العالم ـ گزارش
عربستان سعودی به رغم این که با اختصاص 76.7 میلیارد دلاربودجه نظامی خود در سال 2017، در رتبه سوم بعد از آمریکا و چین قرار دارد ولی هیچگاه به لحاظ قدرت نظامی و تامین امنیت خویش با بسیاری ازکشورهای جهان که بودجه نظامی به مراتب پایین تری دارند، قابل مقایسه نیست بلکه بر عکس هر چقدر هزینه های نظامی آن برای خرید تجهیزات نظامی از آمریکا بیشتر می شود به همان اندازه وابستگی نظامی و امنیتی ریاض به واشنتگن نیز فزونی می گیرد و این نکته را امروزه در سخنرانی های متعدد دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا به صراحت و روشنی بیشتری می توان دید و لمس کرد.
در مقابل اگر چه بودجه نظامی ایران مبلغ ناچیز حدود 14 میلیارد دلار است ولی به لحاظ قدرت نظامی، بازدارندگی و تامین امنیت قابل قیاس با عربستان و هیچ یک ازکشورهای منطقه نیست ودلیل آن نیز بسیار واضح و روشن است و آن این که قدرت نظامی ایران منشاء داخلی دارد و وابسته به هیچ یک از قدرت های بزرگ جهانی نیست و به عبارتی تهران از نظر تامین امنیت به قدرت های بیگانه تکیه ندارد.
در اثنای متینگ های انتخاباتی میاندوره‌ای کنگره آمریکا که با اتمام نیمه اول دوره ریاست جمهوری مصادف است و طی آن تمامی اعضای مجلس نمایندگان و یک سوم از اعضای مجلس سنا انتخاب می‌شوند، ترامپ سخت به تبلیغ برای نامزدهای مورد حمایت خود مشغول است و برای نشان دادن موفقیت سیاست های کاسب کارانه خود همواره عربستان را شاهد مثال می آورد و با الفاظ تحقیر آمیز ازاین کشور پادشاهی و ثروتمند به عنوان نمونه ای از سیاست موفق خود در زمینه دوشیدن آن یاد می کند.
ترامپ دراولین توهین خود علیه عربستان واژه گاو شیرده را برای حکومت ملک سلمان به کار برد و اینکه تنها به دست آوردن ثروت نفتی این کشور برای آن ارزش دارد. رییس جمهور آمریکا بامداد چهارشنبه 11 مهر ماه 1397 در تازه ترین اظهارات خود در تجمع انتخاباتی در "می‌سی‌سی‌پی" گفته است، "ما از عربستان سعودی حفاظت می‌کنیم. قطعا شما خواهید گفت که آنها ثروتمند هستند البته من ملک سلمان را دوست دارم اما به او گفتم، پادشاه! ما داریم از شما حفاظت می‌کنیم، شما شاید بدون (حفاظت) ما دو هفته هم آنجا دوام نیاورید، شما باید هزینه‌های نظامی (حفاظت آمریکا از عربستان) را بپردازید".
وی سه روز قبل‌تر (شنبه 7 مهر 1397) هم در توهینی آشکار به پادشاهی سعودی با اشاره به گفت‌‌وگوی تلفنی اخیرش با "ملک سلمان"، پادشاه سعودی گفته بود شما چندین تریلیون دلار پول دارید و بدون ایالات متحده آمریکا، فقط خدا می‌داند چه بر سر پادشاهی سعودی خواهد آمد. شاید نتوانید آن هواپیماها را نگاه دارید. چون به آنها حمله خواهد شد.
ترامپ در فروردین ماه 1397 نیز دردیداری جنجالی با "محمد بن سلمان" ولیعهد سعودی، لوحی که رقم قراردادهای تسلیحاتی میان عربستان و آمریکا را نشان می‌داد، نزدیک صورت بن سلمان گرفت و با لحنی مفتخرانه از نقش دلارهای نفتی عربستان در ایجاد رونق اقتصادی برای اقتصاد آمریکا سخن گفته بود.
به دنبال توهین های اخیر رییس جمهور آمریکا به عربستان سعودی، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان، روز پنجشنبه 12مهر ماه جاری در توئیتی به سخنان تحقیرآمیز دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، درباره عربستان سعودی واکنش نشان داد و نوشت: "رئیس‌جمهور ترامپ، با گفتن اینکه سعودی‌ها نمی‌توانند بدون حمایت او دو هفته دوام بیاورند، دائماً آنها را تحقیر می‌کند. این سزای این توهم است که امنیت را می‌توان به دیگران سپرد. ما بار دیگر به سوی همسایگانمان دست دوستی دراز می‌کنیم: بیایید "منطقه‌ای قدرتمند" بسازیم و این خودبزرگ‌بینی [آمریکا] را مهار کنیم."
