی به چنگ عراقی ها افتاد و ویران شد. ولی آخرین بار در سال 1365 به آغوش میهن بازگشت و از نو آباد شد.[ آشنایی با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]

در سالهای اخیر این شهر نگین سبز ایران نامیده شد.

مراکز تاریخی و دیدنی:

    تنگ وویله، قلعه امیر آباد، قلعه زمستانی والی، سنگ نوشته آشوری، کلک، کبیرکوه، آب رگزاه، پیر محمد، چنگوله، پالشک آب، کنجان چم، تایه گه، زینه گان، مسجد جامع، مسجد قمر بنی هاشم، امامزاده سید ابراهیم قتال، امامزاده علی صالح، امام زاده سید محمد عابر، امامزاده سید حسن