العالم ـ ایران
حجت‌الاسلام والمسلمین یزدان‌پناه، عضو مجمع عالی حکمت و مدیریت گروه عرفان مجمع عالی حکمت اسلامی در گفتگوی اختصاصی با شبکه خبری العالم درباره نامه حضرت امام راحل به گورباچف، نوع اندیشه امام در این نامه، دیدگاه های امام درباره ارتباط عرفان و سیاست و موضوعاتی دیگر سخن گفت.
مهمترین محورهای گفتگو:
_ امام خمینی (ره) در نامه خود به گورباچف می خواهند بگویند نه بلوک شرق نه بلوک غرب هیچ یک درست نیست و در صحنه سیاسی باید راه سومی را طی کرد.
_ در صحنه اجتماعی دو حالت وجود دارد؛ یا باید مطیع خدا باشیم یا مطیع طاغوت. این اندیشه حضرت امام برگرفته از عمق توحید قرآن است.
_ امام (ره) مسئله حاکمیت سیاسی را از دل عرفان و معنویت بیرون آورده است؛ بیشتر حرکت های اجتماعی و تغییر حاکمیت ها به دست همین عرفا انجام شده است.
_ امام می فرمایند حکومت دینی برای این است که همه را به سمت معرفت خدا ببرد. نوع نگاه ایشان به فقه نگاه خاصی است و تلقی ایشان از فقه این است که از گهواره تا گور راه را به مردم نشان بدهد.
ـ تمام صحنه های حاکمیت سیاسی ما که با فقه اداره می شود باید با رویکرد سیر الی اللهی باشد. این یعنی اینکه فقه همیشه باید درآمیخته با معنویت باشد
_ حضرت امام (ره) در جنگ، در برخورد با مسئولین، در صحنه های شادی و غم مردم، در صحبت درباره کارگرها، برخورد با دانشگاهیان در همه اینها سمت و سوی ویژه داشتند و سیر الی الله را جدی می دانستند.
_ حکومت مقصود بالذات نیست. مقصود بالعرض است. یعنی هدف حکومت نیست. هدف ایجاد بهترین راه برای حرکت جمعی مردم به سمت خدا است. این اندیشه اگر بسط پیدا کند تبدیل به تمدن ناب اسلامی خواهد شد.
مشروح گفتگو به شرح زیر است:
*العالم : آیا تصویری که امام خمینی (ره) در نامه خود به گورباچف در دعوت به توحید ایجاد کردند ، حاکی از رابطه بین عرفان و سیاست است؟
حجت الاسلام یزدان پناه: نامه حضرت امام در اواخر عمر شریفشان آن هم به بلندترین مقام سیاسی بلوک شرق، معنایی جدی دارد و در عین اینکه اعلام پایان کمونیسم است، می خواهد راه دیگری را در برابر بلوک شرق سابق باز کند و هشدار دهد که به سمت غرب نروید و راه دیگری برای شما باز است، یعنی توحید و معنویت.
امام خمینی (ره) در این نامه می خواهند بگویند نه بلوک شرق نه بلوک غرب هیچ یک درست نیست و در صحنه سیاسی باید راه سومی را طی کرد.
طبق تعبیر امام، بندگی خدا محدود به عرصه فردی نمی شود، در صحنه اجتماعی نیز ظهور و بروز پیدا می کند؛ در صحنه اجتماعی دو حالت وجود دارد یا باید مطیع خدا باشیم یا مطیع طاغوت. این اندیشه حضرت امام برگرفته از عمق توحید قرآن است.
