العالم - اروپا
خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی نوشت:
مردمی که در شامگاه 25 دسامبر 1991 در میدان برفی سرخ مسکو قدم می‌زدند، از دیدن یکی از مهمترین لحظات قرن بیستم مبهوت شدند: پرچم سرخ اتحاد جماهیر شوروی بر فراز کرملین پایین کشیده شد و با پرچم سه‌رنگ فدراسیون روسیه جایگزین شد.
دقایقی پیش از آن، میخائیل گورباچف، رئیس‌جمهور اتحاد جماهیر شوروی، در یک سخنرانی زنده تلویزیونی خطاب به ملت، استعفای خود را اعلام کرد و تاریخ 74 ساله شوروی را به پایان رساند.
گورباچف که حالا 90 سال دارد، در خاطرات خود به شدت از شکستش در جلوگیری از سقوط اتحاد جماهیر شوروی ابراز تاسف می‌کند؛ رویدادی که توازن قوای جهان را برهم زد و بذر یک کشمکش مداوم بین روسیه و اوکراینِ همسایه را کاشت.
گورباچف می‌نویسد: «هنوز متاسفم که نتوانستم کشتی را تحت فرمان خود به آب‌های آرام برسانم، نتوانستم اصلاحات کشور را کامل کنم.»
کارشناسان سیاسی تا به امروز درباره اینکه آیا او می‌توانست موقعیت خود را حفظ کند و اتحاد جماهیر شوروی را نجات دهد یا خیر، استدلال‌های مختلفی مطرح می‌کنند. برخی ادعا می‌کنند گورباچف، که در سال 1985 به قدرت رسید، اگر قاطعانه‌تر برای مدرن کردن اقتصاد ضعیف تحت کنترل دولت و در عین حال کنترل شدیدتر بر ساختار سیاسی حرکت می‌کرد، می‌توانست از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی جلوگیری کند.
دیمیتری ترنین، مدیر مرکز کارنگی مسکو، به آسوشیتدپرس گفت: فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی یکی از آن موقعیت‌هایی در تاریخ بود که تصور می‌شود غیر قابل تصور هستند مگر آنکه رخ دهند. اتحاد جماهیر شوروی، هر چه بخت درازمدتش بود، مقدر نبود که سقوط کند.
با این حال، تا پاییز 1991، تشدید مشکلات اقتصادی و تلاش‌های جدایی‌طلبانه جمهوری‌های شوروی، فروپاشی را کاملاً قطعی کرده بود. کودتای نافرجام اوت 1991 توسط گارد قدیمی کمونیست، یک کاتالیزور اصلی را فراهم کرد، که به طور چشمگیری اقتدار گورباچف را از بین برد و جمهوری‌های بیشتری را به استقلال‌طلبی تشویق کرد.
در حالی که گورباچف ناامیدانه می‌کوشید برای حفظ اتحاد جماهیر شوروی درباره یک "پیمان اتحاد" جدید بین جمهوری‌ها مذاکره کند، با مقاومت سرسخت رقیب اصلی خود، رهبر فدراسیون روسیه، بوریس یلتسین، که مشتاق سلطه بر کرملین بود و از حمایت سایر جمهوری‌های استقلال‌طلب نیز برخوردار بود، مواجه شد.
در 8 دسامبر، رهبران روسیه، اوکراین و بلاروس در یک شکارگاه ملاقات و اتحاد جماهیر شوروی را منحل اعلام کردند. آنها از ایجاد کشورهای مشترک‌المنافع خبر دادند. دو هفته بعد، هشت جمهوری دیگر اتحاد جماهیر شوروی به اتحاد تازه‌تاسیس پیوستند و به گورباچف یک انتخاب جدی دادند: کناره گیری یا تلاش برای جلوگیری از تجزیه کشور با زور.
رهبر شوروی این معضل سخت را در خاطرات خود تحلیل و خاطرنشان کرد که تلاش برای صدور دستور دستگیری رهبران جمهوری‌ها می‌توانست به راه افتادن حمام خون در بحبوحه فاصله وفاداری‌ها در ارتش و سازمان‌های مجری قانون منجر شود.
