العالم _ آمریکا
دراینکه دور دوم تحریم های امریکا علیه ایران از فردا آغاز می شود و البته برخی از شئون اقتصادی ایران را متاثر می کند شکی نیست اما در اینکه حجم این تاثیرات مخرب چقدر است؟ و در عین حال این تاثیرات به چه میزان به معنای موفقیت ترامپ در رسیدن به اهدافش در تحریم ایران است؟ سخن بسیار است. تاملی در جنس تحریم هایی که فردا پنجم نوابر باز گردانده می شوند و همچنین تحریم هایی که در ماه می گذشته بازگردانده شدند و بلاخره تهدید به تحریم هایی که به عنوان "تحریم های اضافی" از آنها یاد می شود و آمریکا وعده تحقق انها را می دهد گویای چند نکته کلیدی است.
اولین نکته آنکه در تحریم های موسوم به 90 روزه در حالی دلار، فلزات گرانبها، فولاد، آلومینیوم و بلاخره صنایع خودروسازی ایران هدف قرارگرفت که ترامپ امیدوار بود در سایه فشار بر "زیرساخت های ایران" حکومت ایران به پای میز مذاکره برگردد و یا به زعم او رفتار منطقه ای خود را تغییر دهد. در سایه این تحریم ها اگر چه بازار ارز خارجی قدری متلاطم شد اما حاکمیت در ایران تهدید مذکور را فرصتی اساسی قلمداد کرد تا ضمن آسیب شناسی وضع موجود به ترمیم نقاط احتمالی ضعف خود مبادرت کند. تغییرات سیاستی و مدیریتی در بخش اقتصادی و بانکی نمونه ای از این رویکرد بود.
دومین نکته آنکه از فردا کشتی رانی، بخش مالی و بلاخره انرژی ایران هدف تحریم های آمریکا در بخش دوم این تهدیدات قرار می گیرد این در حالی است که برخلاف دوران تحریمی گذشته این بار ایران در یک سوی میز و آمریکا و دیگر دولت ها در سوی دیگر میز جنگ اقتصادی قرار ندارند و همین امر باعث شده است تا قبل از هر کس شخص ترامپ نسبت به کارایی و موثر بودن تحریم هایش دچار تردید باشد. کم نبودند هیات های اقتصادی که طی ماه های گذشته از آمریکا روانه دیگر کشورها شدند تا آنها را با تحریم های آمریکا هم صدا و هم راستا کنند، ماموریت هایی که اغلب و به جز در چند کشور تحت سلطه آمریکا در منطقه از ماموریت دست پر بازنگشتند. واقعیت آن است که در این دوره ترامپ بر این نظر بود که در سایه بازگرداندن دور دوم تحریم ها خواهد توانست حداقل فروش نفت ایران را به صفر برساند اما در عمل مجبور شد 8 کشور را از دایره تحریم های خود معاف کند.
سومین نکته در این خصوص آن است که ترامپ حتی در این مرحله نیز نسبت به تاثیر گذاری تحریم هایش بسیار ناامید است و به همین خاطر هم هست که علی رغم تن دادن به معافیت برخی از کشورها از مشارکت در پروژه تحریمی خود، راه را فراروی خود مسدود نکرده و از تحریم هایی یاد می کند که در صورت عدم توفیق در فلج کردن ایران و به پای میز مذاکره کشاندن جمهوری اسلامی آنها را عملیاتی کند. این در حالی است که واقعا و با تحریم های فردا هیچ چیز دیگری باقی نخواهد ماند که ترامپ بتواند آن را در به زانو در آوردن ایران تجربه کند. برخلاف ادعای بشر دوستانه ترامپ دارو، غذا و محصولات کشاورزی نیز از تحریم های آمریکایی در خلا چند ماه گذشته بی نصیب نماندند. بر این اساس شاید تنها راه باقی مانده فراروی ترامپ در شرایط عدم کارایی تحریم ها تحمیل جنگ بر ایران باشد، امری که شخص ترامپ بیش و پیش از هر کسی نسبت به عملیاتی کردن آن خوف دارد و به شدت نگران است که اگر آغاز کننده چنین مساله ای باشد از سویی لزوما پایان دهنده آن نخواهد بود و در عین حال به نظر می رسد رییس جمهور تاجر مسلک آمریکایی به هیچ وجه حاضر نباشد بر سر حضور مجددش در کاخ سفید چنین ریسکی را عهده دار شود. تجربه کارتر در مواجهه با جمهوری اسلامی به نظر به شکلی زنده همواره مقابل دیدگان ترامپ قرار داشته باشد.
نکته چهارم در این باره توجه به دلایل ناکارآمدی تحریم های آمریکایی در ساقط کردن جمهوری اسلامی ایران است. واقعیت آن است که ترامپ در نظر داشت با اعمال تحریم ها و در گامی به زعم او موثر مردم ایران را در قالب ناراضیان حکومت در خیابان ها مشاهده کند، مقوله ای که اینک و بعد از تحمیل حداقل شش ماه جنگ روانی حاصلی از آن به دست نیاورده است. شاید مهم ترین دستاورد برجام برای ملت ایران در خلال چند سال گذشته این بود که به آمریکا بیش از گذشته و البته به شکلی عینی و ملموس بی اعتماد شدند. از این پس اگر چه تحریم های آمریکا علیه ایران برخلاف گذشته هوشمند ترشده است اما از یکسو آمریکا در اعمال تحریم هایش تقریبا تنهاست، از دیگر سو ایرانیان بیش از گذشته در آنچه "دور زدن تحریم ها" خوانده می شود خبره شده اند و از سوی سوم مردم ایران به این جمع بندی رسیده اند که در جنگ اقتصادی و روانی تحمیلی از سوی ترامپ بایستی مصمم تر از گذشته در صحنه حاضر شوند.
کلام پایانی در این باب توجه به نگاه کارشناسان اقتصادی است که معتقدند علی الاصول موفقیت تحریم ها دارای مدت زمانی محدود و مشخص است که چنانکه در این مدت زمان پروژه تحریم موفق نشود خود به خود از اثرگذاری آن کاسته می شود. در شرایط حاضر به گفته مسئولین ایرانی هم حساب های ارزی ایران و هم انبارهای کالا برای تحمل شرایط تحریم از آمادگی لازم برخوردار است فقط می ماند اینکه ترامپ تا چه زمانی بر تعبیر شدن رویای کودکانه اش مبنی بر وادار کردن ایران به حضور در پای میز مذاکره اصرارکند. تحریم آمریکا یعنی تحریم همه چیز البته فقط از ناحیه امریکایی که 40 سال است در همه چیز ایران تحریم کرده است.
ابورضا صالح-العالم