*چرا امام در نامه خود به مکتب ابن عربی اشاره کرد؟ ارتباط ابن عربی و تفکراتشان با سیاست در کجا شکل گرفته است؟
حجت الاسلام یزدان پناه: ناب ترین اندیشه توحیدی که با حقیقت قرآن سازگار است را ابن عربی دارد. زیرا که کشف عرفا را باید با کشف تام محمدی سنجید. توحید ناب عرفانی برآمده از توحید ناب قرآنی و شهود است. چیزی که اندیشه ابن عربی را خیلی معنادار می کند نوع نگاه ایشان به مسئله ولایت و انسان کامل است. وی می گوید که اگر کسی در توحید به معنای حق الیقینی رسیده باشد می تواند تفکر خود را در جامعه منتشر کند. امام (ره) نیز همین اندیشه را در کتاب مصباح الهدایه توضیح داده اند. ایشان از عمیق ترین ساحت های اصلی شروع کرده و بعد به مسئله ولایت و نبوت و خلافت رسیده اند. امام (ره) تبیین کامل و مفصلی از اندیشه ابن عربی در کتاب خود ارائه داده اند. یعنی درواقع مسئله حاکمیت سیاسی را از دل عرفان و معنویت بیرون آورده و اندیشه های سیاسی اجتماعی خود را در کتاب مصباح الهدایه شکل داده اند.
*آیا این برداشت سیاسی که از عرفان می شود، سابقه دارد؟ آیا حکما و عرفای دیگر هم به مسائل اجتماعی و سیاسی ورود کرده اند؟
حجت الاسلام یزدان پناه: بله. بیشتر حرکت های اجتماعی و تغییر حاکمیت ها به دست همین عرفا انجام شده است. برای مثال حکومت سربداران حکومتی عرفانی-شیعی بود.
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم سرآمد همه عارفان هستی است؛ ایشان حکومت تشکیل دادند. امام علی علیه السلام هم در صحنه اجتماعی حضور داشته اند. قرآن این دستور را داده و این اندیشه را به راه انداخته است. همه پیامبرانی که حاکمیت تشکیل داده اند در قرآن نامشان آمده است مثل حضرت داوود و سلیمان. حضرت ابراهیم در ابتدا عبد بود، بعد پیامبر شد و سپس امام شد. این پیامران اول عبودیت ناب خود را نشان دادند. عارف وقتی خود به تکامل می رسد می تواند جامعه را نیز کامل کند و این مسئولیت سنگینی است. این نظریه گویای نگاه عارفانه به حرکت اجتماعی است.
*گاهی دوگانه ای بر افواه ایجاد می شود که فقه امام بر عرفان ایشان برتری داشته است یا بالعکس. انقلاب اسلامی محصول کدام یک بود؟ آیا این دوگانه درست است؟
حجت الاسلام یزدان پناه: امام خمینی (ره) از هر دو نظر فقه و عرفان فرد موثری بودند. ایشان می فرمایند حکومت دینی برای این است که همه را به سمت معرفت خدا ببرد. نوع نگاه ایشان به فقه نگاه خاصی است و تلقی ایشان از فقه این است که از گهواره تا گور راه را به مردم نشان بدهد. باید سیر الی الله پدید بیاورد و البته از معرفت توحیدی بجوشد.
*حال هدف و مقصد از تشکیل حکومت بر اساس فقه چیست؟
حجت الاسلام یزدان پناه: سیر الی الله. تمام صحنه های حاکمیت سیاسی ما که با فقه اداره می شود باید با رویکرد سیر الی اللهی باشد. این یعنی اینکه فقه همیشه باید درآمیخته با معنویت باشد. خود حضرت امام (ره) در جنگ، در برخورد با مسئولین، در صحنه های شادی و غم مردم، در صحبت درباره کارگرها، برخورد با دانشگاهیان در همه اینها سمت و سوی ویژه داشتند و سیر الی الله را جدی می دانستند.
اصلا حکومت دینی و ولایت فقیه برای چه تشکیل شود؟ برای همان هدفی که مقصود انبیا بود: سیر الی الله. حکومت مقصود بالذات نیست. مقصود بالعرض است. یعنی هدف حکومت نیست. هدف ایجاد بهترین راه برای حرکت جمعی مردم به سمت خدا است. این اندیشه اگر بسط پیدا کند تبدیل به تمدن ناب اسلامی خواهد شد.