گورباچف می‌نویسد: «اگر تصمیم می‌گرفتم به بخشی از ساختارهای مسلح تکیه کنم، این وضع ناگزیر به بروز یک درگیری سیاسی حاد مملو از خون و پیامدهای منفی گسترده منجر می‌شد. من نمی‌توانستم این کار را انجام دهم چون با این کار، من از خودم بودن دست می‌کشیدم.»
ترنین، مدیر مرکز کارنگی معتقد است اگر گورباچف به زور متوسل می شد، تصور اینکه چه اتفاقی می افتاد با بررسی رخدادهای گذشته دشوار است.
او گفت: «آن وضع ممکن بود حوادث خونینی را در مسکو و سراسر روسیه، شاید در سراسر اتحاد جماهیر شوروی به راه می‌انداخت، یا ممکن بود برخی چیزها را تحکیم کند. "اگر تصمیم می‌گرفت در این مسیر حرکت کند، دستانش به خون آلوده می‌شد. او باید به نوعی دیکتاتور تبدیل می‌شد، زیرا این مهمترین عنصر میراث او را از بین می‌برد: عدم استفاده گسترده از زور.»
هنگامی که رهبران روسیه، بلاروس و اوکراین اعلام کردند اتحاد جماهیر شوروی منحل شده است، آنها توجه زیادی به آنچه بر سر ارتش 4 میلیونی شوروی و زرادخانه های هسته ای عظیم آن می‌امد، نداشتند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، سالها تلاش دیپلماتیک به رهبری ایالات متحده برای متقاعد کردن اوکراین، بلاروس و قزاقستان برای تحویل تسلیحات هسته‌ای شوروی (که در قلمروهایشان باقی مانده بود) به روسیه به درازا کشید. این فرآیند سرانجام در سال 1996 تکمیل شد.
پاول پالاژچنکو، دستیار گورباچف، به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت: «رهبران جمهوری‌هایی که پایان اتحاد جماهیر شوروی را در دسامبر 1991 اعلام کردند، به تمام پیامدهای کاری که انجام می‌دادند فکر نکردند.»
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، که دو دهه زمام‌داری‌اش طولانی‌تر از مجموع دوره تصدی گورباچف و یلتسین است، فروپاشی شوروی را «بزرگ‌ترین فاجعه ژئوپلیتیک قرن بیستم» توصیف کرده است. پوتین در مستندی که این ماه از تلویزیون دولتی روسیه پخش شد، گفت: فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، فروپاشی روسیه تاریخی بود. ما 40 درصد از قلمرو، ظرفیت تولید و جمعیت را از دست دادیم. ما به کشوری متفاوت تبدیل شدیم. آنچه در طول یک هزار سال ساخته شده بود تا حد زیادی از دست رفت.
کرملین در سال 2014 اقدام به ترسیم مجدد مرزهای پس از اتحاد جماهیر شوروی کرد و در پاسخ به برکناری رهبر سابق اوکراین (متحد مسکو)، شبه جزیره کریمه اوکراین را ضمیمه و از جدایی‌طلبان در شرق این کشور حمایت کرد.
بیش از هفت سال جنگ در مرکز صنعتی شرق اوکراین بیش از 14 هزار نفر را به کام مرگ کشانده است. تنش‌ها در هفته‌های اخیر بر سر تجمع نیروهای روسیه در نزدیکی اوکراین تشدید شده است؛ موضوعی که به ترس غرب از تهاجم احتمالی روسیه به اوکراین دامن می‌زند.
مسکو طراحی طرح‌های تهاجمی را در خصوص اوکراین رد کرده و به شدت از ایالات متحده و متحدانش خواسته است که تعهدی الزام‌آور ارائه کنند تا ناتو به اوکراین گسترش نیابد یا در آنجا سلاح مستقر نکند. این درخواست از سوی غرب رد شده است.