دعوت ظریف از عربستان برای ایجاد منطقه ای قدرتمند با استفاده از مشارکت کشورهای منطقه، ناشی از نوع نگاه استراتژیک جمهوری اسلامی ایران به تامین امنیت درونزای منطقه است که پس از انقلاب اسلامی و رویگردانی از قدرت های غربی و شرقی، همواره جزو اصول ثابت سیاست خارجی جمهوری اسلامی بوده و این درحالی است که بیشتر دولت های مناطق مختلف جهان قادر به ایجاد نوعی از نظم امنیتی منطقه ای مبتنی بر مشارکت و همکاری بازیگران درون منطقه بوده اند اما خاورمیانه در تحقق چنین امری تا کنون ناکام مانده است و این در شرایطی است که این منطقه به دلیل فقدان چنین ویژگی و مداخله قدرت های فرامنطقه ای، در طول دهه های گذشته از ناامن ترین و بی ثبات ترین مناطق در میان مناطق مختلف جهان بوده است.
ویژگی ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک خاورمیانه، مداخله قدرتهای بزرگ بین المللی و توجه بیش از پیش آنها را به این منطقه منجر شده و در نتیجه نقش آفرینی قدرتهای بیرونی به عنوان عامل مداخله گر ناکامی تلاشهای درونی برای ایجاد امنیت مبتنی بر مشارکت بازیگران بومی در منطقه را منجر شده است.
جمهوری اسلامی ایران ازبعد از انقلاب اسلامی و در قالب شعار نه شرغی و نه غربی، همواره بر نظام امنیتی مشارکتی و بومی با همکاری بازیگران منطقه ای تاکید کرده اما اغلب بازیگران عربی و به خصوص کشورهای عربی عضو شورای همکاری خلیج فارس خواستار مداخله قدرتهای بزرگ در امنیت منطقه بوده و به ویژه حضور آمریکا را به عنوان تضمین کننده امنیت خود تلقی کرده و امکانات لازم برای حضور واشنگتن در منطقه را فراهم کرده اند و با کمال تاسف رویکرد توجه به قدرتهای بزرگ فرامنطقه ای برای تامین امنیت منطقه همچنان در سیاست کشورهای عربی خلیج فارس تداوم یافته و این در حالی است در سالهای اخیر بحرانهای منطقه ای به شدت افزایش یافته و خاورمیانه شاهد چالش های گوناگون در حوزه های مختلف از جمله سوریه، عراق، یمن و همچنین فلسطین است و کشورهای منطقه از همکاری و هماهنگی لازم برای حل این بحرانها ناتوان بوده اند که از مهمترین عوامل تاثیر گذار در این ناکامی، تداوم سیاست برونگرایی در بین شماری از بازیگران منطقه ای است.
اما چرا ایران بر توانمندی نظامی بومی و قدرت درونزای امنیتی منطقه ای تاکید دارد؟ تجربه تلخ جنگ ایران و عراق، حمایت های گسترده جهانی از صدام حسین رییس جمهور وقت عراق و استفاده وی از سلاح های شیمیایی می تواند بسیاری از سوالات دراین زمینه را پاسخ دهد. عراق یک سال و نیم بعد از شروع جنگ به طور گسترده از سلاح شیمیایی چون گاز خردل و اعصاب علیه ایران استفاده کرد و در مقابل، با وجود شواهد غیر قابل انکار و اعتراض های ایران، جامعه جهانی عراق را برای استفاده از این سلاح ها محکوم نکرد و دست این کشور را در این زمینه باز گذاشت در حالی که اگر ایران در آن زمان مجهز به سلاح های بازدارنده کنونی درعرصه دفاع موشکی بود به راحتی می توانست حتی در صورت حمایت قدرت های بزرگ از صدام حسین، از قدرت بازدارندگی خود برای پایان دادن به حملات شیمیایی استفاده کند.
حالا ایران با در اختیار داشتن توان دفاع موشکی متعارف و تکنولوژی پهپادی و سایر سطوح نظامی، همان گونه که در عملیات علیه گروه های تروریستی در خاک عراق و همچنین عملیات چند روز پیش علیه تروریست ها در شرق فرات در منطقه البوکمال سوریه نشان داد، به سطحی از بازدارندگی قابل قبولی دست یافته که می تواند تهدیدهای فراسرزمینی را به راحتی پاسخ دهد و درزمینه تامین امنیت خود به رغم هزینه های پایین دفاعی نسبت به هزینه های سرسام آور خریدهای نظامی برخی کشورهای منطقه، ازقدرت درونزای موثر و مستقل از قدرت های فرامنطه ای برخوردار شود که تضمین کننده بی چون وچرای امنیت آن و کشورهای دوست درمنطقه است.
با توجه به آنچه که گفته شد بی شک بهبود امنیت خاورمیانه و حل و فصل بحرانهای منطقه، همان طور که بارها جمهوری اسلامی ایران مطرح کرده و دست یاری به سوی بازیگران منطقه ای دراز کرده است، مستلزم همکاری بازیگران بومی و تکیه بر ظرفیتها و راه حلهای درون منطقه ای است و همان گونه که در حوادث و بحران های مختلف ثابت شده، تاکید بر قدرتهای بیرونی و عدم توجه به همکاریهای درون منطقه نه تنها نمی تواند کمکی به حل بحرانها کند بلکه گسترش بحران و شدت گرفتن منازعات منطقه ای را به دنبال خواهد داشت.
احمد نیکنام