العالم - زلال قرآن
تسلط قوای نفسانی و عقلانی بر یکدیگر در گِرو اختیار و انتخاب انسان است :
هر یک از قوای عقلیه، شهویه، غضبیه، و وهمیه، الزاماً باید در راستای انجام وظائف ذاتیش تلاش نماید و فعالیت هیچ کدام تعطیل بردار نیست، تنها موضوع مهمی که از طریق اراده انسان قابل عمل است، این است که او این توانائی را دارد که با اختیار و انتخاب، یکی از این قوا را بر دیگر قوا مسلط گرداند.
اگر در اثر اراده و انتخاب انسان، قوه عقلیه بر سایر قوا غلبه پیدا کند و بر آنها مسلط گردد و آنها را مطیع و منقاد خود نماید، حرکت کلی حیات او در جهت صلاح و صواب شکل می گیرد و وجود او در راستای انسانیت و در جهت قرب به خداوند انتظام پیدا می کند و او دارای شخصیت و خُلق و خوی انسانی و صفات حمیده خواهد شد.
این امر که موجب بازدارندگی سایر قوا ازطغیان و سرکشی می گردد، سبب تهذیب نفس و پاکی قوای نفسانی می شود و آنها را درجهت فضائلی که مخصوص به آنهاست پیش می برد و انسان را صاحب اخلاق فاضله و صفات نیکو می نماید.
از آنجا که وظیفه ذاتی عقل، دعوت و هدایت انسان بسوی خداوند است اگر انسان با ارده و اختیار و مجاهدت و ممارست، قوای شهویه و غضبیه و وهمیه را به اطاعت از عقل هدایتگر وادار کند، عقل هم همه وجود او را در راستای اطاعت از خداوند عزّوجل و رسول الله (ص) هدایت می نماید و او عملاً در صراط مستقیم خداوند قرار می گیرد و درجهت وصول به قرب الهی پیش می رود، و دل او در اثرمجاورت و تماس دائم با انوار الهی منوّر می گردد، به همین سبب کم کم خُلق و خوی فرشتگان را پیدا کرده و به انواع صفات حمیده و اخلاق حسنه متصف می شود، و اگر این امر استمرار یابد و صفات حسنه در وجود او به سر حد کمال رسیده و تثبیت گردد، او برتر از ملائکة الله خواهد شد، شاید به همین دلیل باشد که قرآن مجید در آیه 4 سوره مبارکه قلم با بیان:
« وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ»
ترجمه: (و در حقیقت تو به نیکو خلقی عظیم آراسته ای).
حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی رسول الله (ص) که در اعلی مرتبه آراستگی به اخلاق حسنه و صفات حمیده بوده است را به خُلق عظیم ستوده است.